«پست الکترونیکی» برای ارتباط شهروندان با دستگاه های دولتی راه اندازی شد
به‌تازگی یکی از خدمات پایه کاربردی روی شبکه ملی اطلاعات یعنی «پست الکترونیکی» بومی از سوی دولت راه‌اندازی شده است. درباره راه‌اندازی این خدمات پایه با بهنام ولی‌زاده سرپرست معاونت دولت الکترونیکی سازمان فناوری اطلاعات ایران گفت‌و‌گو کرده‌ایم که می‌خوانید.
به تازگی سازمان فناوری اطلاعات خدمات پایه کاربردی پست الکترونیکی(mail.ir و iran.ir) را راه‌اندازی کرده است این دو پست چه تفاوتی با هم دارند؟
یکی از این پست الکترونیکی‌ها به آدرس mail.ir یک ایمیل عمومی و شخصی است و دیگری به آدرس Iran.ir، پست الکترونیکی احراز هویت شده است که برای تبادل اطلاعات و سند در دولت الکترونیکی و دستگاه‌های دولتی استفاده میشود. پست الکترونیکی iran.ir از سال‌های قبل وجود داشت ولی اتفاقی که افتاده این است که این پست الکترونیکی ابتدا، جنبه عمومی داشت و با توجه به اینکه پست الکترونیکی منحصربفرد و دارای کلمه «ایران» بود، تصمیم گرفته شد به پست الکترونیکی احراز هویت شده تبدیل و از آن برای ارتباط بین شهروندان و دستگاه‌های دولتی استفاده شود. به‌عبارتی وقتی کسی در iran.ir پست الکترونیکی را ایجاد کند، ابتدا باید شماره تلفن همراهش با کد ملی اش احراز شود. به این صورت که تلفن همراه باید مال صاحب دارنده کد ملی باشد. از سوی دیگر اطلاعات ثبت شده برای این پست الکترونیکی باید با اطلاعات ثبت شده فرد در ثبت احوال نیز یکسان باشد. این پست الکترونیکی رسمی شهروندان است، پستی که اگر شهروندی آن را به یک دستگاه دولتی و حاکمیتی ارائه کرد به‌عنوان احراز شده و متعلق به شخص حساب میشود. البته برای کاربران حقوقی (سازمان و شرکت‌ها) که نیاز به پست الکترونیکی رسمی داشته باشند هم قابل استفاده است که در این حالت شناسه ملی شرکت با ثبت اسناد چک شده و مدیرعامل شرکت به‌عنوان دارنده پست الکترونیکی احراز هویت میشود. در پست الکترونیکی رسمی چون کاربر از خدمات دولت الکترونیکی و دستگاه‌های دولتی استفاده می‌کند باید احراز هویت صورت بگیرد تا اسناد و اطلاعات به دست خود فرد برسد از این‌رو بر احراز هویت تأکید میشود.
اما اگر شهروندان مایل باشند پست الکترونیکی بومی داشته باشند که این پست در داخل کشور میزبانی شود می‌تواند با مراجعه به آدرس mail.ir برای خود باکسی ایجاد کند. این پست الکترونیکی نیاز به احراز هویت ندارد و فرد هرچندتا خواست می‌تواند در این بستر و پلتفرم ایجاد کرده و از آن برای تبادل اطلاعات شخصی و عمومی خود استفاده کند.
پست الکترونیکی رسمی ایجاد شده در Iran.ir به چه سرویس‌هایی از دولت الکترونیکی متصل است؟
ما چند روز پیش سامانه‌ای بهنام «پیام ایران» راه‌اندازی کردیم. در حقیقت این سامانه، راه ارتباطی بین دستگاه‌های دولتی و مردم و بالعکس است. این سامانه کانال‌های ارتباطی مختلف پیامکی، کد دستوری، وب دارد که پست الکترونیکی هم یکی از کانال‌های ارتباطی مردم با دستگاهای دولتی است و به این طریق پست الکترونیکی iran.ir به سرویس «پیام ایران» و کارپوشه ایرانیان متصل میشود. به این ترتیب وقتی شهروندان از طریق این پست درخواستی و سندی را به دستگاهی ارسال می‌کنند، این سند و درخواست از طریق این پست الکترونیکی در کارپوشه دستگاه مربوطه قرار می‌گیرد و دستگاه مربوطه آن را برداشته و وارد چرخه رسیدگی کرده و پاسخ را از همان طریق آدرس به شهروند ارسال می‌کند.
مهم‌ترین ویژگی پست الکترونیکی رسمی iran.ir چیست؟
نکته جالب قابل توجه این پست الکترونیکی بومی این است که وقتی شهروندی پستی رسمی به آدرسی به‌عنوان مثال xyz@iran.ir ایجاد می‌کند، به هر دلیلی در ارائه این آدرس دچار اشتباه تایپی شود و یا حتی آدرس خود را فراموش کند، مشکلی پیش نخواهد آمد چون دستگاه مربوطه می‌تواند از طریق کدملی کاربر (@iran.irکدملی) اطلاعات را به کاربر ارسال کند چون در حقیقت فرد با کد ملی اش احراز هویت شده و در پشت این پست الکترونیکی رسمی کد ملی/ شناسه ملی فرد قرار دارد و اسناد و اطلاعات روی این کد ملی قرار می‌گیرد و قابل شناسایی است.
تا آنجایی که می‌دانیم وظیفه دولت آماده کردن زیرساخت‌های خدمات پایه است چرا دولت در ارائه خدمات پایه کاربردی مانند پست الکترونیکی ورود کرده است؟
پست الکترونیکی عمومی سرویسی است که درآمدزا نیست و بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در عرصه پلتفرم‌های پست الکترونیکی ورود نمی‌کند. بنابراین تا زمانی که زیست بوم خدمات پایه کامل نباشد، بخش خصوصی مایل به سرمایه‌گذاری در این حوزه نخواهد شد. البته پست الکترونیکی احراز هویت شده یک بسته مورد نیاز برای دولت الکترونیکی هم بود از این‌رو دولت در این باره مجبور شده که پلتفرم پست الکترونیکی را در راستای مصوبات شورای عالی فضای مجازی راه‌اندازی کند.
معمولاً نوک پیکان انتقاد در زمینه خدمات پایه کاربردی به سمت وزارت ارتباطات است. این انتقادها ناشی از چیست؟
برخی انتظار دارند دولت خدمات پایه کاربردی ایجاد کند اما این انتظار درستی نیست. وظیفه دولت حمایتی است و منظور از حمایت هم ارائه تجهیزاتی مانند سرور و وام و… نیست، بلکه حمایت‌ها از جنس تدوین قوانین و مقررات است که این نیز به تنهایی از دست دولت کاری برنمی‌آید و باید شورای عالی فضای مجازی، مجلس و قوه قضائیه هم ورود کنند. به‌عنوان مثال وقتی بخش خصوصی پلتفرم پست الکترونیکی ایجاد کند و کاربران از آن استفاده کنند اگر کاربری از طریق این بستر و پلتفرم کلاهبرداری کند اول سراغ مدیر پلتفرم می‌روند این در حالی است که باید مسئولیت صاحب پلتفرم از کاربر جدا باشد و به‌دلیل این چنین مشکلاتی و درآمدزا نبودن آن، بخش خصوصی هم ورود نمی‌کند.
برای اینکه بخش خصوصی به حوزه ارائه خدمات پایه کاربردی ورود کند، چه شرایطی باید مهیا شود؟
اول اینکه باید قوانین مقررات این بخش تبیین شود. خدمات پایه کاربردی باید دارای مدل تجاری خوبی بوده و برای بخش خصوصی درآمدزایی داشته باشد. اگر قوانین شفاف باشد و برای بخش خصوصی، صرفه اقتصادی داشته باشد آنها حتی در زمینه ارائه پلتفرم خدمات پایه کاربردی مانند پست الکترونیکی هم ورود می‌کنند، دقیقاً مانند آنچه در زمینه نقشه‌ها و مسیریاب‌ها اتفاق افتاد. هم اکنون ما چندتا نقشه و مسیریاب داریم که بخش خصوصی در این حوزه ورود کرده و با مدل تجاری خوبی که ارائه داده و با سرمایه‌گذاری که انجام شده موفق بوده و حتی بهتر از رقیبان خارجی خود عمل کرده و کاربران هم از آنها استفاده می‌کنند.
یکی از مواردی که از خدمات پایه کاربردی از آن بشدت انتقاد میشود جست‌و‌جوگر داخلی است، چرا در این زمینه موفق عمل نکرده‌اید؟
مدل تجاری باید جوابگو باشد و در برخی از خدمات پایه کاربردی تعداد حداقلی کاربر خیلی مهم است که اندازه و تعداد جمعیت ایران پاسخگو نیست. برخی کشور را با برخی کشورهای دیگری که جست‌و‌جوگر داخلی راه‌اندازی کرده‌اند، مقایسه می‌کنند که فلان کشور چرا خدمات پایه کاربردی مانند جست‌و‌جوگر داخلی خود را راه‌اندازی کرده ولی ما نتوانسته‌ایم غافل از اینکه اندازه جمعیتی یک و نیم میلیاردی آن کشور با اندازه جمعیت 80 میلیونی ما در این زمینه قابل قیاس نیست چون راه‌اندازی برخی از خدمات پایه کاربردی در کشور ما از سوی بخش خصوصی مقرون به صرفه نیست.
همانطور که شاهد هستیم با اینکه برخی از خدمات پایه کاربردی مانند پیام رسان‌ها و… در کشور راه‌اندازی شده اما بدرستی از آنها استفاده نمی‌شود. حلقه مفقوده استفاده نکردن از خدمات پایه در کشور چیست؟
حلقه گم شده، عملکرد حاکمیت در سال‌های گذشته است و اینکه مردم بعضاً اطمینانی به استفاده از این خدمات ندارند. چرا در حال حاضر مردم از چند نقشه داخلی که در کشور وجود دارد به‌خوبی استفاده می‌کنند چون مردم روی استفاده از این نقشه‌ها هیچ حساسیتی ندارند. البته بحث شایعات و نگرانی‌های کاربران که به «تیک سوم» مشهور است هم مهم بوده و در استفاده نکردن مردم دخیل است که این بخش از حیطه اختیارات وزارت ارتباطات و حتی دولت خارج است.
از سوی دیگر برای استفاده از برخی از خدمات پایه مانند موتور جست‌و‌جو و… سرمایه‌گذاری و گرفتن نتیجه و قابل قبول مردم بودن و جا انداختن آن برای استفاده عموم مردم هم زمانبر است. وقتی موتور جست‌و‌جوی خارجی که رنک اول دنیاست را نگاه می‌کنیم خبری که یک سایتی آن را منتشر می‌کند موتور جست‌و‌جوی داخلی با تأخیر معناداری آن خبر را نشان می‌دهد بنابراین باید در این بخش‌ها سرمایه‌گذاری کلانی صورت بگیرد تا از رقبا جلو بیفتد. مهمتر اینکه در بخش قوانین و مقررات در این حیطه باید دولت، مجلس و قوه قضائیه با هم هماهنگ عمل کنند و نگرانی‌های بخش خصوصی را برای سرمایه‌گذاری در بخش خدمات پایه از بین ببرند. نباید به‌دلیل خطای کاربر مدیران پلتفرم‌ها احضار شوند اتفاقی که بارها در بیشتر حوزه‌های خدمات پایه مانند پیام رسان‌ها، ایمیل‌ها و وی او دی‌ها و… شاهد بودیم.