آیا فضای رمزارزها در ایران خاکستری می‌ماند؟
صرافی‌های رمزارز یک ماه سخت را پشت سر گذاشتند. پس از نامه رئیس مجلس به رییس بانک مرکزی و وزیر اقتصاد در جلسه‌ای به آن‌ها اعلام شد که در روزهای آینده درگاه‌ها بسته می‌شوند اما معادلات به شکل مستمر تغییر کردند تا اینکه بالاخره رئیس بانک مرکزی نیز به دلایل حضور در عرصه انتخابات کنار گذاشته شد. اما تمام این اتفاقات از زوایای مختلف به چه معنا هستند؟ طبیعتا شرایط یک ماه اخیر ابهام‌های بسیاری را هم برای کاربران فعال در این حوزه و هم برای خود صرافی‌ها ایجاد کرده است. «سعید خوشبخت»، کارشناس حوزه بلاکچین و رئیس هیات مدیره بیترا، در گفتگویی با دیجیاتو به همین سوالات و تا حدی هم به ابهام‌ها پاسخ داده است که در ادامه می‌خوانید.
آیا بسته شدن درگاه به این معناست که پول های مردم از بین می رود؟
سعید خوشبخت: آنچه بانک مرکزی گفته این است که درگاه‌ها بسته می‌شوند، دقیقا یعنی آنجایی که کاربر درخواست می‌کند که پول را به صرافی‌ها واریز کند. بانک مرکزی هیچ چیزی در مورد حساب‌های بانکی نگفته و احتمالا کاری هم با آن‌ها ندارد. اصلا بانک مرکزی نمی‌تواند به حساب‌ها کاری داشته باشد و بستن آن‌ها در حیطه اختیاراتش نیست، چرا که این موضوع به حکم قضایی احتیاج دارد.
بنابراین اتفاقی که می‌افتد این است که فقط راه مستقیم واریز وجه به حساب صرافی‌ها مسدود میشود. اما خود رمزارزهای مردم جایشان امن است و ریال‌هایی که از سوی مردم در صرافی‌ها واریز شده هم مشکلی برایشان پیش نمی‌آید. با این حساب حتی در صورت مسدود شدن درگاه‌های صرافی‌ها نیز مردم برای دریافت وجه خود به مسئله‌ای بر نخواهند خورد.
از طرفی بهتر است مردم رمزارزی که دارند را نزد خود نگه دارند. یک جمله کلی وجود دارد که می‌گوید اگر شما رمزارزی داشته باشید که کلید شخصی (Private Key) آن در دستتان نباشد، شما مالک آن رمزارز نیستید. وقتی ما رمزارزهایمان را در صرافی‌ها -چه داخلی چه خارجی- نگه می‌داریم، در واقع آن رمزارز در اختیار ما نیست بلکه فقط عددی که به نمایش درمی‌آید برای ماست. بنابراین تنها در صورتی که به طور روزانه ترید می‌کنید یا حدس می‌زنید که ممکن است به خاطر جابجایی ارزها زمان از دست برود، نگهداری رمزارز در صرافی‌ها را توصیه می‌کنم.
تنها جای مطمئن برای نگهداری رمزارزها والت‌های خود کاربران است که Private Key ها در محیط آن‌ها در اختیار خودشان است و به این طریق می‌توانند از دارایی‌هایشان مراقبت کنند. بنابراین بهتر است درباره والت‌های امن نرم‌افزاری و سخت‌افزاری آموزش ببینند و به سراغ بهترین‌های این حوزه بروند و ضمنا از Private Key ها و کلمات بازیابی‌شان پشتیبان تهیه کنند.
چرا این توصیه را به شکل جدی دارید که افراد رمزارزهای خود را در صرافی‌ها نگهداری نکنند؟
نکته اول اینکه من شخصا در بازار تبادل فعالیت می‌کنم و در این موضوع ذی‌نفع هستم، علت توصیه‌هایم هم همین است. من همچنان تأکید می‌کنم جز افرادی که مبادلات روزانه دارند، افراد هرگز و به هیچ عنوان رمزارزهایشان را در صرافی‌ها نگهداری نکنند. رمزارزی که در والت شما نیست، عملا برای شما نیست و این کاملا در تضاد با مفهوم رمزارزهاست که ارزش کاملا متعلق به شماست که هیچ فرد دیگری به آن دسترسی ندارد.
دو اتفاق نگران‌کننده هستند. ما طی یکی دو هفته گذشته دیدیم که صرافی «کریپتولند» به هر دلیلی بسته شد، مدیرش بازداشت شد و حساب‌هایش در حال حاضر مسدود شده‌اند و کسانی که در این صرافی فعالیت می‌کردند مالشان را باخته‌اند و درگیر یک پرونده جدی قضایی شده‌اند که مشخص نیست کی اموال‌شان برگردد. تصور می‌کنم این موضوع مکن است ماه‌ها به طول بینجامد.
نکته بعدی اینکه متاسفانه در رفتارهای بعضی بازیگران این حوزه، موارد مشکوکی دیده میشود. یکی از این رفتارها که شواهدی برای آن دیده میشود «خالی‌فروشی» است، یعنی شما چیزی را نداشته باشید و بخواهید آن را به شخص دیگری بفروشید. به طور مثال فرض کنید شما از یک صرافی داخلی بیتکوین می‌خرید، اما آن صرافی اصلا بیت‌کوینی نداشته و به این امید نشسته که بیتکوین مدتی بعد ارزان‌تر شود و آن وقت آن را خریداری کند.
به عبارت دیگر ما قواعد روشن، سخت‌گیر و دقیقی درباره حساب‌های امانی نداریم. حساب‌های ریالی و رمزارزی که صرافی‌ها دارند باید کاملا امانی باشند، یعنی بین موجودی‌های حساب صرافی و آنچه در والت‌های سایت‌شان نمایش می‌دهند نباید تفاوتی وجود داشته باشد. گمانه‌هایی وجود دارد که بعضی صرافی‌ها وارد این بازی شده باشند که این موضوع نگرانی‌های زیادی را به وجود می‌آورد. در نتیجه بهتر است مردم دارایی‌های اینچنینی را نزد خود نگه‌دارند و با خیال راحت‌تری در این بازار فعالیت کنند.
بسته شدن احتمالی صرافی‌های رمزارز آیا قیمت رمزارزها را به شکل خاص در ایران با تغییری مواجه می‌کند؟
امکان دارد که این اتفاق بیفتد، اما نمی‌شود در مورد این موضوع خیلی با قاطعیت صحبت کرد. در صورت بسته شدن درگاه صرافی‌ها، ممکن است درخواست برای خرید ارز تتر افزایش پیدا کند و با این حساب فاصله قیمت تتر با قیمت دلار بیشتر شده و در واقع نوسان قیمت رمزارز تتر را داشته باشیم. بنابراین افرادی که ممکن است در این نوسانات دارایی‌هایشان تحت تأثیر قرار بگیرد هوشیار باشند و حاشیه‌های امن خود را تحت نظر بگیرند.
در صورت بسته شدن درگاه‌ها، صرافی‌ها به چه روش‌هایی روی خواهند آورد؟
در مورد این موضوع نمی‌توانم با اطمینان حرفی بزنم. ممکن است صرافی‌ها به روش‌های پرداخت از طریق کارت مثل پایا و ساتنا و روش‌های بانکی برگردند، یعنی روش‌هایی که پیش از پرداخت‌یارها وجود داشت. این احتمال هم هست که صرافی‌ها از درگاه‌های اجاره‌ای استفاده کنند که برای کار مشخصی ساخته شده اما برای همان منظور استفاده نمی‌شود. البته صرافی‌های بزرگ بعید است که این کار را انجام دهند ولی این احتمال برای کسب و کارهای کوچک بیشتر است.
طبیعتا استفاده از درگاه و حساب اجاره‌ای ریسک را برای مشتری افزایش می‌دهد چرا که در مواقع لازم امکان پیگیری قضایی برای مشتری به خاطر یکسان نبودن کسب و کار و حسابی که پول به آن واریز میشود بسیار سخت خواهد بود. اگر آن کسب و کار به هر دلیلی به تعهد خود مبنی بر سرویس‌رسانی به مشتری عمل نکند، این خطر بزرگی ایجاد خواهد کرد.
در چنین شرایطی بازار شایعات و پیشنهادات عجیب و غریب بسیار داغ میشود. مثلا ممکن است یکی بیاید و پیشنهاد بدهد که برای فروش سریع‌تر، بیت‌کوین‌هایش را ارزان‌تر می‌فروشد. برای نقد کردن تتر هم همینطور. نمی‌گویم همه آن‌ها، اما بسیاری از این حرفا شیادانه است و مردم باید خیلی مراقب این پیشنهادات باشند. طبیعتا هیچ دلیل عاقلانه‌ای وجود ندارد که یک نفر بخواهد بیت‌کوین‌هایش را ارزان‌تر بفروشد. اگر چنین پیشنهاداتی به شما داده شد، احتمال این را بدهید که وارد یک فرآیند کلاهبرداری شده‌اید.
موارد زیادی پیدا شده که به اسم رمزارز تتر، توکن دیگری روی شبکه اتریوم ساخته شده و حتی تراکنش آن هم در Ether Scan ثبت شده و به افراد فروخته شده و فرد بعد از معامله تازه متوجه کلاهبرداری شده است. متأسفانه توکن‌های تقلبی بسیار زیاد شده‌اند اما به طور کلی با رعایت چند قاعده میشود از کلاهبرداری جلوگیری کرد: یکی اینکه هر چیز باورنکردنی را باور نکنید، اگر پیشنهاد خیلی جذابی هم به شما شد عجله نکرده و قبل از مشورت گرفتن با افراد آگاه اقدامی انجام ندهید.
چرا بانک مرکزی پس از آن نامه و پس از مدت‌ها که هیچ اقدام یا حتی اظهار نظری درباره رمزارزها نداشت تصمیم گرفت به این موضوع ورود کند؟
قبلا مصوبه‌ای وجود داشت که برداشت بانک مرکزی از آن این هست که تبادل رمزارزها، به غیر از آن‌هایی که در داخل استخراج شده‌اند مجاز نیست. در همین راستا بانک مرکزی برای مدت‌های طولانی تصمیم گرفته بود که هیچ اقدامی برای این مصوبه انجام ندهد. اما طی یک ماه گذشته فشارهای سنگینی از سوی نهادهای مختلف به خصوص مجلس و نامه آقای قالیباف به بانک مرکزی وارد شد و این تعبیر به وجود آمد که اگر بانک مرکزی اقدامی در این رابطه انجام ندهد، در واقع ترک فعل کرده و این موضوع می‌تواند به اعلام جرم علیه این بانک بینجامد.
با این حساب حالا که یک سال از این مصوبه گذشته و طی این مدت بانک مرکزی در اقدام برای آن دست نگه داشته بود، حالا در شرایطی قرار گرفته که مجبور است اقدامی عملی را در رابطه با این موضوع انجام بدهد. البته افرادی هستند که از مصوبه چنین برداشتی ندارند و خرید و فروش رمزارزها را غیرقانونی نمی‌دانند، اما به هر حال برداشت بانک مرکزی به این صورت بوده است. اگر هم قرار باشد که تغییری در این برداشت صورت بگیرد، باید از هیئت دولت درخواست تفسیر قانون و استفساریه شود که از نظر من بعید است در کوتاه‌مدت این اتفاق بیفتد. یا اینکه یک نهاد قانون‌گذار مثل مجلس قوانینی ورای مصوبه تنظیم کند که ادامه فعالیت صرافی‌ها را ممکن سازد.
بانک مرکزی ادعا دارد که طبق مصوبه تبادل رمزارزها به غیر از آن‌هایی که در داخل کشور استخراج شده‌اند، مجاز نیست و به تبع این موضوع نمی‌تواند ابزار لازم برای این تبادل‌ها که همان درگاه‌های پرداخت هستند را در اختیار صرافی‌ها قرار دهد. اما در مورد حساب‌های بانکی هیچ اتفاقی نمی‌افتد و بانک مرکزی قانونا نمی‌تواند اقدامی درباره اموال مردم انجام دهد.
چیزی که مشخص است این است که بانک مرکزی در مدت یک سال از به تصویب رسیدن قانونی که گفته شد، دست نگه داشته و اقدامی انجام نداده اما حالا با افزایش فشارها مجبور به انجام این کار شده و طبیعتا این موضوع، موضوعی است که به مذاق فعالان در حوزه رمزارز خوش نمی‌آید.
در روزهای اخیر اظهارنظرهایی شنیده شد مبنی بر اینکه صرفا خرید و فروش رمزارزهایی در داخل کشور مجاز است که در داخل کشور استخراج شده‌اند. از نظر شما به عنوان یک کارشناس حوزه رمزارز و بلاکچین این اظهار نظرها چقدر منطقی است؟
حتی اگر این جمله را صحیح بدانیم هم ابهامات دیگری درباره آن وجود دارد. مثلا یکی اینکه اگر این رمزارز بخواهد برای واردات استفاده شود پس باید با چه نرخ دلاری خریداری شود؟ هیچ کس درباره این موضوع چیزی نگفته. نکته بعدی اینکه چطوری می‌خواهد برای واردات استفاده شود؟ مگر ما برای ثبت سفارش می‌توانیم از بیتکوین استفاده می‌کنیم؟ بنابراین حتی خرید و فروش رمزارزهای تولید داخل چون به آن به چشم ارز حاصل از صادرات دیده میشود، این خودش تهدید بزرگی برای صنعت ماینینگ خواهد بود.
حرف، حرف عجیبی نیست، در واقع دارند همان رفتاری را با رمزارزها می‌کنند که با دلار می‌کنند. اما آیا اساسا خود این حرف صحیح است؟ به همان اندازه صحیح است که مثلا بگوییم کسی حق ندارد داخل کشور دلار داشته باشد.
نکته بعد این است که این موضوع تناقض‌های معنایی دارد. چطور میشود تولید یک پدیده را به رسمیت بشناسیم، فروشش به دنیا را هم به رسمیت بشناسیم، اما داشتن آن‌ها را برای عموم شهروندان قائل نشویم؟ بنابراین ترجمه همه این‌ها به این معناست که خرید و فروش رمزارز غیرمجاز است و این چیزی است که من از روح آن متن برداشت کردم. در واقع این حرف‌هایی که گفته شده به معنای محروم نگه داشتن مردم ایران از بازاری ۱.۶ تریلیون دلاری است که ۵ برابر حجم اقتصاد ایران را دارد. البته با توجه به آسانی تبادل ارز بین والت‌ها خیلی نمی‌توان جلوی شهروندان را گرفت. با این حساب به نظرم این تصمیم صرفا ایجادکننده محیطی است که ما نتوانیم از حقوق شهروندان‌مان محافظت کنیم.
و اساسا چرا بعد از مدت‌ها هیچ‌کس تصمیم درستی برای این حوزه نگرفت و چه شد که حالا همه یاد ترک فعل بانک مرکزی افتادند؟
یک دلیلش به نوع تصمیم‌گیری‌ها و ساز و کار نهادهای مسئول بر می‌گردد. این موضوع وجود پول قابل انتقال ناشناس برای دستگاه‌ها موضوع بسیار جذابی است که به راحتی نمی‌توانند از آن بگذرند و از طرفی هیچ دستگاهی شهامت آن را هم ندارد که به تنهایی برای آن تصمیمی بگیرد. در واقع همه دوست دارند جزوی از برنامه باشند اما شهامت آن را هم ندارند که مسئولیت تبعات و پیامدهای آن را به عهده بگیرند.
من فکر می‌کنم دلیل عدم اقدام بانک مرکزی هم همین بوده، یعنی نگران بوده‌اند که تصمیمی بگیرند اما بعدا سایر دستگاه‌ها پشتشان را خالی کنند. نکته بعدی اینکه در ایران فرهنگ تصمیم‌گیری جمعی هنوز وجود ندارد. خیلی وقت‌ها با وجود آنکه ماه‌ها بحث‌های کارشناسی انجام میشود، با ورود یک فرد جدید آن بحث دوباره به نقطه شروع بر می‌گردد و در واقع اجماع درستی برای تصمیم‌گیری صورت نمی‌گیرد. مثلا شورای عالی فضای مجازی تشکیل شد تا تصمیم‌گیری‌های فضای مجازی سریع‌تر شوند و در رویه‌های کُند مجلس نیفتند، اما چون رسیدن به توافق‌های جمعی در این شورا خیلی به طول مینجامد در نهایت می‌بینیم که بعد از این سال‌ها شورای عالی فضای مجازی هم نمی‌تواند در مورد مسائل به تصمیم‌گیری‌های درستی برسد.
نکته دیگری که دوست ندارم باورش کنم اما آن را زیاد می‌شنوم، این است که ظاهرا عده‌ای دوست دارند که فضای رمزارزها خاکستری باقی بماند. در واقع نه غیرقانونی بشود که نتوانند فعالیت کنند، نه کاملا قانونی شود که لازم باشد فعالیت‌هایشان برای همه شفاف‌سازی شود.
اطلاعی دارید که در حال حاضر آخرین وضعیت پیش روی صرافی‌های رمزارز چیست؟ به هر حال مدتی پیش گفته شده بود که درگاه‌ها بسته می‌شوند.
طبق آخرین صحبت‌های بانک مرکزی، گفته‌اند که مردم خرید و فروش رمزارزها را انجام ندهند و در ادامه گفته‌اند که برای بررسی و مواجهه این موضوع نباید شتاب‌زده عمل کرد. در واقع نگفته‌اند که نمی‌خواهند درگاه‌ها را ببندند، گفته‌اند این تصمیم را برای مدتی معلق کرده‌اند. من حدس می‌زنم ممکن است این دست نگه داشتن فقط تا زمان برگزاری انتخابات باشد.
درباره تصمیم بانک مرکزی نظریات مختلفی وجود دارد، اما به نظر من بانک مرکزی آخرین تصمیم خود را جز با رفع ابهام رسمی از طرف هیئت دولت و با تصویب قوانین در مجلس لغو نخواهد کرد چرا که لغو کردن تصمیمات کلان در این حد برای نهادی مثل بانک مرکزی هزینه اعتباری خواهد داشت.
البته امکان دارد که به توصیه بعضی نهادهای دیگر، بانک مرکزی حداقل تا انتخابات برای اقدام عملی در مورد رمزارزها دست نگه داشته باشد.
اگر واقعا درگاه‌ها بسته می‌شد، فارغ از زیرزمینی شدن معاملات و موارد منفی دیگر، خود صرافی‌ها چه می‌کردند؟
در این حالت چند تا گزینه روی میز می‌آمد. یک گزینه این بود که معاملات را به حالت تراکنش‌های کارت به کارت یا تراکنش از طریق ساتنا و پایا می‌بردند. گزینه دوم این بود که صرافی‌ها می‌رفتند و از درگاه‌های اجاره‌ای استفاده می‌کردند که البته همچنان در ایران استفاده از آن‌ها رایج است. البته چالشی که درباره درگاه‌های اجاره‌ای وجود دارد این است که ممکن است بانک مرکزی آن‌ها را ببندد، ولی برای افراد فعال این موضوع مشکلی نیست چرا که سریعا می‌توانند درگاه خود را عوض کنند.
یک گزینه دیگر روی میز هم استفاده صرافی‌های داخلی از امکانات یکی از بانک‌ها است که ویژگی‌هایی فراتر از درگاه پرداخت در اختیار مشتریانش قرار می‌دهد. در واقع امکاناتی که این بانک می‌دهد بیشتر شبیه به پرداخت‌یاری است و من پیش‌بینی می‌کنم که در صورت بسته شدن درگاه‌ها، این بازار بسیار سریع داغ شود و صرافی‌ها روی آن سوییچ کنند. البته بانک مرکزی از روش کار این بانک مطلع است و در حالی که انتظار می‌رود با آن مخالفت کند، تا حالا مخالفتی با آن نداشته که این موضوع دلایل مختلفی می‌تواند داشته باشد.
اما نظریه بعدی این است که ممکن است استیبل کوین‌های ریالی وارد بازار رمزارزها شود. حتی همین الان هم اگر در توییتر جستجو کنید می‌بینید که صحبت‌هایی راجع به این موضوع میشود و پروژه‌هایی هم ظاهرا در همین رابطه به راه افتاده. البته فکر نمی‌کنم صرافی‌های بزرگ به سراغ استیبل کوین‌های ریالی بروند چرا که مطمئنا واکنش شدید بانک مرکزی را در پی دارد و صرافی‌ها حاضر نمی‌شوند ریسک چنین کاری را به جان بخرند. ولی ممکن است در فضای صرافی‌های کوچک‌تر یا بعضی کسب و کارهای خاص چنین موضوعی را شاهد باشیم.
با توجه به تغییرات سیاسی جدی در آینده نزدیک با تغییر دولت، آینده وضعیت تبادل رمزارزها را در ایران چگونه می‌بینید؟
طبیعتا هیچ کس نمی‌تواند در این زمینه با قاطعیت صحبت کند و نظر دقیقی داشته باشد. اما در این زمینه به یک سری مسائل میشود امیدوار بود. یکی اینکه دستگاه‌های ذی‌ربط تا امروز به یک نقطه میانی رسیده‌اند که بتوانند پذیرای فعالیت‌های داخلی در زمینه رمزارزها باشند. به خصوص اینکه به تجربه‌ای رسیده‌اند که بدانند تعطیل کردن صرافی‌ها به معنای تعطیل شدن معاملات نیست و اگر بخواهند روی آن کنترل داشته باشند، بهترین گزینه این است که حداقل در مراکزی خرید و فروش رمزارز داشته باشند.
اما اگر به این موضوع با رویکرد کسب و کاری دیده نشود و رویکرد امنیتی باشد، این خودش به یک عامل تهدید برای فعالان این حوزه تبدیل خواهد شد. من فکر می‌کنم در حال حاضر بیشتر این رویکرد در میان مسئولین وجود دارد. می‌گویند اجازه بدهیم کسی در بازار رمزارزها فعالیت کند نه به خاطر اینکه فعالیت در این زمینه حق اوست، نه به این دلیل که مردم حق دارند خرید و فروش رمزارز را انجام بدهند، نه به این دلیل که توسعه اقتصادی ایجاد شود، به این دلیل که نگذاریم در صورت فعالیت مشکل امنیتی ایجاد شود. تهدیدی که این موضوع دارد این است که رگولاتوری رمزارزها در ایران از دریچه برخورد امنیتی انجام خواهد شد و مسیری شکل می‌گیرد که در آینده به سمت انحصار پیش خواهد رفت.
در واقع به یک سری افراد خاص مجوز می‌دهند تا امنیت فضا را راحت‌تر کنترل کنند ولی این کار باعث از بین رفتن توسعه کسب و کار و حذف رقبای کوچک‌تر خواهد شد. در ادامه این رویکرد بازیگران انحصاری ممکن است تصمیماتی بگیرند که به خاطر منافع شهروندان نیست و صرفا در چارچوبی باشد که نگرانی‌های امنیتی از مقامات بالادست برطرف شوند.
من فکر می‌کنم در حال حاضر هم برخی صرافی‌های داخلی تصمیماتی می‌گیرند که خیلی در راستای منافع شهروندان نیست و در آینده این مسیر به سمت رقابت حداکثری نرفته و به سمت ایجاد کلوب‌های اختصاصی میان صرافان برود. در واقع این که مثلا پنج صرافی مجوز بگیرند، این مشکل را دارد که آزادی عمل شهروندان چه در خرید ارزهای خاص و چه از نظر کارمزدها محدود میشود.
توصیه‌ام به همه فعالان حوزه رمزارز این است که این بازار را بشناسند و آن را ترویج بدهند و به آزادی‌های اقتصادی که جزو حقوق شهروندی آن‌هاست کاملا اشراف پیدا کنند. به این موضوع توجه داشته باشند که ممکن است یک صرافی رمزارز سرویس‌هایی را بدهد که در راستای منافع اقتصادی آن‌هاست، اما این دلیل نمی‌شود که صرافی منافع خاص خودش را نداشته باشد. با این حساب فقط حضور فعال مردم است که باعث میشود سوگیری‌های سیاست‌گذارها به سمت صلاح مردم و توسعه اقتصادی کشور پیش برود.