افت کیفیت اینترنت؛ چالش جدید کارآفرینان اینترنتی در ایران
افت سرعت اینترنت و از کار افتادن فیلترشکن‌های مختلف در هفته‌های اخیر، شائبه اجرای زود هنگام طرح صیانت را در میان اقشار مختلف جامعه ایجاد کرد به‌طوری که عضو کمیسیون فرهنگی مجلس مجبور به واکنش نسبت به موضوع شد و ادعاهای مطرح شده مبنی بر قطع یا ضعیف‌شدن اینترنت خانگی در راستای اجرای طرح صیانت را رد کرد.با وجود آنکه هنوز این طرح به‌مرحله اجرا نرسیده، اما نگرانی‌های حاصل از آن، به‌وضوح بر کسب‌و‌کارهای اینترنتی و افکار عمومی سایه انداخته است.این در شرایطی است که وضعیت اکوسیستم استارت‌آپی کشور و شرایط راه‌اندازی کسب‌و‌کار در حالت عادی و پیش از اجرای طرح نیز چندان مساعد نبوده و حالا احتمال اضافه‌شدن برخی محدودیت‌های ناشی از طرح صیانت نیز بر این نگرانی‌ها افزوده است.
وابستگی اقشار مختلف به اینترنت
مرکز افکار‌سنجی دانشجویان ایران (ایسپا) ماه گذشته گزارش جدیدی از نگرش شهروندان پیرامون رسانه‌های اجتماعی منتشر کرد و در آن به‌بررسی و پایش افکار عمومی و میزان ارتباط زندگی اقشار مختلف جامعه به این رسانه‌ها و پلت‌فرم‌ها پرداخت.نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که حدود ۲۰درصد از کاربران، از طریق رسانه‌های اجتماعی کسب درآمد می‌کنند و به‌عبارتی ارتباط اینترنتی و دسترسی به پلت‌فرم‌های شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام برای آنها ضروری است.
در گزارش اخیر مرکز آمار ایران نیز آمده بوده که شغل و درآمد حدود ۱۱ میلیون ایرانی به شبکه‌های اجتماعی وابستگی دارد و نقش پلت‌فرم‌های خارجی در این مورد بسیار پررنگ‌تر از پلت‌فرم‌های مشابه داخلی است به‌طوری‌که آمارها حاکی از آنند که ۸۳درصد درآمد کسب‌و‌کارهای فعال در این حوزه وابسته به‌اینستاگرام است.
با این وجود کندی سرعت اینترنت در روزهای اخیر، خصوصا در بار‌گذاری داده‌های شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، نگرانی فعالان این پلت‌فرم و کسب‌و‌کارهای اینترنتی را تشدید کرد و باعث شد شایعه آغاز اجرای طرح صیانت در رسانه‌های مختلف منتشر شود.
علی یزدیخواه، عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در پاسخ به این گمانه‌زنی‌ها گفت: «این موضوع را به‌شدت تکذیب می‌کنم و خیال مردم راحت باشد.طرح مذکور هنوز در کمیسیون‌مشترک مورد بررسی قرار نگرفته و جلسه‌ای هم برگزار نشده است.» این عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در ادامه صحبت‌های خود درباره کندی اینترنت تصریح کرد: «ضعیف شدن اینترنت خانگی ارتباطی به‌این طرح ندارد.مگر همیشه سرعت آن مناسب بوده است؟»
این صحبت‌های نماینده مجلس شورای اسلامی، واکنش‌های دیگری را برانگیخت.بهزاد رضوی، از فعالان کسب‌و‌کارهای اینترنتی درباره این مورد به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: چنانچه خود نمایندگان مجلس به این امر واقفند که قبل از این نیز سرعت اینترنت خوب نبوده است، چرا به‌جای اولویت قرار دادن بهبود زیرساخت‌ها و فراهم‌کردن امکان دسترسی بهتر به ارتباطات اینترنتی، به دنبال اجرای طرحی مانند صیانت هستند.وی با اشاره به مفاد مطرح‌شده در پیش‌نویس این طرح می‌گوید: جزئیات ابتدایی طرح به خوبی گویای آن است که اجرای این طرح تا چه حد می‌تواند فضای‌مجازی کشور و دسترسی کاربران را محدود کند.این درحالی است که همین حالا نیز شرایط برای فعالیت در این حوزه چندان مطلوب نیست و کارآفرینان و کاربران عادی با دشواری‌های زیادی در استفاده از بسترهای موجود مواجهند.
جایگاه فیلترشکن‌ها در فضای‌مجازی
در نظرسنجی اخیر ایسپا، ۴/ ۴۸درصد از پاسخگویان گفته‌اند فقط از رسانه‌های اجتماعی خارجی مثل تلگرام، واتس‌اپ و اینستاگرام استفاده می‌کنند، در مقابل ۸/ ۱درصد بیان کرده‌اند فقط از رسانه‌های اجتماعی داخلی مثل سروش، روبیکا و ...استفاده می‌کنند.۸/ ۲۲درصد پاسخگویان گفته‌اند هم از رسانه‌های اجتماعی داخلی و هم خارجی استفاده می‌کنند.۲۷درصد پاسخگویان گفته‌اند در حال‌حاضر کاربر هیچکدام از رسانه‌های اجتماعی داخلی یا خارجی نیستند.این اعداد به‌خوبی حاکی از اهمیت دسترسی باکیفیت کاربران به شبکه‌های اجتماعی خارجی است.گذشته از اینها، محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها باعث شده‌اند که کاربران ایرانی برای دسترسی به بسیاری از محتواهای خبری، آموزشی و پژوهشی نیز به ابزارهایی مانند فیلترشکن و VPN وابسته باشند و کاهش کیفیت ارتباطات می‌تواند بر فعالیت شهروندان در این مورد نیز اثرگذار باشد.
فیلترشکن‌ها وVPNها به‌خودی خود کیفیت و سرعت اینترنت دریافتی توسط کاربران را کاهش می‌دهد و حالا با کاهش سرعت اینترنت ارائه شده توسط شماری از سرویس‌دهندگان اینترنتی و مسدود شدن مداوم IPهای VPNها، این مشکل بیش از پیش محسوس شده است.رضوی معتقد است این آمارها به‌خوبی گویای خواست و نیاز مردم هستند و سیاستگذاران با ایجاد هرگونه مانع در دسترسی آزاد و باکیفیت کاربران به‌این پلت‌فرم‌ها، خواسته عمومی را نادیده می‌گیرند.وی معتقد است: پاسخگو نبودن هیچ کدام از متولیان این بخش‌ها در قبال اختلالاتی که روزهای اخیر در این فضا رخ می‌دهد و از سوی دیگر انکار وجود هرگونه اختلال، نه‌تنها بی‌اعتمادی شهروندان به صحبت‌های سیاستگذاران را بیشتر کرده، بلکه باعث میشود مردم از هرگونه اقدام جدید (حتی اگر در راستای بهبود شرایط در یک بخش باشد) نگران شوند.
آذری‌جهرمی، وزیر سابق ارتباطات و فناوری اطلاعات پیش از این بارها بر ناکارآمد بودن فیلترینگ در کنترل آسیب‌های فضای‌مجازی تاکید کرده بود و باز‌شدن راه انواع فیلترشکن به‌گوشی‌های ایرانیان را بسترساز آسیب‌های متعدد دیگری خوانده بود.یکی از نکات قابل‌توجه طرح صیانت آن است که رویکرد طراحان این طرح به موضوع فیلترینگ تغییر کرده و آنها درصدد هستند تا با مکانیزم جدیدی دسترسی به محتواهای خاص را محدود کنند.رضوی در تشریح مفاد طرح اخیر مجلس می‌گوید: پیش‌نویس طرح اخیر مجلس نشان می‌دهد که در آینده‌ای نزدیک و در صورت اجرایی‌شدن طرح، حتی داشتن فیلترشکن و VPN نیز نمی‌تواند به‌دور زدن محدودیت‌ها کمک کند، زیرا قرار است به‌جای فیلتر شدن این شبکه‌های اجتماعی، پهنای باند آنها محدود شود.به این ترتیب پلت‌فرم‌های خاص (که انواع پلت‌فرم‌های خارجی را نیز شامل میشود)، به‌خودی خود از دسترس خارج شده و امکان دورزدن این محدودیت‌ها هم ممکن نخواهد بود.
شرایط اکوسیستم استارت‌آپی کشور
با این وجود، مشکلات فعالان فضای‌مجازی و کسب‌و‌کارهای اینترنتی در ایران به کیفیت نامساعد اینترنت و احتمال اجرای طرح‌هایی مانند طرح صیانت محدود نیست و گزارش‌های مختلف نشان از شرایط نامساعد اکوسیستم استارت‌آپی ایران در مقایسه با عموم کشورهای جهان، خصوصا کشورهای منطقه دارد. گزارش اخیر «استارت‌آپ ژنوم» نشان داد که اکوسیستم استارت‌آپی ایران حتی در میان ۱۰۰ کشور برتر جهان نیز قرار ندارد؛ این درحالی است که حتی در همین یک سال اخیر، اکوسیستم استارت‌آپی کشورهایی مانند امارات، مصر و ترکیه بهبود قابل‌توجهی پیدا کرده‌اند و حتی با ارائه امتیازهایی درصدد جذب متخصصان ایرانی به‌سمت فضای نوآوری و فناوری کشور خود هستند.
درحالی که اکنون ذهن فعالان فضای‌مجازی و کسب‌و‌کارهای اینترنتی ایرانی درگیر طرح‌هایی مانند طرح صیانت و قوانین جدید رگولاتوری شده و نبود شرایط مساعد برای فعالیت هم دغدغه‌های تازه‌ای برای آن ایجاد می‌کند، کشورهای امارات و ترکیه در همسایگی ما توانسته‌اند در جایگاه‌های یازدهم و پانزدهم فضای برتر استارت‌آپی دنیا قرار بگیرند.
علی پرند، از کارشناسان حوزه IT در این‌باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: متاسفانه سبقت کشورهای همسایه در بهبود اکوسیستم‌های استارت‌آپی‌شان در شرایطی اتفاق می‌افتد که ایران گاهی زودتر یا همزمان با این کشورها فعالیت‌های استارت‌آپی خود را آغاز کرد و اکنون عقب‌افتادن ایران نسبت به آن کشورها بسیار چشمگیر شده است.
وی می‌گوید: در شرایطی که دغدغه اول سیاستگذاران این حوزه باید تسهیل شرایط برای کسب‌و‌کارها باشد اما نه‌تنها مانع تراشی‌ها و اضافه‌شدن انواع و اقسام مجوز به فرآیندها متوقف نمی‌شود، بلکه هرگونه مطالبه و انتقاد از شرایط موجود با واکنش‌های منفی مواجه میشود. پرند با تاکید بر آنکه با وجود حضور چند استارت‌آپ بزرگ در ایران، هنوز هیچ‌یک موفق به ورود به‌بازار سرمایه و خروج سرمایه‌گذاران اولیه آنها نشده‌اند، می‌گوید: با چنین شرایطی چطور می‌توان به‌بهبود شرایط امید داشت؟ وقتی به‌دلیل تحریم‌ها، راه برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی بسته است و سرمایه‌گذاران داخلی نیز هنوز موفق به‌کسب بازده از سرمایه‌‌گذاری‌های پیشین خود نشده‌اند، چطور می‌توان تحول جدیدی ایجاد کرد.
این فعال حوزه IT معتقد است که عواقب چنین اقدامات و مانع‌تراشی‌هایی محدود به‌کسب‌و‌کارها، بنیانگذاران و کاربران آنها نیست؛ بلکه با تضعیف اقتصاد دیجیتال به‌عنوان بخش مهمی از اقتصاد کشور، تمام شهروندان متضرر خواهند شد. وی تاکید می‌کند که در چنین شرایطی پرداختن به‌موضوعاتی مانند آنچه در طرح صیانت مطرح شده به هیچ‌وجه اولویت کشور نیست و به‌نظر می‌رسد تنها منافع گروه خاصی را تامین می‌کند.