روبات‌ها، بلاکچین و اتوماسیون‌ تنها شماری از ابزارهایی هستند که فناوری در اختیار اقتصاد قرار داده است. اخبار حوزه فناوری را نه تنها علاقه‌مندان به تکنولوژی، بلکه صاحبان پول و سرمایه نیز دنبال می‌کنند. فناوری، فرصت‌هایی را در اختیار تجارت قرار داده که نه تنها سرعت و میزان تولید و خدمات را ارتقا بخشیده، بلکه آن را بهینه‌تر نیز کرده است. سازمان تجارت جهانی(WTO) در گزارش اخیر خود به بررسی فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی تجارت الکترونیک پرداخته و میراث فناوری برای تجارت را ستوده است، گرچه نسبت به چالش‌های آن نیز هشدار می‌دهد.

 

 

سازمان تجارت جهانی در گزارش خود از مدل تجارت جهانی موسوم به GTM که یک مدل تعادل عمومی قابل محاسبه و پویاست بهره گرفته تا تاثیرات احتمالی آینده فناوری‌ها بر تجارت را در قالب روبات و هوش مصنوعی بررسی کند. افزایش استفاده از بازارها و سیستم عامل‌های آنلاین در تجارت کشورهای درحال توسعه، ضرورت تولید بیشتر و کاهش هزینه‌های این فناوری‌ها را به همراه داشته است. شبیه‌سازی‌های انجام شده با این مدل نشان می‌دهد که تغییراتی که در حوزه فناوری رخ داده، سبب افزایش رشد تجارت، کاهش هزینه‌های تجارت و استقبال بیشتر از خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) شده است.  بنا به گزارش سازمان تجارت جهانی، به‌طور متوسط، از امسال تا سال ۲۰۳۰ رشد تجارت جهانی در نتیجه فناوری‌های دیجیتال، سالانه ۲درصد خواهد بود. ضمن آنکه رشد تجارت کشورهای در حال توسعه در پی استفاده از فناوری، سالانه ۵/ ۲درصد خواهد بود و افزایش سهم آنان از تجارت جهانی مسبب‌ پیشرفت سریع‌تر آنها در حوزه تکنولوژی خواهد شد. استفاده از مدل تجارت جهانی موسوم به GTM در شبیه‌سازی، یافته‌های دیگری را نیز در دسترس قرار می‌دهد. از جمله آنکه در آینده‌ای نزدیک، صادرات خدمات به بخش بزرگی از تجارت جهانی بدل خواهد شد و بیش از یک چهارم از کل تجارت را تا سال ۲۰۳۰ در برخواهد گرفت. رشد فناوری همچنین باعث افزایش سهم واردات خدمات در خروجی ناخالص تولیدی (manufacturing gross output) می‌شود. سازمان تجارت جهانی تاکید می‌کند که آینده فناوری‌ها می‌تواند با ادامه روند جهانی‌شدن همسو و همراستا شود.

 

در ۳۰ سال گذشته، پیشرفت‌های فناوری در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، با حمایت از توسعه بازارها و سیستم عامل‌های دیجیتال، بر نحوه خرید، فروش و مبادله کالاها، خدمات و اطلاعات تاثیر بسزایی داشته است. تجارت در ابعاد جهانی بیش از پیش ماهیت دیجیتال به خود گرفته است و این روند افزایشی، تازه در ابتدای راه خود قرار دارد. تجزیه و تحلیل کیفی می‌تواند برای شناسایی روش‌هایی که در این فناوری‌های جدید و دیجیتال‌سازی بر تجارت اثر می‌گذارند، مورد استفاده قرار گیرند.

 

 مدل تجارت جهانی که در گزارش سازمان تجارت جهانی، ابزار تجزیه و تحلیل است به بررسی تاثیر سه روند فناوری، بر میزان و الگوهای تجارت بین‌الملل می‌پردازد. اولین روند، روبات‌سازی و استفاده از هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی را می‌توان به‌عنوان توانایی کامپیوتر دیجیتال یا روبات کنترل شده توسط کامپیوتر برای انجام کارهایی که معمولا با انسان در ارتباط است، تعریف کرد؛ توانایی‌هایی همچون توانایی استدلال، تعمیم یا آموختن از تجربه گذشته. شاخه‌های مهم هوش مصنوعی مانند یادگیری ماشین، به قدرت محاسبات برای غربالگری داد‌ه‌های بزرگ برای شناسایی الگوها و ارائه پیش‌بینی‌ها متکی هستند. ‌دومین روند، استفاده گسترده‌تر از خدمات ICT در بخش‌های دیگر اقتصاد است که آن را سرویس‌دهی (Servicification)  می‌نامند. سومین روندی که در گزارش سازمان تجارت جهانی به آن پرداخته شده، کاهش هزینه‌های تجارت به دلیل فناوری‌های جدید دیجیتالی است. انتظار می‌رود در آینده‌ای نزدیک، فناوری‌های دیجیتال با بهبود رویه‌های گمرکی، افزایش کارآیی خدمات، کاهش هزینه‌های ارتباطات و اجرای قراردادها (به‌طور مثال، استفاده از بلاکچین‌ها)، هزینه‌های تجارت را کاهش دهند. ضمن آنکه مطالعات نشان داده است که هزینه‌های تجارت با استفاده از تجارت آنلاین، نسبت به تجارت آفلاین، مقرون به صرفه‌تر است.

 

  تاثیر روبات‌ها  بر روند تجارت جهانی

نخستین روندی که گزارش سازمان تجارت جهانی به آن پرداخته است، بهره‌گیری از روبات‌ها و اتوماسیون‌ها در روند تجارت است. این گزارش تاکید می‌کند که با بهره‌گیری از این فناوری، تولید در سراسر جهان روندی افزایشی را تجربه می‌کند. بنا بر آمار منتشر شده از فدراسیون بین‌المللی روباتیک، بیش از ۴/ ۲میلیون روبات صنعتی در کارخانه‌های سراسر جهان فعال هستند و سبب شتاب‌بخشی به فرآیند تولید شدند. تنها در بخش تولید، در حال حاضر، ۹۹واحد روبات به ازای ۱۰هزار کارمند وجود دارد که تا چند سال پیش این رقم ۶۶ واحد به ازای ۱۰هزار کارمند بود. در صنعت خودرو‌سازی که بیشترین بهره را از روبات‌ها و فرآیند‌های اتوماسیونی می‌برد، ۳۰ درصد از کل فرآیند را روبات‌ها برعهده دارند. در این صنعت ۲۵درصد روبات‌ها در بخش‌های الکتریکی، ۱۰درصد در حوزه ماشین‌آلات و فلز و ۵درصد نیز در بخش محصولات شیمیایی فعال هستند.  در میان مناطق مختلف جهان، آسیا بزرگ‌ترین بازار روبات‌های صنعتی را دارد و پس از آن اروپا و قاره آمریکا قرار دارند. در حالی‌که استفاده از فناوری روز به روز در حال افزایش است، هوش مصنوعی در حال تبدیل شدن به یک جریان اصلی در حوزه دیجیتال است. می‌توان این جریان اصلی را نوعی اتوماسیون دانست که در آن توانایی محاسبه ماشین‌آلات جایگزین هوش و تخصص انسان می‌شود. سازمان تجارت جهانی بر این باور است که روبات و هوش مصنوعی، بهره‌وری و ظرفیت تولید را ارتقا می‌دهند. در این میان اما نگرانی‌‌ها و چالش‌هایی نیز وجود دارد چرا که این احتمال هست که محصولاتی که اکنون در کشورهای فقیر تولید می‌شوند در آینده در کشورهای ثروتمند تولید شوند چرا که روبات‌ها و هوش مصنوعی، تولید را در آنجا به صرفه‌تر می‌کند.

 

  تحول خدمات‌دهی در عصر دیجیتال

دومین روندی که سازمان تجارت جهانی آن را بررسی کرده است، «سرویس‌دهی» است. یکی از تاثیراتی که دیجیتالی شدن، بر ساختار بخش تولید خواهد گذاشت، احتمالا در حوزه خدمات‌دهی است. این تاثیر به سرعت درحال افزایش حیطه نفوذ خود است و به مرور سایر بخش‌های اقتصاد را نیز با خود همراه خواهد کرد. گزارش سازمان تجارت جهانی با استفاده از شبیه‌سازی GTM داده‌های جهانی را در بازه سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۶ بررسی کرده که نتیجه این بررسی، دو برابر شدن سهم برنامه‌نویسی کامپیوتری، مشاوره و خدمات اطلاعات در فعالیت‌های تجاری در این فاصله زمانی است. احتمالا سهم خدمات ICT در بخش‌های اقتصادی با سرعت ثابت ۸/ ۳درصد در تمام مناطق جهان رشد خواهد کرد که این به معنای آن است که در طی ۱۵ سال، سهم این خدمات در اقتصاد دو برابر خواهد شد. کشورهایی که اکنون سهم کمتری در خدمات ICT دارند، در آینده با سرعت بیشتری رشد خواهند کرد.

 

  کاهش هزینه‌های تجارت در عصر دیجیتال

روند سوم، کاهش هزینه‌های تجاری حاصل از دیجیتالی شدن و تجارت الکترونیکی است. انتظار می‌رود فناوری‌های جدید با بهبود کارآیی در حوزه‌هایی مانند امور مالی تجارت، تدارکات و مدیریت ریسک‌ به کاهش هزینه‌های تجارت کمک کنند. به‌عنوان مثال، بلاکچین می‌تواند هزینه‌ها و زمان لازم برای تسهیل معاملات مالی تجارت را که به وام‌های شخص ثالث یا بیمه بستگی دارد را کاهش دهد. این فناوری همچنین می‌تواند در مدیریت زنجیره‌های تامین از طریق ارائه اطلاعات در مورد مبدا و نحوه جابه‌جایی کالا، مورد استفاده قرار گیرد. بلاکچین همچنین می‌تواند برای شناسایی جریان‌های تجارت غیرقانونی و جلوگیری از تلاش‌های نامشروع برای دور زدن قوانین تجارت استفاده شود. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که کشورهای در حال توسعه در حال بهبود عملکرد خود در استفاده از فناوری در این حوزه هستند و سازمان تجارت جهانی برآورد کرده است که این کشورها، عملکرد خود را ۷۵درصد ارتقا می‌دهند.

 

منبع مهم دیگر کاهش هزینه‌های تجارت از طریق فناوری‌های دیجیتال، ایجاد و رشد بازارهای آنلاین است. با مراجعه بیشتر مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها به سایت‌ها، اقبال به این دست فناوری‌ها افزایش یافته است. بنا به گزارش کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد موسوم به آنکتاد، تخمین زده است که حجم مبادلات تجارت الکترونیک جهانی در سال ۲۰۱۷ بالغ بر ۲۹ تریلیون دلار آمریکا بوده است. تعداد افرادی که در این سال اقدام به خرید آنلاین کردند به بیش از ۳/ ۱ میلیارد نفر رسیده است. آمار رو به رشد استفاده از فناوری‌های دیجیتال نشان می‌دهد، تجارت بین‌الملل گریزی جز همراه شدن با فناوری ندارد.