آگاهی رسانی به کاربران جایگزین مناسبی برای فیلترینگ است
به تازگی تفاهمنامه‌ای در قالب «پویش ملی ارتقای آگاهی‌های حقوقی جامعه» برای آگاهی‌رسانی به جامعه برای پیشگیری از وقوع جرایم و تهدیدات در حوزه ارتباطات و فضای مجازی، بین سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه و اپراتورهای تلفن همراه (ایرانسل و همراه اول) امضا شد. در پی این اقدام نظر کارشناسان فاوا را درباره آگاهی‌رسانی درزمینه تهدیدات فضای مجازی و تاثیرات آن را جویا شدیم.
آگاهی برای کاهش آسیب‌های فضای مجازی
مهدی اسلامی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است افزایش آگاهی، سواد دیجیتالی و سواد رسانه‌ای نه تنها به جهت دهی درست افراد که به استفاده از فضای مجازی کمک می‌کند، با آگاهی افراد از تهدیدهایی که این فضا دارد تا حد زیادی از وقوع جرایم هم جلوگیری شود.
اسلامی با بیان اینکه «شهروند هوشمند»، یکی از ارکان مهم در پیشرفت و تحول دیجیتالی است، گفت: از یکسو استفاده از فضای مجازی بخصوص در فراگیری آموزش‌های عمومی و تخصصی و از سوی دیگر توسعه تجارت الکترونیکی و خریدهای دیجیتال از اپلیکیشن‌های تلفن همراه در دوران کرونا توسعه چشمگیری پیدا کرده، بنابراین آگاه نبودن مردم جامعه در استفاده و بهره‌برداری از این فضا، زمینه را برای آسیب‌پذیری شهروندان بخصوص کودکان و نوجوانان فراهم می‌کند.
وی افزود: اپراتورهای مخابراتی اصلی ترین بازیگران در ارائه خدمات دسترسی به اینترنت محسوب می‌شوند. و آنها می‌توانند تأثیر بسزایی در ارتقای فرهنگ صحیح استفاده از فضای مجازی برای کاربران داشته باشند به طوری که آگاهی‌رسانی از طریق بخش خصوصی مخاطبان و کاربران در فضای مجازی را با انواع تهدید‌های این فضا آشنا کرده و با معرفی ابزار‌های لازم زمینه کاهش تهدید و جبران نقاط ضعف افراد را فراهم می‌کند. مهمتر اینکه به مجرمان و تبهکاران این هشدار را می‌دهد هویت آنان در فضای مجازی قابل شناسایی است.
به گفته وی، ارتقای آگاهی و سواد رسانه باید با توجه به اقتضای سن و جنس و مسائل حادث گروه‌های مختلف در جامعه صورت گیرد و سطح دسترسی متفاوتی برای آنها ایجاد شده و به تناسب آگاهی، ابزار مناسبی به آنها معرفی شود.
به اعتقاد اسلامی تأیید هویت ارائه دهندگان خدمات در فضای مجازی نیز می‌تواند راهکار مناسبی برای جلوگیری از وقوع جرم و تهدیدات در فضای مجازی باشد.
این استاد دانشگاه برای پیشگیری از تهدیدات و جرایم در این فضا نیز گفت: در کنار آگاهی‌رسانی باید فضای کسب و کار برای رشد اکوسیستم فضای مجازی در کشور بهبود یافته و خدمات و محتوای متنوع بومی با قیمت‌های رقابتی تقویت شود. از سوی دیگر باید ابزار و خدمات بومی مناسب برای ارتقای امنیت و ایمنی کاربران و ارائه دهندگان خدمات ارائه شود.
وی در ادامه انجام مطالعات تطبیقی مرتبط با موضوع و انتشار آخرین یافته‌های محققان و استارتاپ‌های فضای مجازی کشور را از دیگر راهکارهای جلوگیری از تهدیدات در فضای مجازی عنوان کرد و افزود: باید خدمات جدید و متنوع و به‌روز و هوشمند در فضای مجازی ارائه شود. پهنای باند در ارائه خدمات سالم و امن داخلی افزایش یابد. به توسعه صادرات اکوسیستم فضای مجازی کشور و استفاده از دانش بین‌المللی در توسعه خدمات کمک شود.
اسلامی اعتقاد دارد، دانش آموزان و دانشجویان برای حضور در اکوسیستم باید قبل از سن 19 سالگی برای تأمین نیروی انسانی خلاق به صورت هدفمند تربیت شوند، سازمان‌ها و نهاد‌ها برای تقویت موتور توسعه اکوسیستم و تحول در اقتصاد دیجیتال به تهیه و تصویب قوانین و مقررات مرتبط با ایمن‌سازی متعهد شوند و اینکه امنیت و حریم خصوصی در فضای مجازی ارتقا یافته و پیش بینی ضمانت‌های لازم انجام شود.
به گفته این استاد دانشگاه، توسعه و رشد متوازن و همه جانبه در عرصه زیرساخت‌های سخت و نرم و نهادی (از جمله زیرساخت حقوقی) جامعه باعث پیشرفت شده در غیر این صورت اقدام تک بعدی موجب از دست رفتن فرصت‌ها میشود.
یک اقدام خوشایند
رضا ایازی، پژوهشگرحقوقی حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز معتقد است آگاهی‌سازی مردم با کمک بخش خصوصی هرچند دیر رخ داده، اما اقدام بسیار خوبی است.
ایازی گفت: این اقدام به ابتکار وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات (سازمان رگولاتوری)، معاونت پیشگیری از جرم قوه قضائیه و اپراتورها تنظیم و امضا شده و سازوکارهایی مانند تهیه محتوا برای ارتقای سواد رسانه‌ای مردم از طریق انیمیشن، مستند، اینفوگرافی، موشنگرافی، بسته خبری و… در نظر گرفته شده و از سوی دیگر اپراتورها هم متعهد هستند تا بستر لازم را برای ارسال پیامک به مشترکان اپراتورها در قالب پنلی فراهم کنند تا از این طریق دانش حقوقی و آگاهی عمومی مردم در حوزه پیشگیری از جرایم ارتباطات و فضای مجازی ارتقا یابد.
وی افزود: باید قبول کرد رفتار اکثر مردم در فضای مجازی از روی آگاهی و نگاه حقوقی نیست و اطلاعات آنها در زمینه فضای مجازی، جرایم و کلاهبرداری‌هایی که در این فضا رخ می‌دهد، بسیار اندک است و باید سواد رسانه‌ای آنها در این زمینه‌ها افزایش یابد.
به گفته ایازی اگر معاونت قوه قضائیه پیام‌های آگاهی‌رسانی را در قالب محتواهای گفته شده و پیامک و از طریق اپراتورها به صورت هدفمند به مردم ارائه کند و آنها را با حقوق خود در فضای مجازی آگاه کرده و به آنها قوه تشخیص دهد، این تفاهمنامه می‌تواند نتیجه خوبی در بر داشته باشد.
این پژوهشگرحقوقی حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات معتقد است باید کلیپ‌های آموزشی و محتوایی که در این راستا تولید میشود به بهترین وجه ممکن باشد تا اثرگذاری بالایی برای مخاطبان به همراه داشته باشد و بتواند قوه تشخیص مردم را بالا ببرد و قابل پذیرش از سوی آنها باشد اگر این اتفاق صورت بگیرد و آگاهی بخشی در جامعه جریان یابد، می‌توان گفت جایگرین خوبی برای مسدودسازی خواهد بود.
آگاه‌سازی جایگزین مسدودسازی
نیما نامداری، عضو هیأت مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای (نصر) نیز معتقد است آگاهی‌رسانی در فضای مجازی آن هم با تعامل و همکاری چند بخش بخصوص، بخش خصوصی اقدام مثبتی است.
نامداری گفت: این روزها دیگر بخش مهمی از روابط انسانی، کسب و کاری و حتی عاطفی مردم بخصوص نسل جوان در فضای مجازی شکل می‌گیرد و حتی سهم آن بیشتر از محیط فیزیکی است. بنابراین پیشگیری از تهدیدات در این فضا نیز اهمیت بیشتری پیدا کرده به همین دلیل هراقدامی که مانند دنیا به سالم‌سازی این محیط منجر شود، قابل دفاع است.
نامداری افزود: تجربه نشان داده که اقدام‌های دولت و حاکمیت در زمینه آگاهی‌رسانی به جامعه نتیجه بخش نبوده و در بسیاری از مواقع هشدارهایی که به‌دلیل شکل و ماهیتی که از طریق زیرساخت‌های آنها به مردم داده شده، با استقبال مردم روبه‌رو نشده، از این‌رو انتخاب بخش خصوصی در این زمینه بهترین اقدام می‌تواند باشد.
این کارشناس در ادامه گفت: بهترین شیوه در پیشگیری از وقوع جرم در فضای مجازی تولید محتوا از سوی تولیدکنندگان بخش خصوصی با حمایت بخش حاکمیتی است، چراکه محتوایی که از سوی بخش خصوصی تولید می شود و به دست مردم می‌رسد از سوی مردم جامعه قابل پذیرش تر است.
به گفته وی، آموزش در فضای انتزاعی ثمره‌ای در برندارد ولی اگر یک پیامی از طریق یک بازی از طریق بخش خصوصی به کاربران آموزش داده شود و جلوگیری از جرایم و تهدیدات در فضای مجازی را هشدار دهد، بیشتر مورد پذیرش جامعه قرار می‌گیرد.
نامداری تأکید کرد، از آنجایی که تلقی مسئولان و نهادهای حاکمیتی از جرم و تخلف و تهدیدات در فضای مجازی و تبلیغ آن برای پیشگیری از وقوع آنها با باور جامعه یکسان نیست. بنابراین، این شکاف باعث میشود قوانین و ضوابطی هم که برای مردم تدوین و تبلیغ میشود با استقبال آنها مواجه نشود.
به گفته نامداری برای پیشگیری از تخلفات و جرایم در فضای مجازی باید تبلیغ و آگاهی‌رسانی و ارتقای سواد رسانه‌ای مردم به گونه‌ای انجام شود که برای مردم قابل باور باشد تا تأثیرگذار شود در غیر این صورت تنها منجر به اتلاف منابع میشود. بنابراین اگر آموزش و اطلاع‌رسانی کمک کند تا افراد در استفاده از خدمات و محتوای فضای مجازی هوشمندانه و عاقلانه عمل کنند نتیجه‌ای بسیار بهتر از مسدودسازی در بر خواهد داشت. وی گفت: باید مسدودسازی را در زمینه محتواهای هرزه نگاری، مستهجن، موارد غیرقانونی چون فروش اسلحه، مواد مخدر، فحشا و… اجرا کرد، چرا که اطلاع رسانی در این موارد مورد قبول عامه جامعه است.
نامداری معتقد است خیلی از اتفاق‌ها در فضای مجازی شکل می‌گیرد که ماهیت جرم ندارند و به همین دلیل باید در تعریف‌ها قوانین و ضوابط و برخورد‌ها مراقب باشیم تا مواردی جرم انگاری و اطلاع رسانی شوند که درباره آن بین جامعه و متخصصان وفاق وجود داشته باشد. این در حالی است که جرم انگاری در فضای مجازی بسیار سختگیرانه و با نگاه حداکثری صورت می‌گیرد و مواردی را جرم تلقی می‌کنند که نگاه جامعه به آن بیشتر ناپسند است.