محدودیت ها و فیلترینگ عامل کاهش رتبه استارتاپ های تهران است
براساس آخرین گزارشی که استارتاپ بلینک از 1000 شهر در 100 کشور دنیا طبق کمیت، کیفیت و محیط کسب‌وکار استارتاپی منتشر کرده، تهران در بین 1000 شهر رتبه 512 و در منطقه خاورمیانه نیز رتبه 18 را به خود اختصاص داده و نسبت به سال گذشته نیز رتبه شهر تهران 174 پله کاهش یافته است. در پی اعلام این رتبه، روزنامه ایران به سراغ کارشناسان حوزه استارتاپ‌ها رفت تا ببیند ارزیابی آنها از این رتبه چیست و اکوسیستم استارتاپی با چه چالش‌هایی روبه‌رو است تا با رفع آن رتبه تهران در سال‌های آینده بهبود یابد.
کاهش انگیزه بازیگران
محمدرضا قدوسی مشاور کسب و کارهای نوپا معتقد است اکوسیستم استارتاپی کشور ما کوچک و نوپا است و رتبه‌بندی استارتاپ بلینک براساس شاخص‌هایی که سنجیده، درست است. با مقایسه گزارش‌های دیگر کشورها نتیجه تفاوت زیادی ندارد. بنابراین می‌توان گفت که گزارش موثق است. قدوسی گفت: اکوسیستم استارتاپی (استارتاپ، شتاب دهنده‌ها، سرمایه‌گذاری جسورانه و…) در کشور ما از سال 93 شکل گرفت و شروع به فعالیت کرده و از آنجایی که این اکوسیستم در کشور ما جوان است، رتبه‌ای بهتر از این را هم نمی‌توان برای آن متصور شد و نباید کشورمان را با کشورهایی مانند امریکا و… که اکوسیستم استارتاپی آنها از سال 1990 آغاز شده و بیش از 30 سال در شکل‌گیری استارتاپ‌ها سابقه دارند، مقایسه کرد.
این مشاور کسب و کارهای نوپا درباره رتبه 512 تهران و سقوط 174 پله‌ای آن در این رده‌بندی نیز گفت: دلیل پایین بودن رتبه به‌علت استفاده نکردن از تجربیات دیگر کشورها در این حوزه است. ما همیشه می‌خواهیم چرخ را از ابتدا اختراع کنیم، این درحالی است که می‌توان از تجربیات کشورهایی که این مسیر را طی کرده‌اند، آموخت و مسیر 30 ساله را سریع طی کرد اما ما در کشور اصرار داریم آهسته و با اصطکاک بسیار بالایی، این مسیر را طی کنیم به‌همین دلیل هم اکوسیستم استارتاپی در کشور ما هنوز بین نهادها و سازمان‌ها جا نیفتاده و نگاه آنها مناسب حال اکوسیستم استارتاپی کشور نیست. قدوسی بزرگ‌ترین چالش پیش روی اکوسیستم استارتاپی کشور را بحران ارز از سال 97 عنوان کرد و افزود: محیط استارتاپی در کشور پیش از این سال بسیار جذاب بود اما بعد‌از بحران ارز، محیط برای راه‌اندازی استارتاپ‌ها جذابیت خود را از دست داد. سپس بحث فیلترینگ در کشور داغ و تلگرام فیلتر شد و سپس فیلترینگ اینستاگرام سرزبان‌ها افتاد. اکنون هم بحث دریافت اینماد برای استارتاپ‌ها و کسب و کارهای خرد پیش آمده و از همه بدتر هم طنز تلخ صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی است. از این‌رو متخصصان با این جو، راه مهاجرت را در پیش گرفته‌اند و تمایلی به حضور در اکوسیستم استارتاپی کشور ندارند پس نزول رتبه دور از انتظار نبود.
وی به نبود سرمایه نقدی و سرمایه‌گذاری نیز اشاره کرد و گفت: سرمایه‌گذاری در حوزه اکوسیستم استارتاپی کشور بسیار کاهش یافته و سرمایه‌گذاری جسورانه در این حوزه اندک است و حامیان حاکمیتی نیز دیگر توان کافی برای حمایت از اکوسیستم استارتاپی ندارند و شاهد هستیم کمیت، کیفیت و محیط کسب و کار استارتاپی در کشور ما کمرنگ شده است. به گفته قدوسی، برای بهبود و ارتقای رتبه اکوسیستم استارتاپی کشور در دنیا و خاورمیانه باید محیط کسب و کار استارتاپی تلطیف شود تا فعالان این حوزه برای گرایش به این حوزه اشتیاق و انگیزه نشان دهند.
این مشاور کسب و کارهای نوپا معتقد است که توسعه اکوسیستم استارتاپی کشور از طریق فعال کردن بازیگران آن اتفاق می‌افتد. بنابراین باید این زمین را حاصلخیز کرد و هیچ بذری در زمین بایر رشد نمی‌کند. در همین راستا نیاز است تا اقدام‌های مؤثری از سوی حاکمیت مانند رگولاتوری درست و به روز کردن قوانین به‌همراه حمایت‌ها رخ دهد تا شاهد رشد رتبه اکوسیستم استارتاپی کشور در گزارش‌های جهانی باشیم.
محدودیت امکانات
رضا الفت نسب عضو هیأت مدیره کسب و کارهای مجازی نیز معتقد است که گزارش استارتاپ بلینک بر سه پایه کمیت، کیفیت و محیط کسب و کار استارتاپ‌ها ارزیابی و منتشر شده که متأسفانه رتبه تهران نیز این بار سقوط کرده که علت اصلی را شرایط کرونایی در کشور می‌دانم. الفت نسب گفت: همان‌طور که گفتم یکی از شاخص‌ها بحث محیط است که در شرایط کرونایی برگزاری رویدادها به حداقل رسید و بشدت محدود شد و کسب و کارهای زیادی با شکست روبه‌رو شدند.
وی افزود: به‌علت کاهش شدید سرمایه‌گذاری داخلی و حتی خارجی اکوسیستم استارتاپی کشور از نظر کمیت هم دچار کاهش شد. بنابراین با ضعف در محیط کسب و کاری و کاهش کمیت، کیفیت کسب و کارهای نوپا در تهران نیز با مشکل مواجه شد. به اعتقاد الفت نسب، این افت در صورتی اتفاق افتاده که تهران پایتخت است و بیشترین امکانات در این شهر متمرکز است و این نشان می‌دهد که در حوزه محیط کسب و کارهای نوپا تسهیلگری‌های لازم انجام نشده است.
به‌گفته این کارشناس، بحث صدور مجوزهای متعدد، درگیر کردن کسب و کارهای خرد و خانگی با بوروکراسی در دریافت اینماد، وجود نهادهای موازی و همکاری نکردن برخی نهادها مانند شهرداری (باوجود توافقنامه با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و پلمب دفاتر شرکت‌های دانش بنیان که در اماکن غیراداری است) از جمله مشکلاتی است که جزو ابتدایی‌ترین موضوعات بوده که هنوز حل و فصل نشده است. الفت نسب گفت: مسئولان سازمان ها و دستگاه‌های مختلف به‌دلیل نداشتن اطلاعات کافی از کسب و کارهای اینترنتی موانع زیادی برای آنها ایجاد می‌کنند که همه بر کمیت و کیفیت استارتاپ‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
این کارشناس معتقد است که اگر به‌دنبال توسعه اقتصاد دیجیتال هستیم باید عزم ملی به‌وجود آید و آن را به رسمیت بشناسد و شرایط را بیش از پیش تسهیل کند. با تغییر دید و نگرش، کاهش مجوزها و… اجازه دهند فناوری راه خود را به پیش ببرد، چرا که اگر محیط را مهیا کنیم کسب و کارهای ایرانی پتانسیل آن را دارند که وارد بازارهای بین‌المللی شوند.
الفت نسب در ادامه گفت: در گزارش منتشر شده می‌بینیم که سنگاپور با رشد خوبی در میان 10 کشور برتر قرار گرفته و عجیب‌تر اینکه حتی اتیوپی در این لیست حضور دارد ولی کشور ما جایگاهی در بین 100 کشور ندارد و این درحالی است که کشور ما، استعدادهای فراوانی دارد به طوری که امارات با چراغ سبز نشان دادن به‌دنبال جذب برنامه نویس‌های ماست بنابراین تا قبل از اینکه دیر شود باید شرایط خوبی را برای رشد اکوسیستم استارتاپی کشور فراهم کنیم.
نیاز به تغییر نگرش
عادل طالبی رئیس انجمن فروشگاه‌های اینترنتی شهر تهران هم معتقد است، ارزیابی و رتبه‌بندی استارتاپ بلینگ مطابق پارامترهای کمیت، کیفیت و محیط کسب و کار بوده و موثق است. طالبی علت نزول رتبه تهران را نیز تحریم و فیلترینگ عنوان کرد و گفت: استارتاپ‌ها به خاطر این محدودیت‌ها نمی‌توانند به امکانات و سرویس‌ها دست پیدا کنند. از سوی دیگر به‌خاطر تنگ نظری‌ها متأسفانه ارتباط اکوسیستم استارتاپی کشور ما با سایر کشورها قطع است. چند سال پیش تلاش شد تا ارتباط بین استارتاپ‌های ایرانی با ایرانیان خارج کشور که تمایل به سرمایه‌گذاری داشتند ایجاد کنیم که در نطفه خفه شد. وی افزود: متأسفانه در کشور حتی افراد دلسوز هم با انتشار مطالب غلط خود مانع بزرگی محسوب می‌شوند. ارتباط با دنیا در رتبه‌بندی یکی از موارد مهم اکوسیستم‌های استارتاپی در جهان است که باید گفت ارتباط بین‌المللی اکوسیستم استارتاپی ما با دنیا ضعیف است.
به‌گفته این کارشناس، اکوسیستم استارتاپی نیاز به فضای راحتی دارد و با اینکه محدودیت ها کم نبود متاسفانه حالا طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی هم به آن اضافه شده و از سوی دیگر قرار است بزودی طرح دوام که رونمایی از داده‌های ملی است نیز رونمایی شود که اگر این اتفاق هم بیفتد، بدبختی‌های اکوسیستم استارتاپی کشور صد چندان میشود. وی معتقد است همین رتبه 512 شهر تهران هم به خاطر کارهای انجام شده در گذشته است. مطمئناً با کارهایی که در حال انجام است، سال آینده در بین این هزار شهر هم نخواهیم بود. طالبی در ادامه گفت: وقتی در بین 100 کشور، نام نامبیا را دیدم ولی کشور ما حتی در بین 100 کشور هم نبود بسیار افسوس خوردم بماند که در لیست، نام کشورهای نپال و اتیوپی هم بود. وی علت عقب ماندگی ما در اکوسیستم استارتاپی را مخالفت با نوآوری عنوان کرد و افزود: تلاش می‌کنیم هر فناوری نوآورانه را در نطفه خفه کنیم و طبیعی است این اتفاق بیفتد و این در حالی است کشور ما دارای استعداد و پتانسیل بسیاری است ولی نتوانستیم با این استعدادها و پتانسیل جایگاه مناسب و در شأن جهانی برای کشور مهیا کنیم.
این کارشناس چالش اکوسیستم استارتاپی کشور را تصمیم گیران و سیاستگذاران دانست و گفت: نگاه و نگرش این گروه‌ها از پایه و اساس ایراد دارد. برای بهبود باید تغییر نگاه ایجاد شده و ارتباط ما با جهان زیاد شود.