احتمال فیلتر شدن سیگنال قوت گرفت
پیام‌رسان سیگنال به عنوان یکی از امن‌ترین پیام‌رسان‌های مورد استفاده روی گوشی‌های هوشمند از روز پنج‌شنبه (۲۵دی) و به دستور کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه (کمیته فیلترینگ) از اپ‌استورهای ایرانی حذف شد. حالا برخی شنیده‌ها حکایت از این دارد که در گام بعدی این کارگروه به دنبال فیلترکردن این پیام‌رسان خارجی است.
حذف اپلیکیشن سیگنال از اپ‌استورهای ایرانی در شرایط رخ می‌دهد که در هفته‌های گذشته و بعد از در نظر گرفتن سیاست‌های جدید پیام‌رسان واتس‌اپ برای کاربرانش مبنی بر به اشتراک‌گذاری اطلاعات آنها با فیس‌بوک، بسیاری از کاربران از جمله کاربران ایرانی به سمت استفاده از سیگنال و تلگرام رفته‌اند. بعد از حذف سیگنال از اپ‌استورهای ایرانی، برخی خبرهای تایید نشده حکایت از این دارد که فیلتر کامل این پیام‌رسان نیز در دستور کار قرار گرفته است. بعد از حذف این اپ از فروشگاه‌های اپ ایرانی، بسیاری این سوال را مطرح کردند که آیا کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه با برگزاری جلسه و رای‌گیری از اعضای خود، این دستور را به اپ‌استورهای ایرانی ابلاغ کرده است ؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد که از دسترس خارج شدن اپلیکیشن سیگنال از اپ‌استورهای ایرانی یک داستان قدیمی است و مربوط به چند روز اخیر و حذف این پیام‌رسان از فروشگاه‌های اپ ایرانی نیست. سال ۱۳۹۵ و زمانی که عبدالصمد خرم‌آبادی بر مسند معاونت فضای مجازی دادستان کل کشور و ریاست کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نشسته بود، در نامه‌ای به شرکت ارتباطات زیرساخت دستور فیلتر چندین اپلیکیشن پیام‌رسان را داده بود که سیگنال نیز یکی از همین پیام رسان‌ها بوده است.
در این نامه خرم‌آبادی او با اشاره به مصوبه نود و هشتمین جلسه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در تاریخ ۲۳ تیر ۱۳۹۵ به ریاست دادستان کل کشور، تاکید کرده که اکثریت اعضای کارگروه با پیشنهاد فیلترکردن این نرم‌افزار پیام‌رسان موبایلی (شبکه اجتماعی) خارجی موافقت کرده‌اند. در نهایت نیز طبق این مصوبه او خواسته بود تا سریعا این مصوبه اجرا و نتیجه آن به دادستانی اعلام شود. گفته میشود پیگری‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت یازدهم و در راس آن مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت اجرای این مصوبه به تعویق افتاده است. هرچند در آبان ماه سال ۱۳۹۵ برخی کاربران در توئیتر از اختلال در سیگنال و ارسال نشدن کد امنیتی به آنها خبر دادند، مشکلی که هنگام اتصال به فیلترشکن از بین می‌رفت؛ اما این مشکل در نهایت بعد از چند روز برطرف شد.
تغییر سیاست‌های کمیته فیلترینگ
به نظر می‌رسد تقریبا ۴ سال بعد از تصویب نود و هشتمین جلسه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه ، از دسترس خارج شدن پیام‌رسان سیگنال از اپ‌استورهای ایرانی بر مبنای همین دستور قدیمی کمیته فیلترینگ باشد.
امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات در پاسخ به این سوال که آیا تصمیم به حذف پیام‌رسان سیگنال در کمیته فیلترینگ بعد از برگزاری جلسه با اعضای آن گرفته شده یا این دستور بنا بر وجود مصوبه قدیمی در این زمینه صورت گرفته گفت: «واقعیتش این است که هیچ اطلاعی در این زمینه ندارم که چگونه دستور به حذف اپلیکیشن سیگنال از اپ‌استورهای ایرانی داده شده است؛ اما چیزی که می‌‌دانم این است که در این زمینه جلسه‌ای حتی به صورت آنلاین در کمیته فیلترینگ در دو سال اخیر برگزار نشده و از ما در این مورد نظرخواهی نشده است.»
او در پاسخ به این سوال که چگونه و بدون برگزاری جلسه، کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه به حذف این برنامه از اپ‌استورهای ایرانی گرفته است توضیح داد: «واقعیت آن است که دستور فیلتر سایت‌ها و سرویس‌های مختلف در کمیته فیلترینگ و با حضور اعضا گرفته نمی‌شود. در واقع اغلب یا نهادهایی مانند دادستانی یا صداوسیما یا نیروی انتظامی یا سازمان تبلیغات اسلامی به صورت مستقیم دستور به فیلتر سرویسی را به اپراتورها صادر می‌کنند یا وجود یک حکم قضایی باعث فیلتر یک سایت و اپلیکیشن میشود. این ابلاغ جدید می‌تواند ناشی از مصوبات گذشته باشد.»
آنطور که او می‌گوید بعد از پیگری‌های وزارت ارتباطات و معاونت حقوقی ریاست جمهوری مبنی بر غیرقانونی بودن برگزاری جلسات آنلاین کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، از اردیبهشت ماه سال جاری تا کنون ۴ جلسه آنلاین کمیته با حضور اکثر اعضا برگزار شده است.
ناظمی تاکید می‌کند که در این جلسات هم موضوعات خاص در مورد یک نرم‌افزار و فیلتر آن مطرح نشده و بیشتر در این جلسات موضوعات کلی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. ناظمی در این مورد گفت: «مدتی است که در مورد یک نرم‌افزار خاص و فیلتر شدن آن در کمیته فیلترینگ بحث و نظرخواهی نمی‌شود و در چند جلسه برگزاری آنلاین کمیته فیلترینگ با حضور اکثر اعضا، موضوعات کلی مانند فیلتر شدن VPNها و اینگونه مسائل مورد بحث قرار می‌گیرد.»
پیگیری‌های پیوست از معاون فضای مجازی دادستان کل کشور در مورد دستور به حذف پیام‌رسان سیگنال و چرایی این تصمیم تا لحظه انتشار این گزارش بدون پاسخ مانده است.
تمام آنچه باقی‌مانده
از دسترس خارج شدن پیام‌رسان سیگنال از اپ‌استورهای ایران به جای فیلتر مستقیم آن در حالی رخ می‌دهد که در چند سال اخیر اکثر شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های محبوب کاربران ایرانی مانند تلگرام، توییتر، یوتیوب، فیس‌بوک، وی‌چت، تانگو و… فیلتر شده‌اند و در این بین تاکنون تنها واتس‌اپ و اینستاگرام از فیلترشدن به دور مانده است. انتقاد نسبت به افزایش استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های خارجی طی سال‌های گذشته بارها از سوی برخی تصمیم‌گیران حاکمیتی و نمایندگان مجلس شنیده شده است.
به تازگی مجتبی رضاخواه، نماینده مجلس و رئیس فراکسیون اقتصاد دیجیتال در گفت‌وگوی تلفنی خود با یک برنامه تلویزیونی اعلام کرده بود که: «قبل از اینکه شبکه ملی اطلاعات راه بیفتد اقدام جدی انجام دهیم، لازمه‌اش این است که پهنای باند را برای شبکه های اجتماعی خارجی محدود کنیم که متاسفانه این اراده تا به حال وجود نداشته است.»
فیلتر کردن و از دسترس‌خارج شدن برخی از محبوب‌ترین پیام‌رسان‌های دنیا در ایران در حالی رخ می‌دهد که برنامه‌های حمایتی از پیام‌رسان‌های داخلی نیز تاکنون به نتیجه دلخواه تصمیم‌گیران آن در این زمینه نرسیده است. حالا از مجموع بیش از ۷ پیام‌رسان داخلی که بعد از فیلترشدن تلگرام فضایی برای مطرح شدن پیدا کردند، تنها نام سروش، گپ و بله شنیده میشود و هنوز به صورت شفاف مشخص نیست با در اختیار گذاشتن امکانات مختلف از دیتاسنتر، پهنای باند رایگان و نیم‌بها و وام ۵ میلیاردی این پیام‌رسانها چه میزان از سهم این بازار را در اختیار گرفته‌اند.