پیامد‌های اینترنتی خاموشی
قطعی برق در یک روز داغ تابستانی به قدر کافی کلافه‌کننده و زجرآور است. حال تصور کنید که به این مورد، قطعی گاه‌به‌گاه اینترنت و از دست رفتن پوشش شبکه تلفن‌همراه هم اضافه شود. این وضعیتی است که در چند روز گذشته، دامنگیر بسیاری از شهرهای کشور، خصوصا پایتخت بوده است. قطعی‌هایی که به یک‌بار بسنده نکرده و گاهی چندین بار در روز و به مدت دو تا سه ساعت ادامه می‌یابد.
اما شرایط برای دسته خاصی از افراد، یعنی کسانی که کسب‌وکارهای اینترنتی دارند یا فعالیتشان در حوزه IT است، بغرنج‌تر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد شرکت‌های تامین خدمات زیرساختی اینترنت اکنون برای حفظ سرویس دهی به مشتریان، فشار مضاعفی را متحمل شده‌اند. از سوی دیگر نیز فعالان IT معتقدند کسب‌وکارهای اینترنتی B۲C به احتمال زیاد و خصوصا درصورت ادامه این روند، از نظر درآمدی آسیب‌های جدی خواهند دید. زیرا اکنون بخش قابل‌توجهی از سرویس‌های این کسب‌وکارها نیازمند دسترسی کاربران به اینترنت است و نبود دسترسی کاربران به این سرویس‌ها و باعث افت قابل توجه درآمد آنها خواهد شد. این موضوع آنجا شدت می‌گیرد که ابعاد کسب‌وکار کوچک‌تر باشد و توان کافی برای دوام آوردن در چنین شرایط نامساعد و غیرمنتظره‌ای وجود نداشته باشد. کسب‌وکارهای اینستاگرامی یا فروشگاه‌های اینترنتی کوچک را می‌توان در این دسته گنجاند. چنانچه طبق اعلام وزارت نیرو، قرار باشد این خاموشی‌ها تا حداقل یک ماه ادامه داشته باشد، دامنه آسیب ایجادشده برای مشاغل حوزه IT گسترده‌تر و جبران‌ناپذیرتر خواهد شد.
میزان تاثیر بر هر گروه از کسب‌وکارها
تاثیرات قطعی‌های مکرر برق را که به قطعی اینترنت یا گاهی اختلال در شبکه‌ها می‌انجامد، در سه گروه از کسب‌وکارهایIT می‌توان بررسی کرد. شرکت‌های تامین‌کننده اینترنت و کسب‌وکارهای زیرساختی را که عموما با داشتن چند دیتاسنتر، زیرساخت پردازشی مورد نیاز کسب‌وکارهای اینترنتی را فراهم می‌کنند، می‌توان لایه اول کسب‌وکارهای حوزه آی‌تی دانست. لایه دوم کسب‌وکارهای آی‌تی که می‌توانند از این شرایط تاثیر پذیرند، خود کسب‌وکارهای اینترنتی هستند. از کسب‌وکارهای بزرگی مانند دیجی کالا، اسنپ، تپسی، کافه بازار و… گرفته تا یک فروشگاه اینترنتی کوچک یا یک صفحه اینستاگرام فروشگاهی که صاحب آن شاید خانم خانه‌داری در یکی از شهرستان‌های کشور باشد. در لایه آخر تاثیرپذیرندگان از این قطعی‌ها، کاربران انواع سرویس‌های اینترنتی هستند که برای استفاده از انواع سرویس‌ها، نیاز به دسترسی به اینترنت دارند.
محمد عرفان شمسی، از متخصصان تیم فنی شرکت ابرآروان در تشریح اثرگذاری قطعی برق و اینترنت بر کسب‌وکارهای ارائه‌دهنده خدمات زیرساختی به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: به‌طور کلی یک دیتاسنتر چنانچه در حالت استانداردی ایجاد شده باشد، نباید از قطعی برق تاثیر پذیرد؛ زیرا تمام دیتاسنترها برای کار در شرایطی تعریف شده‌اند که بحران‌های این‌چنینی، در عملکرد تجهیزات فنی دیتاسنتر اختلالی ایجاد نکند. به همین دلیل هر دیتاسنتر مجهز به مجموعه کاملی از امکانات حفاظتی مختلف اعم از سیستم برق پشتیبان، سیستم خنک‌کننده و… است. شمسی می‌گوید: دیتاسنترها عموما در بخش تامین برق، از دو لایه حفاظتی بهره می‌برند. لایه اول سیستم‌های UPS هستند که بلافاصله پس از قطعی برق وارد شبکه تامین برق دیتاسنتر می‌شوند و عملا مشترکان هیچ وقفه‌ای در سرویس‌دهی دیتاسنتر حس نمی‌کنند. به گفته این فعال حوزه IT، سیستم‌های UPS عموما می‌توانند تا نیم‌ساعت برق دیتاسنتر را تامین کنند و با تداوم قطعی برق، ژنراتورهای پشتیبان وارد شبکه می‌شوند. وی تاکید می‌کند ژنراتورها بسته به نوع و ظرفیتی که دارند، توان تامین برق دیتاسنتر برای مدت زمان چند ساعت تا چند روز را دارند و عملا قطعی برق نباید تاثیر آن‌چنانی بر عملکرد یک دیتاسنتر بگذارد. اما برای تامین برق از طریق همین ژنراتورها چالش‌های زیادی وجود دارد.
طی یکی دوسال اخیر، تعداد قابل‌توجهی از نیروهای پشتیبان و متخصصان فنی شرکت‌ها به حالت دورکار فعالیت می‌کنند. شمسی در رابطه با اختلال ایجادشده ناشی از قطعی برق در عملکرد این نیروهای دورکار می‌گوید: بسیاری مواقع پیش می‌آید که یکی از مشترکان با اختلالی در سرویس مواجه میشود؛ ولی چون نیروی فنی مربوط به حل این موضوع، در منزل دسترسی به اینترنت ندارد یا برق منزل آنها قطع است، نمی‌تواند مشکل مشترک را حل کند. ازآنجاکه کسب‌وکارهای بسیاری برای سرویس‌های زیرساختی خود به خدمات چنین شرکت‌هایی نیاز دارند، وقوع چنین شرایطی باعث میشود نتوان سریع مشکل را حل کرد و ممکن است کسب‌وکار آن مشترک برای چند ساعت با اختلال همراه شود.
حفظ سرویس‌دهی شبکه پهن باند
محمدعلی یوسفی زاده، مدیرعامل شرکت آسیاتک در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: ژنراتورهایی که عموم شرکت‌های سرویس‌دهنده زیرساخت درحال‌حاضر در دسترس دارند، ژنراتورهایی پشتیبانند و ژنراتورهایی نیستند که بتوانند به صورت مداوم و برای مدت طولانی وارد شبکه تامین برق شوند. این ژنراتورها معمولا توان تامین ۸ساعته برق را دارند و وقتی تعداد دفعات قطعی زیاد میشود، بار زیادی بر این تجهیزات تحمیل میشود و فشار زیادی هم به دستگاه‌ها و هم تیم مدیریت و تامین برق مجموعه وارد میشود. مدیرعامل آسیاتک می‌افزاید: چالش دومی که این روزها با آن سروکار داریم، مساله تامین سوخت و گازوئیل این ژنراتورهاست. گازوئیل ذخیره شده برای مواقع اضطراری تنها کفاف ۸ ساعت کار ژنراتور را می‌دهد. ازآنجاکه شرکت‌های فناوری اطلاعات در زمره شرکت‌هایی نیستند که سهمیه سوخت داشته باشند، ناچارند گازوئیل مورد نیاز راه‌اندازی این ژنراتورها را از بازار آزاد و با دشواری‌های بسیار زیاد تهیه کنند.
از طرف دیگر، بخش ارتباطات بی‌سیم شرکت‌های سرویس‌دهنده پهن باند، برای فعالیت به باتری‌هایی مجهزند که این باتری‌ها توان محدودی در تامین برق این دستگاه‌ها دارند. زمانی که قطعی برق برای مدت طولانی ادامه می‌یابد یا چندین بار در روز تکرار میشود، امکان شارژ مجدد این دستگاه وجود ندارد و تجهیزات از شبکه خارج می‌شوند. یوسفی‌زاده تاکید می‌کند: اختلال ایجادشده در این بخش کاملا مشابه اتفاقی است که در دکل‌های مخابراتی اینترنت همراه رخ می‌دهد.
اختلالات گسترده در اینترنت همراه
با آنکه اختلال ایجادشده در شبکه اینترنت پهن باند (ولو با دشواری بسیار) قابل کنترل است، اما این اختلال در شبکه اینترنت همراه ابعاد گسترده‌تری پیدا می‌کند. در هفته جاری، محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات در پاسخ به سوال یکی از کاربران توییتر درباره ارتباط قطعی برق با قطعی اینترنت و اختلالات شبکه تلفن‌همراه گفت: «باتری دکل‌های تلفن‌همراه، برای دو ساعت پاسخگوی قطع برق هستند؛ پس از دشارژ کامل، نیازمند هشت ساعت اتصال به شارژر هستند تا به‌طور کامل شارژ شوند. متاسفانه در برخی نواحی، هشت ساعت برق مستمر شهری دردسترس نیست.» در نتیجه آنتن از سرویس خارج شده و پوشش شبکه تحت آن آنتن با اختلال یا قطعی همراه میشود. به گفته سعید عظیمی، از فعالان حوزه مخابرات، در بسیاری از مواقع که مشخص است یک قطعی برق طولانی‌مدت در کار است، مسوولان این دکل‌ها یا اینترنت نسل جدید روی آن دکل را غیرفعال می‌کنند یا به‌طور کلی اینترنت آن دکل را قطع می‌کنند علت این امر آن است که بتوانند مصرف برق این دکل‌ها را کاهش دهند تا حداقل حفظ سیگنال تلفن‌همراه برای مدت طولانی تری میسر باشد. در نهایت و در هر دو حالت کاربران افت محسوسی در کیفیت یا پوشش شبکه اینترنت همراه حس خواهند کرد.
دورکاری‌ها، خریدهای اینترنتی، استفاده از تاکسی‌های اینترنتی، بسترهای آموزشی آنلاین و… همه باعث شده‌اند که وابستگی افراد به اینترنت به‌خصوص در دوران شیوع کرونا بیش از پیش شود. به عبارتی اکنون اینترنت یکی از ملزومات اصلی فعالیت افراد در حوزه‌های مختلف شده است و هرگونه اختلالی در آن می‌تواند بخش گسترده‌ای از فعالیت‌های روزانه افراد را فلج کند. درحال حاضر، با توجه به آنکه شبکه‌های اینترنت ثابت به‌دلیل چالش‌های بسیاری که پیش رو دارند، نتوانسته‌اند آن‌طور که باید رضایت کاربران را جلب کنند و اینترنت دیتا (همراه) با اختلاف قیمتی کمی نسبت به اینترنت ثابت عرضه میشود، تعداد قابل‌توجهی از کاربران به استفاده از اینترنت این شبکه روی آورده‌اند و بخش قابل‌توجهی از پوشش اینترنتی مورد نیاز کاربران از طریق اینترنت تلفن‌همراه تامین میشود. قطعی‌های برق هفته اخیر نسبت به قطعی‌های پیشین به مراتب گسترده‌تر، طولانی‌مدت‌تر و مکررتر بوده‌اند. با این حال آمارهایی که از سوی وزارت ارتباطات در زمان اختلال‌های ماه گذشته شبکه برق کشور منتشر شد، نشان می‌داد که در آن مدت بیش از ۲هزار دکل مخابراتی از دسترس خارج شدند و به تبع آن دسترسی تعداد قابل‌توجهی از کاربران به اینترنت همراه (دیتا) قطع یا با اختلالات جدی همراه شد. از طرف دیگر نیز آمارهای سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی نشان می‌دهد حدود ۱۰ میلیون اشتراک پهن‌باند ثابت در کشور فعال هستند که با قطع شدن برق و خاموش‌شدن مودم‌ها دسترسی این قشر به اینترنت خانگی به‌صورت کامل قطع میشود.