هوش مصنوعی درآمد 150 میلیارد دلاری برای کشور دارد
با آمدن نسل پنجم ارتباطی (5G) و راه‌اندازی پایلوت‌های آن در کشور، یکی از موضوعاتی که بارها به آن تأکید شده، هوش مصنوعی و هوشمندسازی است؛ اتفاقی که تحقق آن اقتصاد کشور را متحول کرده و حداقل 150 میلیارد دلار درآمدزایی برای کشور دربردارد. با «مهدی محمدی» دبیر ستاد اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درباره هوش مصنوعی و اقدام‌هایی که این ستاد انجام داده است گفت‌و‌گویی کرده‌ایم که می‌خوانید.
با آمدن 5G و راه‌اندازی پایلوت آن در کشور آیا نقش هوش مصنوعی نیز افزایش می‌یابد؟
بله به نوعی باید گفت رشد بازار هوش مصنوعی تا سال 2030 در سایه فناوری 5G صورت می‌گیرد به این صورت که وقتی 5G در 5 سال آینده به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار بگیرد، حجم تبادلاتی داده‌ها بین افراد، اشیا و عناصر تولید افزایش یافته و داده‌های بزرگ تولید میشود، بنابراین نیاز به استفاده از سیستم‌های هوشمندسازی نیز افزایش می‌یابد و فرصتی را برای این فناوری ایجاد می‌کند. از این‌رو در دو سال اخیر ستاد اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی روی 5 فناوری نوظهور اینترنت اشیا، بلاک چین و بلوکی، مجازی‌سازی و هوشمندسازی (نسل چهارم صنعتی) بخصوص هوش مصنوعی که از مهم‌ترین فناوری‌های تأثیرگذار یک دهه آینده هستند، متمرکز شده است.
برای استفاده از هوش مصنوعی و درآمدزایی از آن، چه مسیری را ترسیم کرده‌اید؟
در این راستا پیش‌نویس برنامه و سند راهبردی را برای توسعه هوش مصنوعی تدوین کردیم و طبق این سند اولویت‌ها و حوزه‌های مهم برای سرمایه‌گذاری در هوش مصنوعی تعیین شده و در حال اجرایی کردن آن هستیم. برای تهیه این سند هم مطالعات تطبیقی بین المللی 15 کشور پیشرو و سیاست‌های 30 کشور فعال در هوش مصنوعی انجام شده است. ظرفیت‌های ملی، دانشگاهی و شرکت‌های داخلی خود را شناسایی کردیم و اکنون می‌دانیم که باید چه حمایت‌هایی از این حوزه صورت بگیرد. حتی برای اینکه این سند در ابعاد ملی نیز تصویب شود تعاملاتی را با شورای عالی انقلاب فرهنگی و ستاد نقشه جامع علمی کشور شروع کردیم تا بعد از تصویب شدن، «ستاد هوش مصنوعی» را در کشور راه‌اندازی و سند را اجرایی کنیم. به نظر می‌رسد این سند تا دو ماه آینده به تصویب برسد که با تصویب این سند، مسیر روشنی برای هوش مصنوعی در کشور ترسیم میشود.
از فعالان حوزه هوش مصنوعی چه حمایت‌هایی صورت می‌گیرد؟
از فعالان این حوزه در چند بخش حمایت میشود. اول اینکه با همکاری بخش خصوصی افرادی در حوزه‌های مختلف هوش مصنوعی آموزش دیده و توانمند می‌شوند و سپس با برقراری ارتباط با بخش صنعت برای آنها (حدود 600 نفر) اشتغالزایی می‌کنیم. از پایان نامه‌ها و تحقیقات حوزه هوش مصنوعی که با همکاری بخش خصوصی انجام شود، حمایت شده و 50 درصد از هزینه‌ها (تا سقف 50 میلیون تومان برای مقطع دکترا و تا سقف 20 میلیون تومان برای مقطع کارشناسی ارشد) پرداخت میشود. اگر شتاب دهنده‌ای روی استارتاپ حوزه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کند، دو برابر سرمایه‌گذاری انجام شده (تا سقف 150 میلیون تومان) تسهیلات ارائه میشود. اگر از فاز شتابدهی موفق بیرون بیاید، 50 درصد تسهیلات ارائه شده به بلاعوض تبدیل میشود. از سوی دیگر اگر وارد فاز مقیاس بزرگتری شود به طوری که اگر یک شتاب دهنده یک ایکس سرمایه‌گذاری کند، 4 برابر آن را صندوق نوآوری و شکوفایی سرمایه‌گذاری می‌کند. حمایت‌های دیگری از نوع دیجیتال مارکتینگ، بازاریابی، تولید محتوا، تأمین پردازشگرهای سریع، هزینه‌های سرورها و… مورد نیاز حوزه هوش مصنوعی را نیز از طریق سامانه راه نوآوری به‌صورت یارانه تا سقف 20 میلیون تومان پرداخت می‌کنیم. بنابراین سعی شده بیش از 50 درصد از هزینه‌های آنها را کاهش دهیم.
ظرفیت‌های هوش مصنوعی در کشور را چگونه شناسایی می‌کنید؟
بعد از استخراج اولویت و ماژول‌های کلیدی در هوش مصنوعی، با فراخوان، ظرفیت‌های شرکت‌های دانش بنیان و خلاق را شناسایی کرده و از آنها برای پروژه‌های کلان هوش مصنوعی استفاده می‌کنیم. ما با شناسایی ظرفیت‌های بخش خصوصی متوجه شدیم که بالای 100 شرکت کوچک، متوسط و نسبتاً بزرگ در این حوزه در حال فعالیت هستند ولی تنها به تعداد انگشتان دست از این شرکت‌ها، توانمند بوده و ظرفیت‌های خوبی دارند بقیه یا نوپا هستند یا برخی شرکت‌ها مانند دیجی کالا، آپارات، فیلیمو (برای پشتیبانی از سرویس‌ها و فرآیندهای سیستم خود یا محتوا و شناسایی ویدئوهای نامناسب و…) و به صورت حاشیه‌ای در بخش هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند.
مهم‌ترین اتفاق خوبی که تاکنون در حوزه هوش مصنوعی در کشورمان رقم خورده، چه بوده است؟
در حوزه توسعه خدمات جی پی یو و پردازشگرهای سریع کلان داده‌ها در حال کمک به سه مجموعه هستیم و با منابع ستاد [اقتصاد دیجیتال] و صندوق نوآوری بالای 30 میلیارد تومان برای توسعه ظرفیت GPUها (پردازشگرهای گرافیکی) اختصاص می‌دهیم. تاکنون به سه پلتفرم پایه‌ای هوش مصنوعی کمک کرده‌ایم تا شکل بگیرند و بیش از 100 ماژول هوش مصنوعی را توسعه داده‌اند و امکان ارائه AP) Access point نقطه دسترسی) را روی پلتفرم‌های خود برای ارائه به استارتاپ‌ها فراهم کرده‌اند. با این اقدام دیگر استارتاپ‌ها نیازی ندارند ماژول‌ها را روی پلتفرم خود توسعه دهند، چون به راحتی می‌توانند از ماژول‌های توسعه یافته این سه پلتفرم استفاده کنند. از سوی دیگر یکی از اقدام‌های خوب که پاشنه آشیل حوزه هوش مصنوعی «دیتا» یا «دادگان» محسوب میشود، برای تحلیل و یادگیرنده کردن (Learning) هوش مصنوعی سیستم‌ها است که تاکنون دو دادگان بزرگ را با همکاری بخش خصوصی توسعه داده‌ایم و امسال هم در حال توسعه دو دادگان دیگر هستیم. به جز اینها 15 پروژه کلان دیگر مانند تشخیص هویت و چهره را از طریق هوش مصنوعی در سامانه سجام انجام دادیم. دستیارهای صوتی هوشمند، ترجمه همزمان روی موضوعات مرتبط با پردازش صوت و تصویر و متن هم از دیگر کارهایی ست که صورت گرفته است.
استفاده از هوش مصنوعی چقدر می‌تواند اقتصاد دیجیتال را در کشور متحول کند؟
طبق گزارش‌های بین المللی پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که حجم اقتصادی هوش مصنوعی دنیا حدود 16 تریلیون دلار است و اگر با نرخ رشد متوسط جهانی حساب کنیم، حدود 15 درصد اقتصاد جهانی را اقتصاد هوش مصنوعی تشکیل خواهد داد. اگر کشور ما فقط یک درصد از 16 تریلیون دلار را از آن خود کند، حجم اقتصادی هوش مصنوعی معادل 150 میلیارد دلار خواهد بود. یعنی با توجه به نرخ اقتصادی کشورمان باید تا 10 سال آینده، 10 تا 15 درصد از سهم اقتصاد خود را با به کارگیری هوش مصنوعی در صنایع بزرگ یا خلق کسب و کارهای جدید به هوش مصنوعی اختصاص دهیم تا بتوانیم همپای با دنیا به این پارادایم اقتصادی پاسخ دهیم و جزو 10 کشور در حوزه اقتصاد هوش مصنوعی باشیم، دقیقاً اتفاقی که در چین افتاده است. سال 2019، 36 درصد از اقتصاد چین را اقتصاد دیجیتالی تشکیل می‌داد که از این میزان، 15 درصدش در زمینه هوش مصنوعی بود.
قرار بود برای توسعه هوش مصنوعی در کشور با چین و کشورهای اسلامی همکاری هایی صورت بگیرد. این اقدام به کجا رسید؟
هم اکنون کارهای کوچک و محدود بین المللی انجام می‌دهیم به‌عنوان مثال تیم‌های هوش مصنوعی ما در صنایع و پروژه‌های بین‌المللی امارات، قطر، سوریه و… حضور دارند و با برخی شرکت‌های چینی، هندی و روسیه هم همکاری‌های محدودی وجود دارد. حقیقت این است که تحریم‌ها، اجازه نداد بتوانیم کارهای جدی و بزرگی در حوزه هوش مصنوعی انجام دهیم ولی امیدواریم با تغییر در حوزه بین‌المللی و باز شدن درها، تعاملات بین المللی افزایش یافته و بتوانیم از ظرفیت‌های بزرگی که در واقع در برخی از کشورهای نزدیک به ما مانند هند، روسیه و چین در حوزه هوش مصنوعی وجود دارد، بهره‌مند شویم و ظرفیت‌های هوش مصنوعی کشور را در ابعاد بین المللی عرضه کنیم.
امروزه کاربردهای هوش مصنوعی را در کجاها بیشتر می‌توانیم لمس کنیم؟
کاربردهای هوش مصنوعی متنوع و گسترده است اما مهم‌ترین کاربرد آن را هم اکنون می‌توان در پلتفرم‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و پلتفرم های ویدئو (VOD)ها و… دید. آنها به پشتوانه هوش مصنوعی برای کاربران خود مطالب و فیلم‌های مورد علائق‌شان را شناسایی کرده و پیشنهاد می‌دهند. از سوی دیگر تمام سرویس‌های نیازمند تشخیص هویت صوت، چهره و تصویر، متن و… مانند احراز هویت در سامانه‌ها و تخلفات رانندگی و… پشتوانه و شالوده اصلی آنها هوش مصنوعی است.
بخش خصوصی در این میان چه نقشی دارد؟
بخش عمده‌ای از برنامه‌هایی که انجام می‌دهیم با کمک بخش خصوصی در حال انجام است. هیچ کاری را با نهاد دولتی پیش نمی‌بریم مگر اینکه بخش دولتی نیازی را اعلام کرده و تقاضایی در زمینه هوشمندسازی و هوش مصنوعی داشته باشد.
رتبه ایران در هوش مصنوعی در منطقه و جهان چگونه است؟
در سال‌های اخیر دانشگاه‌های ما ظرفیت‌های نسبتاً مناسبی در حوزه هوش مصنوعی به‌دست آوردند به طوری که رتبه کشورمان در تولید مقالات علمی در هوش مصنوعی بین 9 تا 20 در نوسان بوده است و معمولاً در بین 15 کشور اول دنیا در حوزه مقالات علمی هوش مصنوعی هستیم ولی در حوزه پنتت ها(خلق اختراعات هوش مصنوعی) توانمند نیستیم. در تجاری‌سازی هوش مصنوعی نیز ما در بخش تعداد استارتاپ‌ها زیر 20 کشور اول دنیا و در دسته کشورهای توانمند قرار داریم.
چگونه می‌توانیم هوش مصنوعی را در کشور توسعه دهیم؟
باید بانکداری و صنایع بزرگ کشورمان از جمله نفت، فولاد، خودرو و… تجهیز به استفاده از هوش مصنوعی شوند. باید شرکت‌های بزرگ سنتی از فناوری هوشمندسازی (پردازش تصویر، متن و صوت) برای سرویس‌های نگهداری، تعمیرات، مدیریت تولید، انبارداری، تولید، ارائه خدمت، زنجیره تأمین و ارتباط با مشتری و… استفاده کنند اگر بتوانیم آنها را به استفاده از هوش مصنوعی هل دهیم می‌توانند ضمن افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید و ارائه خدمات و تصمیم گیری های تجاری و… یک جریانی برای بازار هوشمندسازی ایجاد کنند تا اقتصاد کشور هم بر پایه هوش مصنوعی دچار تحول شود.