در سال‌های اخیر قدرت فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی در انتشار اخبار به میزان قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافته است؛ به‌طوری‌که به‌تازگی اعضای کمیسیون تلفیق مجلس ۲ هزار میلیارد تومان اعتبار برای تولید محتوا در فضای مجازی تخصیص دادند که براساس جدول تعیین شده، این مبلغ در اختیار سازمان صدا و سیما، سازمان فرهنگ و ارتباطات، سازمان تبلیغات اسلامی و… قرار می‌گیرد. این مصوبه با انتقادات زیادی از سوی مسوولان و متخصصان رسانه‌ای مواجه شده است. زیرا بررسی‌ها نشان می‌دهد که رسانه‌های رسمی اعم از صداوسیما و خبرگزاری ها، خود حضور چندان موفقی در این فضا نداشته و آنچنان که باید در جلب توجه و اعتماد مخاطبان این فضاها موفق نبوده‌اند.

 

 

صداوسیما، مغلوب رسانه‌های غیررسمی

بررسی‌های پلت‌فرم «زلکا» (بستر تحلیل رسانه و اخبار به کمک هوش مصنوعی) از اکانت‌های مختلف موجود در شبکه‌های اجتماعی، حاکی از آن است که میزان اقبال افراد به اخبار و مطالب اکانت‌های متعلق به صداوسیما، کمتر از ۲۵ درصد است؛  البته که برخی از کاربران در توییتر از این اخبار به‌عنوان مرجع برای تایید صحبت‌هایشان استفاده می‌کنند. عموما اکانت‌های رسمی خبرگزاری‌های آنلاین در توییتر کمتر از ۱۰۰ هزار دنبال‌کننده دارند که متوسط میزان نرخ مشارکت‌شان ۳/ ۰ درصد است. (نرخ مشارکت در شبکه‌های اجتماعی متفاوت است. این مفهوم در اینستاگرام با فرمول (لایک+کامنت+تعداد ذخیره شدن) تقسیم بر (تعداد دنبال‌کنندگان) تعریف می‌شود. تعریف این مفهوم در توییتر پیچیده‌تر است)؛ این درحالی است که این عدد برای اکانت خبرنگاران یا فعالان رسانه‌ای در این شبکه اجتماعی، بیش از ۱۰۰ هزار دنبال‌کننده با نرخ مشارکت ۵/ ۴ درصد است. که نشان می‌دهد این افراد به‌عنوان اینفلوئنسرهایی مستقل، از رسانه رسمی که در آن شاغل هستند نفوذ بیشتری دارند.

 

حمید ضیایی پرور، استاد ارتباطات، در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: در شرایط حاضر که حضور رسانه‌های اجتماعی (رسانه‌های مستقل غیررسمی و فردی- اعم از اکانت‌های سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها در شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های اطلاع‌رسانی غیررسمی) تا این حد پررنگ و اثرگذار شده است، رسانه‌های کلاسیک و رسمی برای بقا و حفظ اثرگذاری رسانه‌ای خود، باید رویکرد خود را تغییر دهند. این تغییر رویکرد باید در دو بخش رخ دهد. یکی تغییر در سوژه‌یابی و بیرون کشیدن سوژه‌ها از دل صدای مردم و دیگری تجهیز به تکنولوژی‌های جدیدی که به‌واسطه گسترش رسانه‌های غیررسمی متداول شده‌اند. وی می‌افزاید: در دوره‌های قبلی نگاه رسانه‌های رسمی به مردم نگاهی گزینش شده بود و بخشی از صدای مردم را می‌شنیدند. اما اکنون تمام اقشار و حتی اقلیت‌ها صاحب تریبونند. ضیایی‌پرور معتقد است: اکنون عده‌ای از چنین اتفاقی که هرکس می‌تواند صدایی در اجتماع داشته باشد به‌عنوان آسیب یاد می‌کنند اما این حقیقتی است که چه خوب چه بد باید آن را پذیرفت و باقی چیزها را بر مبنای این امر تغییر داد. رسانه‌های غیررسمی آیینه اجتماعند و باید موضوعات را از دل این رسانه‌ها بیرون کشید.

 

این متخصص رسانه تاکید می‌کند: اگر رسانه‌های رسمی در همگام شدن با تغییرات تکنولوژیک جدید مقاومت کنند، به راحتی از گزینه‌های مردم حذف می‌شود و توان ارتباط با مردم را از دست می‌دهد. در ادامه آسیب‌شناسی افت قدرت رسانه‌های رسمی کشور، ضیایی‌پرور می‌گوید: رونق فعالیت رسانه در هر کشوری تابعی از رونق اقتصادی آن کشور است. میزان قدرت یک رسانه رسمی بسته به این است که وضعیت اقتصادی یک کشور چطور باشد. زمانی که کشور دارای اقتصاد آزاد است و فعالیت‌های تجاری در سطوح داخلی و بین‌المللی در جریان است، هم خبر بیشتری برای تولید محتوا و خبر برای رسانه‌ها وجود دارد و هم به تبع فعالیت‌های اقتصادی و بازرگانی که درجریان است، نیاز به استفاده از ابزارهای تبلیغاتی رسانه‌ها ایجاد می‌شود که این خود به درآمدزایی و قدرت گرفتن اقتصادی رسانه کمک می‌کند. وی تاکید می‌کند: وقتی کشوری از همه طرف تحریم است به‌طوری که نه تعاملی صورت می‌گیرد و به تراکنشی حاصل می‌شود، نه محتوایی برای تولید وجود دارد و نه نیازی به تبلیغ و استفاده از پتانسیل‌های رسانه به‌وجود می‌آید، قدرت رسانه‌های رسمی آن به حداقل می‌رسد و همین باعث می‌شود روزبه‌روز از نفوذ و تعداد مخاطبان آن کاسته شود. ضیایی‌پرور با اشاره به قدرت رسانه‌های رسمی در کشورهای پیشرفته صنعتی می‌گوید: در آلمان روزنامه‌هایی با ۳۶۰ صفحه منتشر می‌شود به‌طوری که هر شماره این روزنامه فقط یک کیلو کاغذ می‌طلبد. میسر شدن تولید چنین حجم محتوایی تنها به‌واسطه قوی بودن اقتصاد یک کشور شکل می‌گیرد که باعث می‌شود هم خبری برای انتشار و موضوعی برای صحبت (اعم از ایونت‌ها و تعاملات و…) وجود داشته باشد و هم تعاملاتی شکل گیرد که توان اقتصادی چاپ چنین حجم از محتوایی را ایجاد کند.

 

 تلگرام، منبع اصلی دریافت خبر

براساس آمار موجود از میزان بازدید محتوای وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی در زلکا، تلگرام برای مردم، اصلی‌ترین منبع دریافت اطلاعات است؛ به‌طوری‌که در ۱۰ دقیقه اول انتشار یک خبر در ۱۰۰ کانال برتر خبری فارسی، به‌طور متوسط شاهد بیش از ۲۰ هزار بازدید مطلب از سمت مخاطبان این کانال‌ها هستیم. تعداد کانال‌های فعال خبری در تلگرام بیش از ۱۳ هزار کانال است که در مقایسه با تعداد ۱۹۵۰ وب‌سایت خبری فارسی، عدد قابل‌توجهی است؛ روزانه بیش از ۲۰۰ هزار مطلب با ماهیت صرفا خبری در این کانال‌های تلگرامی با مجموع بیش از ۳/ ۵ میلیارد بازدید منتشر می‌شوند. براساس آمار زلکا، وب‌سایت‌های خبری در جایگاه دوم و توییتر در جایگاه سوم به‌عنوان منبع دریافت اخبار و اطلاعات برای مردم هستند. با اینکه تلگرام منبع اصلی دریافت اخبار توسط مردم است، اما بسیاری از اخبار مخصوصا اخبار حوادث و لحظه‌ای از توییتر به تلگرام، اینستاگرام و سایت‌های خبری راه پیدا می‌کنند.

 

انتشار اخبار در اینستاگرام نیز به‌دلیل ماهیت تصویری‌‌اش، سرعت پایینی دارد؛ با این حال مجموع بازدید خبرهای منتشر شده در این شبکه اجتماعی، در ۲۴ ساعت به‌طور میانگین بین ۱/ ۳ تا ۱/ ۹ میلیارد بازدید ناخالص (Impression) دریافت می‌کند. در ادامه اپلیکیشن‌های خبری، آخرین رتبه را از نظر اقبال مردم به جهت دریافت اخبار و اطلاعات، کسب می‌کند. که این عدم استقبال، به دلیل نفوذ پایین این نوع رسانه در جامعه است.

 

همچنین آمارها حاکی از آن است که شرکت‌ها عموما برای درج محتواهای تبلیغاتی و اخبار تجاری خود تلگرام را به سایت‌های خبری ترجیح می‌دهند. سایت‌های خبری روزانه به‌طور متوسط ۷ رپورتاژ به‌صورت خبر یا گزارش منتشر می‌کنند که احتمالا این عدد بزرگ‌تر است که این تعداد برای زلکا قابل اثبات است. این عدد برای کانال‌های تلگرامی چیزی حدود ۵ تا ۱۵ رپورتاژ یا تبلیغات در روز است که برخی از آنها با دریافت میزان مبلغ بیشتر، از لیبل تبلیغات استفاده برای این محتوا‌ها استفاده نمی‌کنند. مشخصا برای انتشار خبر اولویت روی تلگرام است و از وب‌سایت بیشتر برای بک لینک یا نیاز به منبع موثق برای خبر استفاده می‌کنند.