سند شورای عالی فضای مجازی «شاد» را به راهی برای عدالت آموزشی تبدیل می‌کند؟
شورای عالی فضای مجازی سند الزامات سامانه‌های الکترونیکی آموزش و پرورش و شاد را با دو ماده و کاملا مختصر ابلاغ کرد. بعد از این آموزش‌وپرورش باید بر اساس این سند که اتفاقا بر ادامه فعالیت اپلیکیشن «شاد» به عنوان یک ابزار کمک آموزشی در دوران پساکرونا نیز تاکید دارد، اقدام کند. البته در این سند کوتاه بندهایی که مفهموم عدالت آموزشی را مورد توجه قرار داده‌اند پررنگ و قابل توجه هستنند.
ماده اول این سند با اشاره به اینکه «شاد» تبدیل به بخشی از اکوسیستم آموزش‌وپرورش شده، ۸ بند اصلی را در روند فعالیت آموزش و پرورش مورد توجه قرار داده است. آموزش و پرورش اقدام به اتخاذ تمهیدات لازم برای استمرار فعالیت سامانه شاد به‌عنوان بخشی از آموزش‌وپرورش مجازی در دوره همه‌گیری کرونا و پساکرونا در چارچوب محیط صیانت‌شده مجازی توسط آموزش و پرورش در نظر گرفته شود.
در پی اجرای این مرحله، در سند تدوین شده از طرف شورای ملی فضای مجازی آمده است: «تقویت واحد سازمانی مربوط برای اعمال حاکمیت و مدیریت سامانه شاد و تعیین و معرفی رسمی نماینده تام‌الاختیار وزیر برای راهبری و اعمال حکمرانی در سامانه شاد ظرف مدت یک ماه در نظر گرفته شده است.»
بر اساس این بند، آموزش‌وپرورش باید چابک‌تر از گذشته نسبت به توسعه سامانه شاد اقدام کند و تا یک ماه آینده نماینده وزیر را در این حوزه معرفی کند. همچنین بر اساس بند ۳ و ۲ این سند، آموزش‌وپرورش به ارائه خدمات باکیفیت آموزشی و پژوهشی پایه رایگان (طبق برنامه رسمی مصوب) به جامعه هدف (دانش‌آموزان و فرهنگیان) و تنظیم‌گری و صدور مجوز ارائه خدمات ارزش افزوده آموزش و پرورش مجازی برای بخش دولتی و غیر دولتی در قبال اخذ هزینه متعارف از کاربران با نظارت وزارت آموزش و پرورش ظرف مدت یک ماه نیز ملزم شده است.
هزینه‌های متعارف چیست؟
اما نکته قابل توجه در سومین بند از بخش اول این سند بیان عبارت «اخذ هزینه متعارف» است. تعیین هزینه متعارف و چارچوب‌بندی در این باره خود یکی موضوعاتی است که به نظر می‌رسد، بهتر بود این سند با شفافیت بیشتری درباره آن راهبری می‌کرد.
چهارمین بند از این سند بر توسعه فعالیت‌های گروهی مبتنی بر شاد تمرکز دارد. از همین رو در این بند آمده: «توسعه ویژگی‌ها و امکانات مربوط به سیستم مدیریت یادگیری و سیستم‌های نظارت و ارزش‌یابی در سامانه شاد متناسب با نیازمندی‌های مقاطع مختلف تحصیلی از دیگر وظایفی است که برای وزارت آموزش و پرورش باید انجام شود. در این زمینه سیستم‌هایی از قبیل بهبود برنامه‌های پرورشی، بازی‌سازی، برنامه‌های تولید و ویرایش محتوا، برگزاری کلاس‌های مجازی هم‌زمان دوسویه و چندنفره، تعریف دوره‌های آموزش و تقویم آموزشی با مشارکت بخش دولتی و غیر دولتی ظرف سه ماه در نظر گرفته شده است.»
اما یکی از نکات مهم و قابل توجه در حوزه فعالیت‌های آنلاین که کاربر در آنها نقش‌آفرینی هم دارد نکته‌ای نیست، مگر احراز هویت. بر همین اساس در ششمین بند از این سند آمده: «اخذ تأییدیه امنیت سامانه شاد در زمینه احراز هویت، آزمون‌های نفوذ و پایداری خدمت طرف مدت دو ماه از مراکز مدیریت راهبردی افتا از دیگر وظایفی است که بر عهده وزارت آموزش و پرورش گذاشته شده.»
آرشیوی برای بهبود مطالب آموزشی
همچنین بر اساس هفتمین بند از این سند، وزارت آموزش و پرورش باید به ذخیره‌سازی مستمر کلیه محتوای سامانه شاد به‌عنوان بخشی از آرشیو دیجیتال نظام آموزش رسمی کشور اقدام کند. از سوی دیگر این وزارتخانه موظف است گزارش فصلی از عملکرد کمیته نظارت و راهبردی شاد را به اطلاع شورای عالی فضای مجازی برساند. این آرشیو ممکن است در آینده تدوین برنامه‌های آموزشی نقش قابل توجهی داشته باشد که دیده شدن این موضوع در این سند به چشم‌انداز آموزش‌های فضای مجازی نیز اشاره دارد.
این موضوع البته شامل یک تبصره نیز میشود که بر اساس آن جلسه‌های کمیته در مرکز ملی فضای مجازی و با حضور وزیر آموزش و پرورش، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی و مدیرعامل همراه اول به‌عنوان توسعه‌دهنده برنامه شاد برگزار شود.
همچنین موضوع مهم «فرهنگ‌سازی و ارتقای مستمر سواد مجازی معلمان و دانش‌آموزان» در آخرین بند از، ماده نخست این سند مورد توجه قرار گرفته است. تجربه آموزش‌های مجازی در دوران کرونا نشان داد که این حوزه نیازمند توجه و مطالعه بسیاری است. هرچند این تجربه خود منجر به کشف نقاط ضعف و قوت در جریان سواد مجازی معلمان و دانش‌آموزان هم بود.
ورود سازمان برنامه و بودجه به شاد
سازمان برنامه و بودجه کشور به عنوان نهاد اثرگذار در مسیر تعریف بودجه و راهبردهای آن در ماده دو این سند مورد توجه قرار گرفته است. ماده دو این سند در حقیقت وظایف سازمان برنامه‌وبودجه کشور را در مواجعه با برنامه شاد تعریف کرده است. از همین روی بر اساس بند اول این ماده، تعریف ردیف مشخص در قانون بودجه سنواتی کشور ذیل بودجه وزارت آموزش و پرورش به منظور توسعه کمی وکیفی آموزش‌وپرورش مجازی بر عهده این سازمان است.
همچنین در دومین بند از این ماده به موضوع مهم دانش‌آموزان کمتربرخوردار اشاره شده است. هرچند در این مدت تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان به دلیل مشکلات اقتصادی و معیشتی در برخورداری از امکانات آموزش مجازی دچار مشکلاتی شدند، اما در این بند بر اساس مشکلات پیش آمده راهکاری در این روند ارائه شده و بعد از این سازمان برنامه و بودجه باید به اختصاص کمک مالی یا تسهیلات ارزان‌قیمت بانکی برای تأمین تجهیزات و ابزار دسترسی لازم برای معلمان و دانش‌آموزان کمتر برخوردار در چارچوب طرح‌های مورد تأیید مرکز ملی فضای مجازی بپردازد.
آیا عدالت آموزشی در راه است؟
آخرین و مهم‌ترین نکته‌ای که در این سند با توجه به مشکلات معیشتی و اقتصادی بر عهده سازمان برنامه و بودجه کشور است ارائه امکانات رایگان به منظور دسترسی به سامانه شاد است. در سومین بند از بخش دوم این سند صراحتا چنین آمده است: «رایگان‌سازی دسترسی به سامانه شاد برای معلمان و دانش‌آموزان تا پایان همه‌گیری کرونا و تامین هزینه ترافیک شاد.»
هر چند این بند پیش از این نیز در حال اجرا بود. از همین رو ادامه دسترسی رایگان به شاد حتی در دوران پساکرونا با توجه به تاکید بر توسعه آموزش در فضای مجازی موضوعی قابل توجه است که انتظار می‌رفت در این سند مورد توجه قرار بگیرد. اما باید دید در آیند آیا این سند، شاد را به مسیری برای دست‌یابی به عدالت آموزشی تبدیل خواهد کرد یا فقط راهی بود برای انجام وظایف تدوین شده.