مشکلات آموزش مجازی در مدارس ایران
یک سال استفاده از شبکه آموزش مجازی دانش‌آموزی یا همان شاد گذشت و دانش‌آموزان، خانواده‌ها و کادر آموزشی هر طور بود با آن کار کردند. بخشی از مشکلات شاد تا آخرین روز سال تحصیلی قبل باقی ماندن و برخی دیگر به مرور اصلاح شدند. حالا و در آستانه سال تحصیلی جدید، انتظارات از این اپلیکیشن و زیرساخت پشت آن بیشتر شده است؛ هرچند امیدهایی برای بازگشایی مدارس در آبان ماه نیز وجود دارد.
به تازگی نسخه تازه «شاد» رونمایی شده است اما هنوز هم به نظر وضعیت برای عده‌ای از دانش‌آموزان تغییری نکرده؛ به گفته سیدجواد حسینی، معاون وزیر آموزش و پرورش و مسئول طرح هدایت در این وزارتخانه، از ۳ میلیون دانش‌آموز شناسایی شده که به ابزار‌های ارتباطی دسترسی نداشتند و در نتیجه از آموزش مجازی بازماندند، ۷۰۰ هزار نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که پوشش اینترنت ندارند.
این البته در حالی است که گفته میشود در یک سال اخیر برای ۳۳۰ هزار نفر از آنها موبایل و تبلت خریداری شده است. با این حال اما، نه حتی در مناطق دورافتاده، بلکه در مرکز شهر تهران نیز وقتی از برخی دانش‌آموزان درخصوص تجربه‌های آموزشی‌شان در فضای مجازی می‌پرسیم، هنوز از نداشتن تلفن همراه یا تبلت برای رسیدن به کلاس‌های درسی مستاصل هستند، حتی معلمان نیز از دانش‌آموزانی که به همین علت از کلاس درس جامانده‌اند، می‌گویند.
نمره صفر برای دانش‌آموزان یا «شاد»
هر چند شیوع ویروس کرونا حدودا دو سالی است پای دانش‌آموزان را برای رسیدن به کلاس درس به فضای مجازی باز کرده است و نداشتن تلفن همراه یا وسیله‌ای برای دسترسی به کلاس مجازی یعنی نرسیدن به مدرسه؛ اما تجربه‌های به‌جا مانده گویای آن است که انگار اگر به این کلاس‌ها نرسی هم چیز زیادی را از دست نداده‌ای، به جز نمره‌ای که حتی با داشتن تلفن‌همراه یا تبلت هم معلوم نیست بگیری یا خیر!
نیما ابردری، دانش‌آموز دوره متوسطه از قطعی‌های دائم نرم‌افزار «شاد» گلایه‌مند است و درخصوص وضعیت آموزش در این پلتفرم می‌گوید: «مشکل اینجاست که درس‌ها مفهومی توضیح داده نمی‌شود و عملا نمی‌شود در «شاد» درس خواند. علاوه بر این، محیط مدرسه، محیطی آموزشی است اما محیط خانه محیطی نیست که بتوان در آن درس خواند.»
به گفته او، بسیاری از هم‌کلاسی‌هایش به دلیل نامناسب بودن برگزاری کلاس‌ها در «شاد» و عدم توانایی در پاسخ به سوالات امتحانی که بعضا به دلیل وضعیت این پلتفرم بوده‌اند، نمرات تجدیدی دریافت کرده‌اند و با از دست دادن زمان سه ماهه تابستان به امتحانات شهریورماه رسیدند.
نسرین زمانی، از والدین دوره ابتدایی نیز با انتقاد از وضعیت برنامه «شاد» بیان می‌کند: «برنامه شاد اوایل خیلی ما را اذیت کرد چون مدام قطع می‌شد و معلم این که برنامه قطع بوده، اینترنت دچار مشکل شده یا برق رفته را از ما نمی‌پذیرفت و نمره صفر رد می‌کرد.»
او سپس از اختلالات برنامه «شاد» که منجر به عدم ارسال پاسخ سوال‌های امتحانی و تکالیف فرزندش شده بود، می‌گوید: «برنامه «شاد» این اواخر فقط ذره‌ای بهتر شده بود. اما با این حال به نظر من کلاس‌های مجازی باعث افت تحصیلی دانش‌آموزان شده است.»
معلمان هم البته چندان نظرات متفاوتی درباره آموزش در «شاد» ندارند، اغلب آنان تدریس حضوری را بهتر از مجازی می‌دانند.
محبوبه داوری، دبیر دوره متوسطه معتقد است کلاس‌های حضوری و مجازی در کنار یکدیگر خوبند و می‌توانند مکمل هم باشند: «تدریس درس‌هایی مثل ریاضی و فیزیک در «شاد» واقعا معضل بود. علاوه‌بر این، بعضی از بچه‌ها واقعا در کلاس حضور ندارند، حضور می‌زنند و می‌روند.»
او درخصوص قابلیت نرم‌افزار «شاد» نسبت به پیام‌رسان‌ها نیز بیان می‌کند: «مسلما پیام‌رسان واتس‌اپ خیلی بهتر از «شاد» بود. ما امتحان را در فضاهای دیگر بهتر برگزار می‌کردیم اما این کار در «شاد» خیلی سخت بود. اما از نظر قانونی مجوز نداشتیم که به جز «شاد» از پلتفرم دیگری استفاده کنیم ولی بعضی از مدارس، اجازه استفاده از واتس‌اپ روبیکا و… را داشتند.»
داوری از زمان‌های از دست‌رفته در «شاد» می‌گوید: «چند روز اصلا امکان اینکه صدا یا فیلم بفرستیم را نداشتیم و فقط باید تایپ می‌کردیم و این خیلی سخت بود و سرعت کار ما را به یک‌سوم رساند و بنابراین زمان زیادی از دست می‌رفت. در این روزها به جز تایپ کردن، هیچ کار دیگری نمی‌شد انجام داد. بعضی روزها هم می‌گفتند «شاد» در حال به روزرسانی است، آن روزها دیگر همان تایپ کردن هم امکان‌پذیر نبود و عملا کلاس تعطیل می‌شد چون هیچ ارتباطی نمی‌توانستیم با دانش‌آموزان برقرار کنیم. اما مدارسی که با واتس‌اپ، روبیکا و غیره کار می‌کردند، کلاسهایشان را راحت دایر می‌کردند.»
این در حالی است که نیما ابردری، دانش‌آموز دوره متوسطه نیز از به‌روزرسانی‌های گاه و بی‌گاه نرم‌افزار «شاد» انتقاد می‌کند و می‌گوید که این باعث تعطیلی برخی از ساعت‌های کلاسهایشان شده است.
اما، سوال اینجاست که آیا نمی‌شد به روزرسانی‌های این برنامه را به ساعتی مجزا از ساعت‌های درسی دانش‌آموزان موکول کرد؟
حاضرانی که غایب بودند
طبق آمار‌های رسمی آموزش و پرورش، حدود ۷۰۰ هزار دانش‌آموز در مناطقی از کشور زندگی می‌کنند که فاقد پوشش اینترنت است. به طوری که به گفته مسئولان این وزارتخانه، این گروه از دانش‌آموزان حتی اگر وسایل ارتباطی هم داشته باشند باز هم به کلاس مجازی نمی‌رسند. با این حال اما در این مدت از دانش‌آموزانی که هم در منطقه دارای پوشش اینترنتی بودند و هم وسیله ارتباطی داشتند اما باز هم به کلاس درس نرسیدند صحبت نشد. یا حتی آنها که بود و نبودشان چندانی فرقی نکرد.
آخر هر چند که در کلاس‌های حضوری باید خود را از خانه به مدرسه می‌رساندی اما کار اعلام حضور نهایت با بالا بردن یک دست یا گفتن «حاضر» یا «بله» راه می‌افتاد اما گویا در کلاس‌های «شاد» کار به همین سادگی نیست.
محبوبه داوری، دبیر که معتقد است برنامه «شاد» اصلا نمی‌تواند جای کلاس را بگیرد، چرا که به گفته او کامل و استاندارد نیست، درباره نحوه حضور و غیاب در این پلتفرم می‌گوید: «این برنامه مشکلات زیادی داشت، مثلا یکی از مشکلات درباره حضور و غیاب بود؛ برنامه‌ای که برای حضور و غیاب گذاشته بودند، قابل اجرا نبود و باید برای حضور و غیاب از بخش نظرسنجی استفاده می‌کردیم، در بخش نظرسنجی هم مشکلات زیادی وجود داشت، مثلا دانش‌آموزانی که سیستم‌‌عامل آی‌اواس داشتند، نمی‌توانستند از آن استفاده کنند. حضور و غیاب اتوماتیک نبود. بعد از اتمام کلاس باید فقط می‌گشتیم تا ببینیم چه کسانی غایب بودند و این زمان زیادی می‌برد.»
یکی از دانش‌آموزان هم در این خصوص می‌گوید که معلمان انتظار داشتند در مدت کوتاهی که در ابتدای کلاس اعلام می‌کردند، همگی حضور بزنند و اگر در این زمان موفق به اعلام حضور که معمولا نیز با مشکلاتی همراه بود، نمی‌شدی، در کلاس آن روز غایب به حساب می‌آمدی.
مشکلات دیگری هم البته سبب شده تا «شاد» دانش‌آموزان را از کلاس یا امتحان جا بگذارد.
داوری می‌گوید که برنامه آزمون «شاد» قابل اجرا نبود و در این باره می‌افزاید: «تا جایی که من اطلاع دارم، هیچ یک از معلمان نتوانستند از این بخش استفاده کنند. ما در حین برگزاری امتحان سوالات را می‌نوشتیم و برای بچه‌ها می‌فرستادیم.»
او مشکلات دیگر این برنامه چنین عنوان می‌کند: «مشکل دیگر «شاد» این بود که مثلا برای زنگ اول سرعت خوبی داشت اما از ساعت ۹ به بعد فایل‌ها خیلی دیر ارسال می‌شد و بچه‌ها نمی‌توانستند برگه‌های امتحانی را بفرستند یا ما نمی‌توانستیم برای آنها صدا یا فیلم بفرستیم. حین امتحانات هم، بچه‌ها گاهی فایل‌ها را دیر می‌فرستادند و می‌گفتند که در ارسال آن مشکل داشتند، برای یک‌سری واقعا دیر می‌آمد اما برای همه صحت نداشت. انگار برخی الکی می‌گفتند که بتوانند جواب‌ها را با دوستان‌شان چک کنند اما ما مجبور بودیم بنا را بر این که ارسال نشده، بگذاریم.»
به گفته این دبیر، معلمان به دلیل پایین بودن کیفیت دوربین دستگاه‌های دانش‌آموزان هم مشکلاتی داشتند که تصحیح تصاویر ارسالی را برای آنها دشوار می‌کرد.
او در عین حال می‌گوید: «مشکل دیگر بچه‌ها این بود که بعضا گوشی‌هایشان با خواهر یا برادرشان مشترک بود یا در مدت امتحانات دانشگاه‌ها- در خردادماه- عده‌ای می‌گفتند که چون خواهر یا برادرشان امتحان دارد، نمی‌توانند سر کلاس حاضر شوند، عده‌ای هم گوشی‌هایشان با پدر یا مادرشان مشترک بود و وقتی آنها می‌رفتند مجبور بودند، گوشی را ببرند.»
چالش‌های یک روز «شاد»
به گفته حسین صادقی، سخنگوی شبکه «شاد»، در سال گذشته قریب ۱۱۶ هزار نفر مدیر مدرسه، ۷۳۲ هزار معلم و تعداد ۱۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در «شاد» فعالیت داشتند.
البته درباره کیفیت این فعالیت آماری عنوان نشده است ولی این رقم با در نظر گرفتن جمله‌ای از یک دانش‌آموز دبستانی که می‌گفت «من می‌خوابم و مامانم سر کلاس می‌ره» اندکی چالش برانگیز است. اما این فعالیت از هر نظر برای دانش‌آموزان و معلمان هزینه‌های بسیاری را در بر داشته است، از جا ماندن از کلاس گرفته تا هزینه‌های مربوط به خرید بسته اینترنتی و حتی افسردگی.
معلمان می‌گویند که آموزش مجازی فقط برای دانش‌آموزان قوی فضای مناسبی ایجاد کرد و برای دانش‌آموزان ضعیف و متوسط آسیب‌زا بوده است. یکی از والدین از تجربه فرزندش در استفاده از نرم‌افزار «شاد» می‌گوید: «بعضی از معلمان ویس‌هایشان را در آغاز کلاس بارگزاری یا از کلاس دیگری که درس دادند، یک‌دفعه بعد از حضور و غیاب می‌فرستند و این بچه‌ها را زده می‌کند چون به این شکل حوصله گوش دادن به آنها را ندارند. علاوه‌بر این بعضی از معلم‌ها در طول تدریس کاری می‌کنند که دانش‌آموزان نتوانند سوالی بپرسند و معلم به صورت یک‌طرفه و به شکل سنتی درس می‌دهد و دانش‌آموز نمی‌تواند نظری دهد و ارتباط دو طرفه قطع است.»
به گفته یکی از دانش‌آموزان، برخی از معلمان حتی از فیلم‌های موجود در بازار استفاده می‌کنند و در این فضای «شاد» حتی زحمت تدریس را هم به خود نمی‌دهند.
علاوه‌بر این، علی‌رغم اینکه پیش از این اعلام شد اینترنت مصرفی در «شاد» رایگان است اما عده‌ای از دانش‌آموزان می‌گویند که حتی خرید ۱۰ گیگ اینترنت در هفته هم جواب حضور در «شاد» را نمی‌دهد.
این در حالی است که هر چند کرونا مدرسه را مدت‌هاست تعطیل کرده اما برخی از معلمان می‌گویند که در هر ساعتی از شبانه‌روز باید پاسخگوی سوالات دانش‌آموزان باشند.
حتی گفته میشود استرس‌های رساندن پاسخ سوال امتحان و تکالیف به معلم، آن هم در شرایطی که کودکان و نوجوان به قدر کافی بار روانی دوران شیوع ویروس کرونا را تحمل می‌کنند، آنها را افسرده‌تر می‌کند.
انتظار می‌رود اگر بناست آموزش از طریق «شاد» ادامه‌دار باشد فکری برای چالش‌هایی شود که کم‌تر از آنها صحبت میشود، چالش‌هایی که حالا بچه‌ها را به بازگشت به مدرسه حتی با وجود قربانیان چندرقمی روزانه کرونا راضی کرده است.