تمرکززدایی از پایتخت با طرح «ابرایران» در راستای شبکه ملی اطلاعات است
یکی از معضلات کنونی کشور در حوزه فناوری اطلاعات این است که پلتفرم‌ها، خدمات و محتوا در تهران، پایتخت متمرکز شده و بارترافیکی در این ابرشهر بسیار بالاست و از سوی دیگر این برخلاف اهداف شبکه ملی اطلاعات است. سازمان فناوری اطلاعات برای تمرکززدایی بارترافیکی پلتفرم‌ها، محتوا و خدمات در راستای اهداف شبکه ملی اطلاعات در حال اجرایی کردن طرح «ابرایران» در کشور است. با «بهنام ولی زاده» معاون توسعه دولت الکترونیک سازمان فناوری اطلاعات درباره طرح «ابرایران» و ساز و کار آن گفت‌و‌گو کرده‌ایم که می‌خوانید.
***
«ابرایران» چگونه طرحی است؟
پلتفرم‌ها، خدمات و محتوا در پایتخت متمرکز شده و بارترافیکی در تهران نیز بسیار بالاست. بنابراین تمرکززدایی محتوا و خدمات و همچنین پایداری زیرساخت‌های ارتباطی و اطلاعاتی برای دستگاه‌ها و کسب‌وکارهای دیجیتال امری مهم و حیاتی است. در این راستا، استفاده از فناوری‌‌های پیشرفته مانند رایانش ابری و انواع پلتفرم‌های ابری در بستر زیرساخت‌های غیرمتمرکز رویکردی است که فراهم کنندگان زیرساخت‌ها و کسب‌وکارهای دیجیتال بزرگ دنیا برای تمرکززدایی در پیش گرفته‌اند. سازمان فناوری اطلاعات ایران هم تصمیم گرفت با همکاری بخش خصوصی بستر زیرساخت‌های غیرمتمرکز با روش ساخت، بهره‌برداری و انتقال (Build-Operate-Transfer=BOT) را ایجاد کند، از این‌رو «ابرایران» طراحی شد. در این طرح دو زیرساخت ابری متمایز ایجاد میشود که قابلیت ارائه انواع سرویس‌های ابری را به‌صورت غیرمتمرکز و از طریق چند نقطه دارد.
در «ابرایران» چه اهدافی دنبال میشود؟
این طرح دارای اهداف متعددی است. اولین هدف این است که محتوا و خدمات را در راستای اهداف شبکه ملی اطلاعات از پایتخت تمرکززدایی کنیم. دیگر اینکه در راستای تحقق اهداف پدافند عامل باید بارترافیکی و افزایش پایداری توزیع شود. با این طرح باید پلتفرم‌های ابری توزیع شده در کشور را شکل داده و آن را توسعه دهیم. باید ضمن به‌روز‌رسانی مراکز داده و استفاده بهینه از منابع موجود، خدمات مورد نیاز کسب‌وکارهای نوپا را به‌صورت یکپارچه و اقتصادی ارائه دهیم. هدف بعدی این است که زیرساخت‌های مورد نیاز برای توسعه کسب‌وکارهای مبتنی بر پلتفرم را ایجاد کرده و امکان ارائه خدمات ابری به دستگاه‌های دولتی و خصوصی و امکان ارائه خدمات به تولیدکنندگان محتوا و خدمات شبکه توزیع محتوا را فراهم کنیم. با اجرایی کردن این طرح می‌توانیم ضمن صرفه‌جویی اقتصادی و جلوگیری از خروج ارز، به توسعه کسبوکار و دانش در کشور کمک کرده و باعث افزایش پایداری و تاب‌آوری زیرساخت‌های خدمات و محتوا در شبکه ملی اطلاعات شویم.
طبق این طرح، مراکز داده استانی هم تقسیم‌بندی شده‌اند. این مراکز داده در چه استان‌هایی هستند و بر چه اساسی تقسیم‌بندی شده‌اند؟
در این طرح مراکز داده به دو منطقه تقسیم شده‌اند. چهار مرکز داده سازمان فناوری اطلاعات ایران در منطقه یک یعنی در خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، همدان و قم قرار گرفته‌اند. مرکز هم‌مکانی (Collocation center) شرکت ارتباطات زیرساخت این مناطق هم در شیراز قرار دارد. مراکز داده سازمان فناوری اطلاعات ایران در منطقه 2 هم در استان‌های فارس، اصفهان، خوزستان و البرز قرار گرفته‌اند و مرکز هم‌مکانی شرکت ارتباطات زیرساخت این مناطق هم در تبریز قرار دارد. این تقسیم‌بندی هم با توجه به وجود نقاط دروازه‌های بین‌المللی، جغرافیایی و بحث پدافند غیرعامل توزیع شده‌اند.
به پیاده‌سازی اهداف شبکه ملی اطلاعات و تأمین نیازهای کسب‌وکارهای نوپا اشاره شده است. با اجرایی شدن این طرح در این دو بخش چه تحولی ایجاد میشود؟
از اهداف عملیاتی طرح کلان شبکه ملی اطلاعات، شکلگیری حداقل سه فراهم کننده خدمات ابری داخلی (با قابلیت تأمین نیازهای زیرساختی، ذخیره‌سازی، پردازشی و سکویی برای همه خدمات پایه داخلی) و کسب سهم 80 درصدی بازار از کل نیاز خدمات ابری کشور است، از این‌رو می‌توان گفت اجرای طرح ابرایران در راستای اهداف عملیاتی شبکه ملی اطلاعات است. از سوی دیگر یکی از مزیت‌های مهم ارائه خدمات ابری، مقرون به‌صرفه بودن آن و کاهش هزینه‌های جانبی اینگونه خدمات نسبت به دریافت خدمات پایه غیرابری است. بنابراین در این طرح تمام کسب‌وکارهای نوپا براحتی و اطمینان خاطر می‌توانند از خدمات ابری به‌صورتpay as you go (پرداخت به اندازه مصرف) استفاده کنند.
در طرح «ابرایران» همچنین به بحث تمرکززدایی محتوا و توزیع بار ترافیکی از پایتخت اشاره شده است علت این همه تمرکز محتوا و بارترافیکی در تهران چیست؟
دلایل زیادی برای تمرکز محتوا در پایتخت وجود دارد. مراکز میزبانی محتوا در تهران تجمیع شده‌اند. اکثر دفاتر مرکزی شرکت‌ها یا کسب‌وکارها و متخصصان این حوزه در تهران قرار دارند. در تهران سرویس دهی مطلوب‌تر در پشتیبانی و نگهداری محتوا وجود دارد و مهمتر از همه پایتخت، مرکز تجاری و سیاسی است. بنابراین، این دلایل و دلایل بسیار دیگری که وجود دارد باعث شده حوزه فناوری اطلاعات در تهران متمرکز شود و این برخلاف اهداف شبکه ملی اطلاعات است و باید تمرکززدایی از پایتخت صورت بگیرد.
تمرکززدایی از پایتخت چه مزایایی در بر دارد؟
اگر محتوا و خدمات در نقاط مختلف کشور توزیع شود پایداری زیرساخت‌های مورد نیاز کسب‌وکارهای فضای مجازی افزایش می‌یابد و می‌تواند امنیت داده‌ها و محتوا را بالا ببرد. کاهش هزینه‌های کسب وکارهای نوپا و ایجاد مزیت رقابتی برای کسب‌وکارهای فضای مجازی از دیگر مزایای تمرکززدایی است.
از سوی دیگر نه تنها در کشور اشتغالزایی صورت می‌گیرد، بلکه به‌واسطه ارائه انواع پلتفرم‌های ابری، کسب و کارها مقرون به صرفه شده و می‌توان منابع را بدرستی مدیریت کرده و از افزایش رشد و پیچیدگی شبکه در پایتخت جلوگیری کرد.
این طرح چه میزان صرفه‌جویی اقتصادی برای کشور در پی دارد؟
وقتی زیرساخت لازم برای تولید محتوا با هزینه‌های بسیار ناچیز در کشور ایجاد شود در پی آن اشتغالزایی نیز توسعه می‌یابد و همین موضوع خود از خروج ارز از کشور جلوگیری کرده و از سوی دیگر ارزآوری برای کشور به‌همراه دارد. به‌عبارتی پیاده‌سازی طرح ابرایران در کنار سایر پروژه‌های شبکه ملی اطلاعات، حلقه‌های لازم را برای تکمیل زنجیره کامل شبکه ملی اطلاعات فراهم کرده و آنها را به هم متصل می‌کند. به‌عنوان مثال در این شبکه، سرویس و خدمات لایه 2 و 3 مستقل و امن بین مراکز داده مبتنی بر Software Defined Network) SDN، شبکه توزیع محتوا(CDN)، امنیت ابری (Cloud Security)، زیرساخت ابری (Iaas)، زیرساخت ابری (Paas)، فضای ابری (Cloud Storage)، خدمات DNS ابری (DNS Cloud)، پلتفرم ویدیو و پخش زنده (VoD & Live Streaming)، پلتفرم تبلیغات ویدیو (Video Ads) و… قابل ارائه خواهد بود. بنابراین وقتی این سرویس‌ها در داخل کشور ارائه شود علاوه بر جلوگیری از خروج ارز، باعث افزایش کیفیت سرویس و خدمات به مردم خواهد شد.
آیا طرح «ابرایران» صرفاً دولتی است؟
با حمایت دولت، اپراتورهای خدمات ابری در کشور شکل گرفته و در پی آن مراکز داده بخش خصوصی هم به آن متصل می‌شوند. بنابراین هر دو بخش دولتی و خصوصی در این طرح نقش دارند. با این اقدام نه تنها امکان توسعه وجود دارد، بلکه نیازهای کشور و منطقه درحوزه فضای ابری هم تأمین میشود. مهمتر اینکه دیگر اپراتورهای ابری در کشور هم می‌توانند با استفاده از دانش کسب شده و استفاده از پلتفرم‌های برتر با رقبای خارجی رقابت کنند.
مشارکت (انتخاب اپراتور و تشکیل کنسرسیوم) در این طرح چگونه رقم خورد؟
در این طرح برندگان مزایده‌های برگزار شده، به‌صورت گروه مشارکت مدنی در حال ثبت یک شرکت پروژه هستند که پس از ثبت شرکت، قرارداد نهایی انجام میشود و کار خود را شروع خواهند کرد.
برای حضور بخش خصوصی و مشارکت آنها چه مشوق‌هایی از سوی دولت در نظر گرفته شده است؟
مشوق‌های درنظر گرفته شده شامل خرید 30 درصد از ظرفیت ایجاد شده از محل تجهیزات موجود از سوی سرمایه‌پذیر است. در پهنای باند انتقال قرار است تخفیف 90 درصدی (با کاهش 10 درصد سالانه) داده شود. همچنین قرار است تخفیف 95 درصدی برای فضای Co-Location آن هم با کاهش 10 درصد سالانه در نظر گرفته شود. البته وامی هم قرار است از سوی صندوق نوآوری و شکوفایی به برنده فراخوان به شرط اینکه دانش‌بنیان باشد، پرداخت شود.
دوره بهره‌برداری از سوی مجری چند سال است؟
دوره تکمیل برای این طرح، یکسال در نظر گرفته شده و دوره بهره‌برداری 7 سال با قابلیت تمدید برای یک دوره 7 ساله دیگر است.
این طرح چه آورده‌ای دارد و از آنجایی که نگهداری تجهیزات و ارائه سرویس مناسب نیاز به نوسازی دارد، این بخش بر عهده چه بخشی خواهد بود.
برای اجرای این طرح مراکز داده سازمان فناوری اطلاعات ایران با زیرساخت‌های پسیو (کابل، لدر، استراکچر و…) و برخی منابع ذخیره‌سازی و پردازشی مورد نیاز برای ارائه سرویس به‌عنوان آورده در نظر گرفته شده است. با توجه به اینکه از زمان راه‌اندازی این مراکز داده تاکنون تجهیزات شبکه این مراکز مستهلک شده و پوشش دهنده سرویس‌های ابری کارآمد و به‌روز دنیا را ندارند بنابراین برابر مطالعات صورت پذیرفته هریک از اپراتورهای ابری باید نسبت به نوسازی ساختار شبکه مراکز داده اقدام کنند و هزینه‌های توسعه، نگهداری و ارائه سرویس توسط بخش خصوصی تأمین خواهد شد.