گزارش ساترا از رگولاتوری اینفلوئنسرها در دنیا؛ از لزوم اخذ مالیات تا تبلیغات شفاف
دفتر مطالعات تنظیم‌گری ساترا در راستای رگولاتوری محتوای تبلیغاتی و درآمدی اینفلوئنسرهای اینستاگرامی که سالانه در حدود هزار میلیارد تومان است گزارشی را تهیه و منتشر ساخته که به مرور قوانین کشورهای مختلف در ارتباط با فعالیت این افراد پرداخته و چشم‌اندازهای جدیدی در حوزه تنظیم‌گری را ارائه می‌کند.
سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) خود را موظف به رگولاتوری و ساماندهی صنعت صوت و تصویر می‌داند تا کیفیت خدمات رسانه‌ای فراگیر در فضای مجازی را ارتقا داده و از مرزهای رسانه‌ای کشور حفاظت کند.
اگر تا همین چند سال پیش شهرت تنها محدود به سلبریتی‌ها بود اما اکنون و با گسترش شبکه‌های اجتماعی امری عمومی شده است که از آن‌ها با عنوان «اینفلوئنسر» یاد میشود. افرادی که نقش پررنگی در بازاریابی دیجیتال، سبک زندگی و رویدادهای سیاسی مانند انتخابات دارند و بر بخش زیادی از کاربران تاثیر می‌گذارند. از همین روی دفتر مطالعات تنظیم‌گری ساترا، رگولاتوری و سیاست گذاری برای این افراد را موضوع مهمی می‌داند.
از درآمد هزار میلیارد تومانی تا تولید یک میلیارد محتوا
ساترا در ابتدای گزارش خود به آمارهای منتشر شده درباره فعالیت اینفلوئنسرهای اینستاگرامی می‌پردازد و رگولاتوری محتوای تبلیغاتی و درآمدی آن‌ها را یکی از دغدغه‌های مهم تنظیم‌گری رسانه‌های اجتماعی می‌داند:
«درآمد حاصل از تبلیغ این افراد در سال مبلغی در حدود ۷۰۰ تا هزار میلیارد تومان است. همچنین در طول یک سال بیش از یک میلیارد محتوا روی اینستاگرام تولید می‌کنند. از مجموع حساب‌های کاربری فارسی زبان این پلتفرم، بیش از ۵۰ صفحه بالای سه میلیون دنبال کننده دارند و این رقم برای صفحات بالای یک میلیون فالوئر به ۶۰۰ می‌رسد.»
طبق مصوبه مجلس، درآمدهای تبلیغاتی کاربران دارای بیش از ۵۰۰هزار دنبال کننده در رسانه‌های کاربر محور مشمول مالیات شده است. موضوعی که با واکنش سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها رو به رو شد. در حالی که ساترا آن را مهم‌ترین ابزار تنظیم‌گری اینفلوئنسرها می‌داند.
از همین روی دفتر مطالعات تنظیم‌گری ساترا به بررسی قوانین کشورهای دیگر در ارتباط با فعالیت اینفلوئنسرها بر بسترهای شبکه‌های اجتماعی پرداخته و گزارشی را در این راستا تهیه و منتشر کرده است.
در این گزارش مقررات اینفلوئنسرهای شبکه‌های اجتماعی به سه دسته کلی ابزارهای اقتصادی (مالیات)، شفافیت تبلیغات تجاری و قواعد تبلیغات سیاسی تقسیم بندی شده است.
بررسی قوانین مالیاتی کشورها؛ از شمال اروپا تا خاورمیانه
ساترا، اخذ مالیات از اینفلوئنسرها را یکی از ابزارهای مهم برای رگولاتوری فعالیتشان می‌داندکه موجب میشود فعالیت این افراد به عنوان کسب‌وکار شناخته شده و در چارچوب ضوابط و الزامات این حوزه قرار بگیرد.
بررسی قوانین مالیاتی کشورهای حوزه نوردیک (شمال اروپا) نشان می‌دهد در این کشورها اطلاعات درآمدی و مالیاتی اینفلوئنسرها شفاف و در دسترس مردم است.
در کشورهای اسکاندیناوی و شمال اروپا آستانه‌ای که در آن اینفلوئنسری شغل به حساب می‌آید، از طریق حجم درآمد پولی به دست آمده مشخص میشود. مثلا در سوئد همه افراد اینفلوئنسر با درآمد بیش از ۱۹هزار و ۲۴۷ کرون (واحد پول سوئد، معادل ۶۳ میلیون تومان) بایستی اظهارنامه مالیاتی ارائه کنند.
همچنین اینفلوئنسرها در این کشورها بایستی هدایای غیرپولی دریافتی را نیز در اظهارنامه مالیاتی خود افشا کنند.
این کشورها سعی کرده‌اند در حوزه قوانین و مقررات اداری درجه بالایی از شفافیت را داشته باشند. موسسات تبلیغاتی در این کشورها نیز با ایفای نقش واسطه‌ای برای تبلیغ، به بازاریابی اینفلوئنسر رسمیت بخشیده و مسائل درآمدی از طریق آن‌ها حل و فصل شده است.
در استرالیا اما شرایط به نحو دیگری است. در این کشور اهالی موسیقی، سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها به موجب قانون دولتی «مالیات اینستاگرام» ملزم هستند که برای درآمدهای حاصل از حمایت مالی، تایید و ترویج (از جمله منافع غیرمادی) مالیات پرداخت کنند.
عربستان سعودی که کشوری ثروتمند با اتکا به نفت محسوب میشود طی چند سال اخیر به دنبال توسعه اقتصاد غیرنفتی خود بوده است از همین روی به سمت پایه‌های مالیاتی جدید رفته است.
در اواخر سال ۲۰۱۹ میلادی اداره کل زکات و مالیات عربستان سعودی اعلام کرد طبق مفاد سیستم مالیات بر ارزش افزوده و مقررات اجرایی آن، مشاهیر شبکه‌های اجتماعی با درآمد سالانه بیش از ۳۷۵ هزار ریال سعودی (حدود ۳ میلیارد تومان) که به این فعالیت اقتصادی مستمر می‌پردازند، مشمول مالیات بر ارزش افزوده هستند.
این اداره همچنین اینفلوئنسرهایی را که از پرداخت مالیات فرار می‌کنند، بابت ثبت نام دیرهنگام ۱۰هزار ریال جریمه کرده و مجازات ۵ تا ۲۵درصد عدم ارائه اظهارنامه مالیاتی و ۵درصد جریمه ماهیانه برای تاخیر در پرداخت برای آنان در نظر گرفته است.
شفافیت تبلیغات تجاری و بازاریابی
بحث شفافیت تبلیغاتی پیش از شکل گرفتن رسانه‌های اجتماعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. موضوعی که از حقوق مهم مصرف کننده و کاربر است زیرا کاربران باید آگاه باشند که محتوای مورد مشاهده با حمایت مالی صورت گرفته و تبلیغات است. چرا که این امر از گمراهی کاربران و مصرف کنندگان جلوگیری می‌کند.
در بحث اینفلوئنسرها و سلبریتی‌ها به دلیل اثرگذاری آنان بر کاربران و مصرف کنندگان این امر از اهمیت ویژه‌تری برخوردار است. از همین روی بسیاری از کشورها قوانین و مقررات ویژه‌ای را برای شفاف‌سازی تبلیغات و بازاریابی اینفلوئنسرها و سلبریتی‌ها تدوین کرده‌اند.
به عنوان یک قاعده کلی در هلند، بازاریابی اینفلوئنسرها باید شفاف و تبلیغات به صورت آشکار، برچسب‌گذاری شوند. سرپیچی از این موضوع ممکن است بسته به ماهیت تخلف با جریمه نقدی ۴۵۰هزار یورویی همراه شود.
در ایالات متحده آمریکا، بازاریابی اینفلوئنسری نیاز به به گواهی تایید محصول دارد که تابع قوانین تبلیغات بومی است. قانونی که شامل پذیرش استانداردهای مقرر در قوانین تبلیغات میشود. اینفلوئنسر در این کشور بایستی روابط تجاری را هنگام حمایت و تبلیغ محصولات، افشا کند.
تبلیغات سیاسی
استفاده از سلبریتی‌ها برای تبلیغات سیاسی سابقه طولانی داشته اما با ظهور اینفلوئنسرها، شکل دیگری به خود گرفته است. از این رو همواره مساله اثرگذاری سلبریتی‌ها و به طور ویژه اینفلوئنسرها بر انتخابات و جهت‌دهی افکار عمومی و تغییر رای آنان، از پرسش‌های جدی بوده است، با این وجود کماکان اصل اثرگذاری این افراد همچنان مورد سوال است که در بخشی از گزارش مرکز مطالعات ساترا به برخی از پژوهش‌های انجام شده در این راستا و یافته‌های آن اشاره شده است.
لزوم رگولاتوری همه جانبه اینفلوئنسرها در ایران
بخش دیگر گزارش ساترا به لزوم نتیجه‌گیری از استراتژی کشورهای مختلف در رابطه با اینفلوئنسرها اختصاص دارد. این مرکز اعتقاد دارد مرور تجارب این کشورها با توجه به ابلاغ دستورالعمل اخذ مالیات از اینفلوئنسرهای دارای بیش از ۵۰۰ هزار فالوور توسط رئیس سازمان امور مالیاتی کشور در مردادماه ۱۴۰۰، می‌تواند درس آموزی‌های ویژه‌ای برای ایران داشته باشد.
دفتر مطالعات تنظیم‌گری ساترا تنظیم‌گری اینفلوئنسرها را مساله‌ای چند بعدی دانسته که با توجه به ماهیت فعالیت آن‌ها نمی‌توان یک رگولاتوری همه جانبه داشت:
«اقدامات کشورهای مختلف و سیاست‌های پلتفرم‌ها نشان دهنده اتخاذ سیاستی نحیف و جزئی به مساله بازاریابی اینفلوئنسری است. در حالی که تنظیم‌گری این حوزه نیازمند رویکردی کلان است. نه صرفا مساله حفاظت از مصرف کنندگان بلکه تبلیغات به عنوان یک مساله اجتماعی مرزهای اقتصادی، سیاسی، کاری، فرهنگی، هویتی، رسانه‌ای، فناوری و زیست محیطی را در می‌نوردد. از این روی در نظام تنظیم‌گری ایران نیز در حوزه اینفلوئنسرها و چارچوب‌های تنظیم‌گرانه آنان باید ابعاد مختلفی در نظر گرفته شود. ابزار مالیات تنها یکی از ابزارهای تنظیم‌گری است و با اهداف نظام مالیاتی کشورها سازگاری دارد در حالی که اینفلوئنسری مسائل و ابعاد پیچیده‌تری از مالیات را در برمی‌گیرد.»
گزارش کامل ساترا را می‌توانید از اینجا دریافت و مطالعه کنید.