خبرها حاکی است «سیگنال»(Signal)، پیام‌رسانی که به‌دنبال یکی از تصمیم‌های واتس اپ، محبوبیتی فوق‌العاده در جهان کسب کرد و روزبه روز بر تعداد کاربرانش در دنیا افزوده می‌شود، در کشور فیلتر شده است. اما براستی «سیگنال» هم به سرنوشت «تلگرام» دچار شده و اگر چنین است با وجود اعتقاد دولت به آزادسازی فضای مجازی در 8 سال گذشته و مقاومت‌های شخص وزیر ارتباطات در برابر مسدودسازی‌ها چه کسی دستور این فیلترینگ را صادر کرده است؟

این پیام رسان محبوب

ماجرای افزایش چشمگیر محبوبیت «سیگنال» در جهان به روز 15 ژانویه (26 دی ماه) و اعلام یک خبر توسط «واتس اپ» بازمی گردد. در این روز واتس اپ به بیش از 2 میلیارد کاربر خود اعلام کرد که قصد دارد با هدف کمک به افزایش درآمدزایی بیشتر فیس بوک و همچنین تبلیغات بیشتر کسب‌وکارها، به‌روزرسانی‌های جدیدی را اعمال کند. در همین راستا، این شرکت از امکان به اشتراک‌گذاری میزان بیشتری از اطلاعات کاربران با فیس بوک خبر داد و به کاربران خود گفت: برای ادامه استفاده از این پیام رسان باید اجازه بدهند که داده‌های شخصی‌شان با فیس بوک و اینستاگرام نیز به اشتراک گذاشته شود. این موضوع به مذاق کاربران جهان خوش نیامد و بسیاری از آنها تصمیم به مهاجرت از «واتس اپ» به «سیگنال» و «تلگرام» گرفتند و در روزهای اخیر خبرها حکایت از افزایش ۴۰۰۰ درصدی دانلود سیگنال در سطح جهان پس از سیاست‌های جدید واتس اپ دارد. هرچند آمار دانلود سیگنال در کشور مشخص نیست اما تاکنون کاربران بسیاری همگام با جهانیان پیام رسان سیگنال را نصب کرده‌اند.

یکی دیگر از دلایل رشد مهاجرت مردم جهان به «سیگنال»، توئیت «ایلان ماسک» مؤسس و مالک تسلا است. چندی پیش ایلان ماسک در توئیتی مردم را به پیوستن به سیگنال دعوت کرد و «جک دورسی» مدیرعامل توئیتر هم آن را ریتوئیت کرد و به این ترتیب تعداد زیادی از مردم جهان به سمت «سیگنال» سوق داده شدند که البته این موضوع در افزایش ارزش سهام این کمپانی فناوری تأثیری بسزا داشت. البته گفتنی است با اینکه قرار بود سیاست جدید واتس اپ در 8 فوریه امسال(20 بهمن) اجرا شود این موضوع فعلاً 3 ماه به تأخیر افتاده است و بسیاری، دلیل آن را واکنش شدید و منفی کاربران نسبت به این موضوع عنوان کرده‌اند.

یک مصوبه قدیمی

در ایران هم کاربران نگران از نقض حریم خصوصی در واتس اپ، دو راه پیش پای خود داشتند مهاجرت به «تلگرام»  یا «سیگنال». ازآنجا که تلگرام مدت هاست که در کشور فیلتر شده بنابراین کاربران برای جایگزینی واتس اپ، به تنها انتخاب خود یعنی «سیگنال» به‌عنوان یکی از امن‌ترین پیام‌رسان‌های موبایلی روی آوردند. اما این مهاجرت چندان هم بدون حاشیه نبود و شاهد حذف آن از مارکت‌ها و فروشگاه‌های ایرانی همچون کافه بازار و مایکت از 25دی ماه بودیم که البته شنیده‌ها حاکی است این پیام رسان به دستور کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه (کمیته فیلترینگ) از اپ‌استورهای ایرانی حذف شده است هر چند شاهد اظهارنظر رسمی در این زمینه نبودیم. حذف این اپ از مارکت‌های ایرانی گمانه زنی‌های بسیاری مبنی بر احتمال فیلتر شدن آن را به‌دنبال داشت. برخی، حذف این پیام رسان از مارکت‌های داخلی را تلاشی برای کم کردن شیب مهاجرت کاربران ایرانی به این پیام رسان عنوان کردند و برخی هم آن را زمینه ساز فیلتر کامل آن می‌دانستند؛ موضوعی که به نظر می‌رسد حالا به واقعیت پیوسته است.در 6 بهمن (25 ژانویه) وبسایت (Open Observatory of Network Interference (OONI در قالب توئیتی نوشت: به نظر می‌رسد ایران مسدودسازی پیام رسان سیگنال را آغاز کرده است. پس از این توئیت کاربران در فضای مجازی مشاهدات خود از اختلال در استفاده از «سیگنال» را گزارش کردند. گفته می‌شود درحال حاضر دو اپراتور تلفن همراه دستور فیلتر را ابلاغ کرده‌اند و کاربران آنها نمی‌توانند بدون فیلترشکن به این شبکه اجتماعی دسترسی داشته باشند اما شبکه زیرساخت هنوز ممنوعیتی اعمال نکرده است و کاربران اینترنت ثابت همچنان بدون هیچ محدودیتی به «سیگنال» دسترسی دارند.با اینکه بسیاری تصور می‌کنند مقابله با «سیگنال» یک موضوع جدید است اما بررسی‌های «پیوست» نشان می‌دهد که از دسترس خارج شدن اپلیکیشن سیگنال از اپ‌استورهای ایرانی یک داستان قدیمی است. سال 95 زمانی که عبدالصمد خرم‌آبادی بر مسند معاونت فضای مجازی دادستان کل کشور و ریاست کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نشسته بود، در نامه‌ای به شرکت‌ ارتباطات زیرساخت دستور فیلتر چندین اپلیکیشن پیام‌رسان را داده بود که سیگنال نیز یکی از همین پیام رسان‌ها بوده است.

در این نامه خرم‌آبادی با اشاره به مصوبه نود و هشتمین جلسه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه در تاریخ ۲۳ تیر ۹۵ به ریاست دادستان کل کشور، تأکید کرده که اکثریت اعضای کارگروه با پیشنهاد فیلترکردن این نرم‌افزار پیام‌رسان خارجی موافقت کرده‌اند. در نهایت نیز طبق این مصوبه، خواسته بود تا سریعاً این مصوبه اجرا و نتیجه آن به دادستانی اعلام شود.

 گفته می‌شود با پیگیری‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت یازدهم و در رأس آن مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت، اجرای این مصوبه به تعویق افتاد. هرچند در آبان 95 برخی کاربران در توئیتر از اختلال در سیگنال و ارسال نشدن کد امنیتی به آنها خبر دادند، مشکلی که هنگام اتصال به فیلترشکن از بین می‌رفت؛ اما این مشکل در نهایت بعد از چند روز برطرف شد. به نظر می‌رسد تقریباً ۴ سال بعد از تصویب نود و هشتمین جلسه کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه، از دسترس خارج شدن پیام‌رسان سیگنال از اپ‌استورهای ایرانی‌ بر مبنای همین دستور قدیمی کمیته فیلترینگ باشد.حالا با وجود مسلم بودن فیلتر «سیگنال»، سخنگوی قوه قضائیه در یک نشست خبری هرگونه تلاش برای فیلتر سیگنال را تکذیب کرده و گفته است که قوه قضائیه در دوره تحول هیچ رسانه، خبرگزاری و پیام‌رسانی را مسدود نکرده است و به‌دنبال مسدودسازی فضای مجازی و هیچ یک از پیام رسان‌های اجتماعی نیست به این ترتیب مشخص نیست حکم فیلتر سیگنال با دستور کدام نهادی در کشور صورت گرفته است.

گفتنی است خبرنگار روزنامه «ایران» برای پیگیری موضوع فیلترینگ پیام رسان سیگنال و رسیدن به پاسخ این سؤال که آیا در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه چنین تصمیمی گرفته شده است، با دفتر «جواد بابایی» دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه تماس گرفت ولی پیگیری‌های متعدد هیچ نتیجه‌ای در برنداشت. همچنین تماس‌های خبرنگار «ایران» با «جواد حسینی‌کیا» نماینده مجلس حاضر در کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه نیز برای دریافت اظهارنظر در این زمینه به نتیجه نرسید.

 همه چیز درباره سیگنال

سیگنال در ژوئیه 2014 در کالیفرنیا بنیانگذاری شد اما در سال 2018 و با حضور «موکسی مارلین اسپایک» و «برایان آکتون» جان تازه‌ای گرفت. «برایان آکتون» یکی از بنیانگذاران واتس اپ است که پس از خریداری این شبکه پیام رسان توسط فیس بوک، از آن جدا شد و به سیگنال پیوست. حریم خصوصی یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌ها و دلیل اصلی وی برای جدایی از واتس اپ بوده است به همین دلیل هم حالا سیگنال یکی از امن ترین‌ها در میان پیام رسان‌ها به شمار می‌رود واز نظر حملات سایبری هم تاکنون تاب‌آوری بالایی داشته است. در همین راستا روزنامه نگاران و پژوهشگران زیادی در جهان از سیگنال برای محافظت از اطلاعاتشان استفاده می‌کنند.این پیام رسان توسط شرکت Open Whisper Systems تهیه و ارائه شده و در واقع حاصل ترکیب دو نرم‌افزار باسابقه دیگر یعنی TextSecure که امکان گفت‌وگوی متنی را فراهم می‌کرد و نرم‌افزار RedPhone است که امکان مکالمه صوتی بین کاربران در بستر اینترنت را میسر می‌کند. این پیام رسان یک نرم‌افزار متن باز است که هم با دستگاه‌های iOS و هم اندرویدی سازگاری دارد و فعالیت فردی همچون «ادوارد اسنودن» بر بستر آن، امنیت این پیام رسان را کاملاً تضمین می‌کند.

 گفتنی است پیام رسان‌های واتس اپ، تلگرام و سیگنال همگی به‌صورت سرتاسری رمزگذاری شده‌اند و از این نظر هیچ برتری به یکدیگر ندارند اما سیگنال هیچ دیتایی را جمع‌آوری نمی‌کند و تنها شماره تلفن کاربر را در اختیار دارد. همچنین این اپ رایگان است و هیچ تبلیغی درآن دیده نمی‌شود و هزینه آن توسط بنیاد غیرانتفاعی سیگنال فراهم می‌شود. این پیام رسان در کل قابلیت‌هایی مشابه واتس اپ دارد اما گفته می‌شود میزان تأخیر در تماس‌های صوتی و تصویری بسیار کمتر از واتس اپ است.

سیگنال که در دسامبر 2019 حدود نیم میلیون کاربر داشت در ژوئیه 2020 موفق شد این تعداد را به 3.5 میلیون نفر برساند. تعداد کاربران سیگنال در سال 2020 جهشی فوق‌العاده پیدا کرد و در دسامبر 2020 این تعداد به 20 میلیون نفر رسید. با تصمیم جدید واتس اپ، تعداد کاربران «سیگال» روندی صعودی به خود گرفت و در ژانویه 2021 اعلام شد که تعداد کاربران این پیام رسان به 40 میلیون نفر رسیده است. گفتنی است در هفته دوم ژانویه همرمان با اعلام خبر واتس اپ، 7.5 میلیون کاربر به عضویت سیگنال درآمدند که این رقم نسبت به هفته قبل از آن، رشد 43 برابری را نشان می‌دهد. میزان دانلود این اپ هم که در دسامبر 2019 حدود 10میلیون بار بود در ژوئیه 2020 به 32 میلیون بار و در دسامبر 2020 به 105میلیون بار رسید.

همچنین بعد از توئیت ایلان ماسک تنها در عرض 3 روز میزان سهام سیگنال رشد 5هزار و 100درصدی یافت که در نوع خود کم نظیر است. طبق گزارش مؤسسه پژوهشی SimilarWeb سیگنال درحال حاضر بیشترین محبوبیت را در کشورهای مصر، ایران، عربستان سعودی و امارات متحده عربی دارد.