ضرورت نوآوری در تولید صنایع‌دستی/ سِرمه‌دوزی فقط رومیزی یا بقچه نیست
مدرس دوخت‌های سنتی و کارآفرین صنایع‌دستی با تاکید بر ضرورت نوآوری در تولید صنایع‌دستی گفت: سرمه‌دوزی صرفا رومیزی مربع یا بقچه نیست و تولیدکنندگان آن فقط مادربزرگ ها نیستند. بسیاری دختران جوان علاقه‌مند نیز وارد این رشته شده‌اند.
تنوع و کیفیت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی ایران همواره مورد توجه و زبان‌زد علاقه‌مندان، هنردوستان بوده و مشتریان خاص خود را در بازارهای جهانی دارد؛ ۲۹۵ رشته صنایع‌دستی ثبت‌شده و فعال، باززنده سازی ۱۱۵ رشته منسوخ و فراموش شده، جامعه بزرگ بیش از ۲ میلیون نفری در زنجیره کسب و کار در این حوزه ایجاب می‌کند دولت‌ها و مجلس‌ها، قانون‌گذاران و مجریان با تصویب قوانین حمایتی و اجرای اقدامات و طرح های زیربنایی، پشتیبان همیشگی فعالان این بخش فرهنگی اقتصادی باشند.
اما هنوز برخی رویکرد و نگاه‌های قدیمی به تولید صنایع‌دستی مانند تولید آن در یک شکل و شمایل و مانند گذشته، همچنین برداشت‌های نادرست مبنی بر اقبال نکردن جوانان به یادگیری و تولید صنایع‌دستی در این زمینه وجود دارد که البته هنرمندان و کارآفرینان حوزه صنایع خلاق فرهنگی بر اساس خلاقیت و نوآوری در هنرهای‌سنتی، می‌توانند علاوه بر حفظ اصول و ساختار سنتی هنر و افزایش گرایش همه سلیقه‌ها و نسل‌ها، بازارهای داخلی و خارجی جدیدی برای صنایع دستی ایران بر مبنای سلیقه و سبک جدید و مدرن زندگی مشتریان ایجاد کند.
از طرف دیگر تحریم‌ها و شیوع کرونا آثار زیان بار بسیاری در اقتصادی و بازار صنایع‌دستی گذاشته، اما بازار فروش اینترنتی و آموزش‌های آنلاین در این دوران رونق گرفت. اکنون که زیرساخت‌های ارتباطی تا دورترین روستاهای کشور گسترش پیدا کرده و دسترسی به اینترنت در دوران شیوع کرونا فرصت و ظرفیت‌های جدیدی را پیش روی فعالان و کارآفرینان این حوزه قرار داده و آموزش‌ها، فروشگاه‌ها و بازارچه‌های آنلاین (برخط) به زندگی و معیشت این جامعه رونق و حیات بخشیده، کوچکترین خلل و محدودیت در این زیرساخت مهم اشتغال و درآمد، زندگی بخش مهمی از زنان سرپرست خانوار و عمدتا روستانشین را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
راه‌اندازی آموزش و کسب‌وکار آنلاین صنایع‌دستی میراث دوران کرونا
مژگان خوشبخت هنرمند دوخت و رودوزی‌های سنتی و کارآفرین صنایع‌دستی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا، آموزش را در توسعه هنر مهم دانست و گفت: جدا از آموزش هنرهای‌سنتی که هنرورزان باید برای ورود به بازار و عرضه محصول خود فرا بگیرد؛ باید در ابعاد مختلف برای شناخت بازار، بازاریابی و روش‌های ورود به بازار توانمند شوند تا بتوانند خودشان کارآفرین باشند و درآمدزایی کنند. ما در تمام دوره‌هایی که آنلاین برگزار کردیم این موارد را آموزش می دهیم.
هنرمند کارآفرین، تامین مواد اولیه را مهمترین و اصلی‌ترین مشکل رشته رودوزی‌های سنتی عنوان کرد و افزود: به جز پارچه، سایر مواد اولیه مورد نیاز این گروه رشته هنری، وارداتی و نوسان ارز مستقیم روی آن تاثیرگذار است؛ البته در برنامه‌های توانمندسازی و آموزش گروه‌هایی مانند اتباع خارجی و مهاجر که با سازمان ملل متحد در ارتباط هستند مشکل چندانی وجود ندارد، زیرا تامین هزینه‌های آنها آسان‌تر است.
وی با اشاره به مشکلاتی که تحریم در چهار سال گذشته برای فعالان صنایع‌دستی ایجاد کرده گفت: تولیدکنندگان داخلی صنایع‌دستی با کمترین نوسان ارز در بازار با مشکلات فراوان روبه‌رو می‌شوند، در شرایط تحریم اقتصادی و پس از آن شیوع کرونا بیشتر هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع‌دستی دچار خسارت‌های زیادی شده، یا بیکار شدند یا بازارها و مشتریان خود را از دست دادند.
هنرمند کارآفرین صنایع‌دستی خاطرنشان کرد: البته کرونا در حوزه آموزش و بازاریابی تاثیرات مثبت هم داشت؛ هنرمندان و اساتیدی که کسب‌وکار آنلاین راه‌اندازی کردند به بازارهای خوبی دسترسی پیدا کردند و کارشان رونق یافت، از طرفی آموزش آنلاین در این حوزه جایگاه خود را به سرعت پیدا کرد.
کمک به هنرآموزان برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای آنلاین
خوشبخت گفت: فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بستر مناسبی برای بسیاری هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع‌دستی ایجاد کرد؛ به رغم آنکه همواره بر شیوه آموزش حضوری استاد-شاگردی تاکید داشتم و دارم، با شیوع کرونا این شیوه و برگزاری کارگاه های حضوری با مشکل مواجه شد. ما هم با آغاز و تداوم شرایط کرونا شیوه آموزش برخط (آنلاین) را توسعه دادیم که با استقبال علاقه‌مندان از نقاط مختلف کشور مواجه شد.
مدرس صنایع‌دستی گفت: با شیوع کرونا در اسفند ۹۸ آموزش آنلاین رودوزی را شروع کردم، با اولین فراخوان بیش از ۵۰ نفر از سراسر کشور ثبت نام کردند. حتی یک نفر هم از تهران تقاضا نداشتیم؛ با مطالب درسی و تجارب اندوخته ۲۲ سال گذشته که به هنرآموزان ارائه کردم در انتهای دوره همه آنها، تولید محصولات رودوزی را برای کسب درآمد آغاز کردند.
این هنرمند کارآفرین افزود: بیشتر هنرمندان که در دوره‌های آنلاین شرکت کرده‌اند اکنون کسب‌وکارهای خود را در فضای مجازی راه‌اندازی و برای خود و خانواده‌شان درآمدزایی کردند. حتی یکی از آنها در یزد در حال حاضر هنرجو جذب می‌کند آموزش می‌دهد و کارآفرینی هم کرده است و من اکنون فقط نقش مشاورش را دارم. یکی دیگر از هنرجوهای اصفهانی که در این دوره‌های آموزشی آنلاین سرمه‌دوزی شرکت کرده بود، در حال حاضر این هنر را آموزش می‌دهد و با ۴ کارآموز یک کسب و کار محلی راه‌اندازی کرده از خود اصفهان سفارش می‌گیرد و وارد بازار کار شده است.
فضای مجازی بستر مناسب آموزش، اشتغال‌زایی و درآمدزایی صنایع‌دستی
خوشبخت بیان کرد: فضای مجازی بستر مناسبی برای آموزش، اشتغال‌زایی و درآمدزایی به ویژه برای زنان سرپرست خانوار زنان روستایی شده است. محدودسازی اینترنت و فیلترینگ فضای مجازی که بستر کسب و کارهای آنلاین بسیاری کارآفرینان و اساتید و صنعتگران هنرهای‌سنتی و صنایع‌دستی شده، قطعا به زندگی و معیشت آنها آسیب می‌زند.
هنرمند سِرمه‌دوز به تاثیرات حضور هنرمندان و معرفی محصولات در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی اشاره کرد و اظهار داشت: جدا از کسب درآمد، هنرمندی که آثار و محصولاتش دیده میشود حس اعتماد به نفس و عزت نفسش پیدا می کند. آن هم در شرایطی که کرونا باعث تنهایی، فاصله اجتماعی و افسردگی عمومی بیشتر در میان زنان خانه‌دار شده، این ارتباطات و شبکه‌سازی‌ها هنرمندان صنایع‌دستی را از رکود و رخوت بیرون می‌آورد و حس خودباوری را افزیش می‌دهد. خانواده‌ای که زن یا مادر حس خودباوری بهتری داشته باشد امنیت روانی و آرامش بیشتری هم احساس می‌کند.
وی گفت: محصولات رودوزی و دوخت‌های‌سنتی خلق یک اثر هنری به واسطه همزمانی ایده‌پردازی ذهنی و مهارت انگشتان هنرمند خلق می‌شوند، این آثار علاوه بر زیبایی هنری، منابع پایدار درآمدی بخش زیادی از زنان هنرمند سرپرست خانوار شده است و چرخ اقتصاد زندگی آنها را می‌چرخاند؛ حتی این نوع هنرها برای چالش‌ها و بیماری‌هایی مانند آلزایمر به عنوان راه پیشگیری توصیه میشود.
خوشبخت درباره کارآفرینی در بخش صنایع‌دستی گفت: در رشته رودوزی برای یادگیری و راه‌اندازی شغل و کارآفرینی سرمایه زیادی لازم نیست؛ بعد از مهارت‌آموزی که اکنون در فضای مجازی هم امکان‌پذیر شده، با سرمایه ۵۰۰ هزار تومان می‌توان به راحتی کار را شروع کرد.
یزد خاستگاه رشته سِرمه‌دوزی
خوشبخت گفت: حدود ۱۲۰ نوع رودوزی شناسایی شده است که با زیرمجموعه آن به ۱۵۰۰ نوع دوخت می‌رسد. سِرمه‌دوزی یکی از همین رشته‌های هنری است. این رشته مانند ترمه در یزد بیشتر شناخته شده و دارای خاستگاه است. البته تا اصفهان که شهر صنایع دستی ایران است هم امتداد دارد، اما اکنون زنان استان کهگیلویه و بویراحمد هم در تولید محصولات این رشته بسیار قوی فعالیت می‌کنند.
مدرس هنر سِرمه‌دوزی با تاکید بر اینکه هنر و هنرمند در رشته‌های سنتی باید به روز شود، اظهار داشت: جا ماندن در گذشته هنرهای‌سنتی مهمترین مانع بروز خلاقیت و نوآوری در تولیدات صنایع‌دستی است. کشورهای توسعه یافته مانند ژاپن و چین که در هنر سنتی و صنایع‌دستی هم سابقه و قدمت دارند اگر محصولات جدید هنری و فرهنگی تولید می‌کنند خیلی ظریف هنر سنتی خود را حفظ می‌کنند و با ظرافت در همان تولیدات به مخاطب و مشتری نمایش می‌دهند.
وی اضافه کرد: تجلی نرم هنر سنتی در یک محصول مدرن باعث میشود حتی مخاطب اگر اثر جدید و مدرن هنری یا محصول کاربردی فرهنگی را در یک نمایشگاه می‌بیند ناخودآگاه حدس بزند آن محصول متعلق به کدام کشور و کدام فرهنگ است و متوجه شود آن ملت ها همچنان پایبند به اصول و سنت‌هایشان هستند. اما محصولات خود در قالب یک اثر مدرن و کاربردی تولید و به بازار عرضه می کنند و فروش خوبی هم دارند.
بانوی هنرمند کارآفرین گفت: مفهوم هنر سنتی این نیست که باید به هزاران سال پیش برگردیم و همان آثار را تکرار کنیم///. یکی از نقاط ضعف هنرهای سنتی ما تکرار آثار گذشته و نبود نوآوری است خلاقیت و ایده‌پردازی در محصول باید ساری و جاری باشد، اصول و مبانی هنر سنتی باید حفظ شود، اما باید آثار جدید با ذوق و خلاقیت معاصر در شرایط زمانی و مکانی مطابق با سلیقه مشتری به روز و منطبق شود.
سِرمه‌دوزی صرفا رومیزی مربع یا بقچه نیست
خوشبخت گفت: البته مفهوم به‌روز رسانی و خلاقیت، فراموشی و پاگذاشتن روی همه اصول و مبانی هنر سنتی نیست. شرایط و سبک زندگی امروز تغییر کرده و اقتضا نمی‌کند یک خانم خانه‌دار در طراحی مینی‌مالیستی منزل یک رومیزی یک‌دریک مترمربع استفاده کند. نماها و نمادهای کوچکی در وسایل و تزیینات و دکور و حتی لباس‌ها و زیورآلات هم می‌تواند همان حس سنت را القا کند.
مدرس هنر رودوزی گفت: صنایع‌دستی ایران می‌تواند در بازارهای جهانی از اروپا تا آمریکا نفوذ داشته باشد و جای خود را پیدا کند هر چند اگر سبک زندگی مردم در آن کشورها متفاوت با سبک هنری ما باشد، اما با کمی خلاقیت و نوآوری می‌توان محصولاتی بر مبنای هنرهای‌سنتی و صنایع‌دستی مطابق با سلیقه و ذایقه آنها طراحی کرد، سفارش گرفت و فروخت.
وی توضیح داد: در دوره‌های آموزشی آنلاین همواره به هنر آموزان تاکید می‌کنم دنبال آنچه همه می‌روند نباشید، بلکه با خلاقیت، سلیقه مشتری را در نظر بگیرید، علاوه بر آموزش مهارت‌های هنری در این دوره‌ها مهارت شناخت بازار و فروش آنلاین را هم آموززش می دهم؛ گاهی با تلفیق برخی هنرها با هنر سرمه‌دوزی می‌توان محصولی جدید و کاربردی مثل زیورآلات و گوشواره تولید کرد، تعدادی از هنرمندان برای همین نوع محصول بازاریابی آنلاین کردند و مشتریان زیادی هم دارند.
خوشبخت گفت: تلاش می‌کنم این باور اشتباه را اصلاح کنم که سرمه‌دوزی صرفا رومیزی مربع یا بقچه نیست و تولیدکنندگان آن فقط مادربزرگ های مسن نیستند. در صورتی که بسیاری دختران جوان هم وارد این رشته شده اند؛ مضاف بر آن تلاش می کنم در هنرآموزان شجاعت و اعتماد به نفس برای ورود به بازار را ایجاد و تقویت کنم، اعتماد به‌نفس رمز اول ورود به بازار صنایع دستی است.
خودباوری رمز اول ورود به بازار صنایع‌دستی است
مدرس سِرمه‌دوزی به فعالیت مجموعه آموزشی و کارآفرینی خوشبخت سرمه اشاره کرد و افزود: در حال حاضر حدود ۲۵ هنرمند فعال در مجموعه مشغول به کار هستند و به طور موردی و افزایش تعداد سفارش کار، گاهی به ۶۰ نفر هم می‌رسند. بیشتر همکاران ما در مجموعه کارآفرینی خوشبخت سرمه زنان هنرمند سرپرست خانوار هستند و همه تلاشم این است آنها را توانمند کنم؛ البته تعداد هنرآموزان ما زیاد است و باید پس از مهارت‌آموزی تمرین کنند تا به کیفیت مطلوب برسند سپس با توجه به کیفیت مهارت در تولید، سفارش‌ها را به آنها واگذار می‌کنیم. البته بقیه را هم رها نمی‌کنیم و کارهای دیگر را به آنها می‌سپارم.
خوشبخت کیفیت و مرغوبیت محصول و رضایت مشتری را اصل اول کار در صنایع‌دستی عنوان کرد و گفت: رشته سرمه‌دوزی جذابیت و مشتری و بازار خاص خود را دارد، تا امروز که در این زمینه چه در بخش آموزش چه در بخش تولید و فروش دغدغه مالی نداشتم حتی در بدترین شرایط مانند کرونا هر بار فراخوان دادم در بخش آموزش همیشه استقبال شده و محصولاتی هم که تولید می‌کنیم بازار فروش خود را دارد. گاهی از فروشگاه‌ها و سایت‌های مختلف که بازار خارجی دارند به اندازه‌ای سفارش داریم که تعدادی از آنها را رد می‌کنیم؛ اما در کل خوشحالم برای جمعی هنرمندان این رشته به ویژه زنان سرپرست خانوار توانستم شغل و درآمد ایجاد کنم.