کرونا، موتور محرکه استارتاپ های افریقایی
پاندمی کرونا عملاً یک شوک اقتصادی بزرگ برای جهان بود و علاوه بر نظام سلامت، اقتصاد و زندگی روزمره مردم دنیا را تحت تأثیر قرار داد. یکی از بخش‌هایی که اهمیت آن در دوران شیوع کووید19 بیش از قبل مشخص شد، اکوسیستم‌های استارتاپی بودند که این موضوع در آفریقا به طور ویژه مورد توجه قرار گرفت.همزمان با ضربه شدید کووید19 به اقتصاد آفریقا، کارآفرینان جوان این قاره تصمیم گرفتند این تهدید را به فرصت تبدیل کنند و استارتاپ‌ها راه حل‌های خلاقانه‌ای برای مقابله با چالش‌های ناشی از این پاندمی ارائه دادند. روند روبه رشد این اکوسیستم، سرمایه‌گذاران را به این قاره علاقه‌مند کرد و به این ترتیب تعداد استارتاپ‌های موفق این قاره در جذب سرمایه، حدود 6 برابر میانگین جهانی این شاخص، رشد داشته و در این میان، نیجریه گوی سبقت را از سایر کشورهای آفریقایی ربوده است.
سرزمین فرصت‌ها
گروه مشاوره بوستون (BCG) در گزارش اخیر خود میزان بلوغ استارتاپ‌های آفریقایی را بررسی کرده است. محققان این گزارش معتقدند آفریقا به‌دلیل جمعیت جوان و همچنین روند رو به رشد جمعیت این قاره، افزایش نفوذ اینترنت و همچنین علاقه فراوان به استفاده از فناوری‌های نوظهور برای بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی، خدمات مالی، آموزش و انرژی، یک محیط مناسب برای کارآفرینان حوزه فناوری محسوب میشود. این قاره با بیش از 1.2میلیارد جمعیت ساکن در 54 کشور که با 1500 تا 2 هزار زبان مختلف صحبت می‌کنند، قاره‌ای جذاب محسوب میشود و برخی آن را سرزمین فرصت‌ها می‌دانند. از این رو بسیاری از سرمایه‌گذاران می‌خواهند از اکوسیستم‌های استارتاپی آن بهره بگیرند. هرچند بسیاری از سرمایه‌ها از امریکا و اروپا به استارتاپ‌های این قاره سرازیر شده اما همچنان سرمایه گذاری‌های بومی در این قاره در رده نخست قرار دارد و گفته میشود 43درصد از سرمایه گذاری‌ها از درون این قاره صورت گرفته است.
در این مطالعه، BCG دریافت تعداد استارتاپ‌های آفریقایی که این گام را با موفقیت برداشته و در بازه زمانی 2015 تا 2020 موفق به جذب سرمایه شده‌اند، رشد قابل توجهی داشته است. گفته میشود سرعت رشد تعداد شرکت‌های نوپای فناوری آفریقایی که از حمایت مالی سرمایه‌گذار برخوردار شده‌اند، تقریباً 6 برابر میانگین جهانی بوده است.
در بازه زمانی 2015 تا 2020 تعداد استارتاپ‌هایی که موفق به جذب سرمایه شده اند، 359 عدد بوده است در حالی که این رقم درسال 2015 تنها 55 عدد بود. این آمار نشان می‌دهد درحالی که میانگین جهانی رشد این شاخص 8 درصد بوده و آفریقا رشد 48 درصدی داشته، بنابراین سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های آفریقایی، سرعتی حدود 6 برابر جهان داشته است. گفتنی است استارتاپ‌های آفریقایی در سال 2020 موفق به جذب سرمایه 1.31میلیارد دلاری شدند که نشان از رشد سالانه 29 درصدی نسبت به سال 2019 دارد.AfricArena دیگر مؤسسه فعال در زمینه استارتاپ‌ها نیز پیش‌بینی کرده است که سرمایه‌گذاری در قاره آفریقا در سال 2021 رقمی معادل 2.25تا 2.8میلیارد دلار خواهد بود که این، یک رکورد به شمار می‌رود.
گفتنی است نیجریه، کنیا، مصر و آفریقای جنوبی 4 مقصد بزرگ سرمایه‌گذاری استارتاپی در آفریقا به شمار می‌روند و رواندا، غنا، اوگاندا، سنگال، مراکش و کامرون هم در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. در سال 2020 درمجموع 89.2درصد از استارتاپ‌های این چهار کشور با سرمایه گذاری‌های خطرپذیر(VC) تغذیه شدند. البته بازنده‌هایی نیز وجود داشتند و بسیاری از استارتاپ‌ها اصولاً کار خود را آغاز نکردند یا در همان اوایل راه مجبور شدند عقب نشینی کنند.
موانع سرمایه‌گذاری در آفریقا
در گزارش BCGعلاوه بر توجه به روند
رو به رشد شرکت‌های نوپا در سراسر قاره، چالش‌های مداوم و موانع ساختاری متوقف کننده این رشد و همچنین سیاست‌هایی برای غلبه بر موانع و تسریع در توسعه مراکز نوآوری آفریقا مورد بررسی قرار گرفته است.
باید گفت با وجود رشد سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های آفریقایی، بسیاری از استارتاپ‌ها در مراحل بعدی از فعالیت بازمی مانند و متأسفانه پایدار بودن فعالیت استارتاپ‌ها در این قاره، داستان دیگری است. تاکنون میزان بازگشت سرمایه استارتاپ‌ها در آفریقا 2.7درصد بوده درحالی که این رقم در آسیا – اقیانوسیه 11.1درصد، در امریکا 12.1درصد و در اروپا 15.6درصد بوده است. این موضوع ناشی از وجود موانعی است که مؤسسه BCG به این موارد نیز پرداخته است.
کل قاره آفریقا تنها دارای 3 استارتاپ یونیکورن (با سرمایه‌ای بیش از یک میلیارد دلار) است که از جدیدترین آن می‌توان به فین تک Flutterwave در نیجریه اشاره کرد. اگر بخواهیم متوجه وخامت اوضاع آفریقا از نظر این شاخص شویم تنها کافی است نگاهی به سایر کشورهای جهان داشته باشیم. به‌عنوان مثال اتحادیه اروپا بیش از 50 یونیکورن، چین حدود 100 یونیکورن و امریکا هم 200 یونیکورن دارد. همچنین آفریقا حدود 20 استارتاپ zebra(استارتاپ‌هایی با ارزش حداقل 200میلیون دلار) دارد که این رقم در امریکا و… بسیار بیشتر است. از سوی دیگر کمتر از 3 درصد از استارتاپ‌های این قاره بیش از 5سال عمر می‌کنند درحالی که این رقم به طور متوسط برای آسیا -اقیانوسیه 11درصد و برای اروپا 16درصد است.
بخشی از ناکامی‌های استارتاپ‌های آفریقا به موانع ساختاری در این قاره، درآمد پایین مردم، قانونگذاری‌های پیچیده، ناکافی بودن زیرساخت‌های ارتباطی دیتا، بازار چندپاره 54کشور این قاره و نیز سرمایه‌گذاری اندک بازمی گردد که حالا با افزایش سرمایه‌گذاری به‌دنبال پاندمی کووید19 به‌نظر می‌رسد وضعیت استارتاپ‌ها در این قاره بهبودی چشمگیر یابد.
صدرنشینی فین تک‌ها
اما کدام استارتاپ‌ها در آفریقا بیشترین جذب سرمایه را داشته اند؟ آفریقا که پیش از این هم از رکود اقتصادی جهانی رنج می‌برد در نتیجه شیوع کووید19 با مشکلات بیشتری مواجه شد. طبق محاسبات اولیه بانک جهانی، در سال 2020 فعالیت اقتصادی در کشورهای جنوب صحرای بزرگ آفریقا کاهش 3.3 درصدی داشته است. با این حال بسیاری از استارتاپ‌های آفریقایی در حال رونق هستند و سرمایه‌گذاران بین‌المللی به خوبی متوجه این موضوع شده‌اند به‌همین دلیل هم شاهد افزایش سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی در قاره آفریقا هستیم. طبق گزارش مؤسسه Briter Bridges، کل سرمایه‌گذاری برای شرکت‌های نوپای آفریقایی در سال 2020 به 1.31 میلیارد دلار (1.08 میلیارد یورو) رسید در حالی که این رقم در سال 2019 حدود 1.27 میلیارد دلار بود و البته برنده این میدان تاکنون، «فین تک ها» یا همان استارتاپ‌های فعال در حوزه‌های مالی بوده‌اند تا جمعیت بدون حساب بانکی این قاره را در کانون توجه قرار دهند. گفتنی است از هر سه آفریقایی دو نفر حساب بانکی ندارند و همین امر بازار بزرگی برای سرویس‌های مالی دیجیتال رقم زده است. پس از شیوع کرونا 20 درصد از بزرگسالان در بورکینافاسو، گابون، کنیا، سنگال، تانزانیا و زیمبابوه تنها از فین تک‌ها استفاده می‌کنند و عملیات نقل و انتقال پول را با کمک گوشی خود انجام می‌دهند. بیشتر جمعیت روستایی و کشاورز این قاره همچنان از دسترسی به بانک محروم هستند که این خود فرصتی مناسب برای استارتاپ‌ها به‌شمار می‌روند.
«نیکلاس کندال» از سرمایه‌گذاران متخصص در استارتاپ‌های آفریقایی دراین باره گفت: با وجود مشکلات ناشی از شیوع کووید 19، استارتاپ‌های آفریقایی همچنان برای سرمایه‌گذاران بین‌المللی بسیار جذاب هستند و آفریقا در حال رشد است. وی ادامه داد: هرچند پیشتازان این راه استارتاپ‌هایی با راهکارهای مالی فناورانه و ابتکاری هستند ولی درنهایت همه بخش‌هایی که به نوعی به سوی دنیای دیجیتال گام گذاشته‌اند موفق خواهند بود. در سال 2020 فین تک‌ها در آفریقا 31درصد از کل سرمایه‌ها را به خود اختصاص دادند.
«انرژی‌های پاک» دومین بخشی است که سرمایه‌گذاران به آن توجه داشته‌اند. دولت و بخش خصوصی در شرق و غرب آفریقا بر استارتاپ‌های فعال در زمینه انرژی‌های خورشیدی تمرکزی ویژه دارند تا برق مورد نیاز مناطق دورافتاده تأمین شود.
ازسوی دیگر به‌دلیل کرونا میزان سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های فعال در بخش سلامت هم در حال رشد است. سازمان جهانی بهداشت عنوان کرده است که پاندمی کووید19 زمینه ساز توسعه بیش از 120 فعالیت نوآورانه و فناورانه در بخش سلامت در این قاره شده و یک هشتم از تکنولوژی‌های حوزه سلامت در جهان از این قاره نشأت گرفته است.
آموزش از راه دور نیز از دیگر بخش‌هایی بوده که استارتاپ‌های آفریقا در آن تلاش داشته و موفق به جذب سرمایه مورد نیاز شده‌اند. کشاورزی فناورانه (Agritech) هم بخش دیگری بوده که در آفریقا به آن توجه ویژه شده است.