توقف موبایل پشت نسل پنجم
با گذشت نزدیک به ۹ ماه از راهاندازی آزمایشی نسل پنجم موبایل در ایران هنوز چشم‌انداز عمومی شدن این نسل جدید ارتباطی در کشور روشن نیست. سرمایه مورد نیاز برای توسعه نسل پنجم به دلایل مختلف فراهم نشده است و موانع متعدد فنی، حقوقی و اقتصادی پیش روی بازیگران این عرصه قرار دارد. به‌نظر می‌رسد موضوع در اولویت سیاستگذاران ارتباطی هم قرار ندارد.
در حالی که نسل پنجم موبایل در بسیاری از کشورها به‌سرعت در حال توسعه است و بیش از یکی دو سال است که تلفن‌های نسل پنجم حتی وارد بازار ایران شده‌‌اند، توسعه نسل پنجم موبایل به دلیل نبود تمایل به سرمایه‌‌گذاری در این بخش تقریبا متوقف مانده است.
بهمن‌ماه سال گذشته وزیر سابق ارتباطات از آغاز راهاندازی نسل پنجم موبایل در ایران خبر داد و هنوز هم در برخی نقاط تهران و برخی شهرهای بزرگ می‌توان معدود دکل‌‌های نسل پنجم را مشاهده کرد، با این حال بخش این افتتاح آزمایشی هنوز به بهره‌‌برداری عمومی نزدیک هم نشده است. این در حالی است که بر اساس تازه‌‌ترین گزارش سازمان تنظیم مقررات تعداد سیم‌کارت‌های فعال در کل کشور از ۱۳۳میلیون هم عبور کرده است.
پیش‌‌تر در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۹۹ در همین صفحه در گزارشی سه چالش عمده پیش‌روی توسعه نسل پنجم موبایل را در ایران برشمرده بودیم و حالا با گذشت ۸ماه از افتتاح نخستین ایستگاه‌های اتصال نه‌تنها همان چالش‌‌ها همچنان برقرار است، بلکه چالش‌های جدیدتری نیز به این عرصه اضافه شده است. سه مانع یاد‌شده عبارت بودند از: چالش انحصار در توسعه شبکه فیبر، چالش انحصار در حوزه فرکانس و چالش آخر، سرمایه‌‌گذاری اپراتورهای ایران در تکنولوژیهای فعلی (مثل TDLTE) بوده است. به این چالش‌‌ها می‌توان ابرچالش‌‌های وضعیت اقتصادی فعلی را هم اضافه کرد که مسیر مهاجرت به نسل‌‌های جدید ارتباطی را با دشوارهای بزرگی روبه‌رو کرده است.
موانع اصلی توسعه ۵G
بحث انحصار در توسعه شبکه فیبر سال‌هاست توسعه در این بخش را با مشکلات زیادی مواجه کرده است. عیسی زارع‌پور سکاندار وزارت ارتباطات اما تاکنون به‌طور مشخص در این زمینه اظهارنظری نکرده است. او هم در برنامه اولیه خود برای هدایت بخش ICT و هم در سخنرانی‌‌هایش بر توسعه شبکه فیبر در ایران تاکید کرده است، با این حال مشخص است حل چالش توسعه فیبر بدون زدودن آثار انحصار از بازار غیر ممکن است.
از طرف دیگر بخش‌خصوصی با توجه به عدم‌حمایت دولت از تنظیم رابطه با بازیگر اصلی بازار (مخابرات) حاضر به سرمایه‌‌گذاری گسترده نیست و تکنولوژیهای فعلی سرمایه‌‌گذاری‌شده توسط بخش‌خصوصی هم به‌تدریج در حال انقراض است. وزیر ارتباطات اما بارها تاکید کرده اولویت اصلی خود را روی توسعه شبکه ملی اطلاعات گذاشته است ولی اخیرا در جریان حضور در یک کنفرانس گفته است که پروژه فیبرنوری یک کار سخت و پیچیده است و نیاز به عزم ملی دارد، اما من آن را دولت سیزدهم می‌بینم که این اتفاق رخ دهد.
در حوزه فرکانس هم همچنان چالش‌های موجود بین سازمان تنظیم مقررات و صدا و سیما بر جای خود باقی است و فعلا مشخص نیست مهم‌ترین فرکانس‌‌های مورد‌نیاز نسل پنجم آیا از طریق صدا و سیما قابل واگذاری است یا خیر. چالش‌های دیگر این عرصه هم در جای خود قابل‌توجه است.
تحریم‌ها عملا ورود اپراتورها و شرکت‌های سرمایه‌‌گذاری به ایران را مسدود کرده است و حتی شرکا یا همکاران خارجی اپراتورهای فعلی که سال‌ها در توسعه نسل‌‌های جدید در بازار ایران با اپراتورها همکاری کرده بودند حاضر به سرمایه‌‌گذاری یا همکاری جدید در این عرصه نیستند. وضعیت اقتصادی ایران و گران‌بودن تجهیزات نسل پنجم هم چالش دیگری است که عملا اجازه توسعه نسل جدید را حداقل در میان‌مدت نمی‌دهد.
اما یک چالش بزرگ دیگر فقدان اکوسیستم فعال در حوزه تکنولوژی برای توسعه نسل پنجم موبایل است، در حالی‌که مقامات دولتی در حوزه ارتباطات عمدتا روی توانمندکردن بخش تولید داخلی تجهیزات مخابراتی تمرکز کرده‌‌اند، در حوزه آی‌تی که مهم‌ترین موتور محرک نسل پنجم است اوضاع مناسب نیست. افزایش مهاجرت نیروهای نخبه، عدم‌ایجاد مسیر رشد برای معدود استارت‌آپ‌های موفق، فقدان سرمایه و موانع متعدد کسب‌وکار عملا جلوی ایجاد یک اکوسیستم نوآوری فعال در کشور را گرفته است. اکوسیستم نوآوری می‌‌توانست موج بزرگی از تقاضا را همانند اواسط دهه۸۰ شمسی برای بخش ارتباطات کشور ایجاد کند.
آمارهای جدید از خطوط فعال موبایل
آمار تازه منتشرشده درباره وضعیت توسعه تلفن‌همراه حاکی از آن است که خطوط فعال تلفن‌همراه تا پایان سه ماهه دوم سال۱۴۰۰، به ۱۳۳میلیون و ۹۸ هزار و ۱۶۸عدد رسیده که ضریب نفوذ را به ۶۴/ ۱۵۶درصد می‌‌رساند.
ویژگی‌‌‌هایی از جمله تعداد خطوط واگذارشده، ضریب نفوذ، تعداد کشورهای دارای ارتباط رومینگ، میزان پوشش جاده‌‌ای،درصد پوشش جمعیتی، شهر و روستاهای تحت‌پوشش و درصد مکالمات موفق در هر یک از اپراتورها متفاوت است که می‌تواند آنها را از هم متمایز کند.
مطابق آمار منتشرشده توسط سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی درباره وضعیت توسعه تلفن‌همراه در سه‌ماهه دوم سال۱۴۰۰، خطوط واگذارشده دائمی ۲۸ میلیون و ۳۰۵ هزار و ۲۳۱عدد و خطوط واگذارشده اعتباری ۱۷۹میلیون و ۴۴۷ هزار و ۶۹۳ عدد است که مجموع خطوط واگذارشده دائمی و اعتباری را به ۲۰۷ میلیون و ۷۵۲ هزار و ۹۲۴ می‌‌رساند.
از میان خطوط واگذارشده، ۲۵ میلیون و ۲۱۵ هزار و ۴۶۳ خط دائمی فعال و ۱۰۷ میلیون و ۸۸۲ هزار و ۷۰۵ خط اعتباری فعال وجود دارد که مجموع خطوط دائمی و اعتباری فعال را به ۱۳۳ میلیون و ۹۸ هزار و ۱۶۸ عدد می‌‌رساند. همچنین ضریب نفوذ تلفن‌همراه تا پایان سه‌ماهه دوم سال۱۴۰۰، ۶۴/ ۱۵۶درصد است.
در همین حال به گزارش «ایسنا» در اپراتور همراه اول، تعداد خطوط واگذارشده دائمی تا پایان سه‌ماهه دوم سال۱۴۰۰ به ۲۱ میلیون و ۳۰۶ هزار و ۶۲۵ عدد رسیده که از این میان تعداد ۲۰ میلیون و ۴۰۷هزار و ۵۶۰خط فعال است. خطوط واگذارشده اعتباری نیز به ۸۲ میلیون و ۴۰۱ هزار و ۴۳۸ عدد رسیده که از این میان ۵۰میلیون و ۸۵۲هزار و ۹۴۷ خط فعال است.
طبق این آمار، ۵/ ۹۶درصد تحت‌پوشش ۲G و ۸۵درصد تحت‌پوشش ۳G و ۸۱درصد تحت‌پوشش ۴G قرار دارند. همچنین تعداد شهرهای تحت‌پوشش تا پایان سه‌ماهه دوم به ۱۳۹۵ و تعداد روستاهای تحت‌پوشش به ۴۴ هزار و ۹۱۸ رسیده است. میزان پوشش جاده‌های اصلی، فرعی و ریلی نیز به ۸۲ هزار و ۱۴۶کیلومتر رسیده است.
در اپراتور ایرانسل، تعداد خطوط واگذارشده دائمی تا پایان سه ماهه دوم سال۱۴۰۰ به ۶میلیون و ۷۱۳ هزار و ۹۰۳ رسیده که از این میان تعداد چهار میلیون و ۶۲۹ هزار و ۶۹۰ خط فعال است.
خطوط واگذارشده اعتباری نیز به ۸۸ میلیون و ۶۴۱ هزار و ۳۰۰ عدد رسیده که از این میان ۵۲ میلیون و ۵۸ هزار و ۸۲۶ خط فعال است. طبق این آمار، ۲۱/ ۸۷درصد تحت‌پوشش ۲G و ۶/ ۸۳درصد تحت‌پوشش ۳G و ۶۱درصد تحت‌پوشش ۴G قرار دارند. میزان پوشش جاده‌های اصلی، فرعی و ریلی نیز به ۶۴ هزار و ۱۵۳ کیلومتر رسیده است.
در اپراتور رایتل، تعداد خطوط واگذارشده دائمی تا پایان سه‌ماهه دوم سال۱۴۰۰ به ۲۸۴هزار و ۷۰۳ رسیده که از این میان تعداد ۱۷۸هزار و ۲۱۳ خط فعال است.
خطوط واگذارشده اعتباری نیز به هشت‌میلیون و ۴۰۴ هزار و ۹۵۵ عدد رسیده که از این میان چهار میلیون و ۹۷۰ هزار و ۹۳۲ خط فعال است.
طبق این آمار، ۹/ ۵۶درصد تحت‌پوشش ۳G و ۷/ ۱۵درصد تحت‌پوشش ۴G قرار دارند. میزان پوشش جاده‌های اصلی، فرعی و ریلی نیز به ۲۰هزار و ۹۰۸ کیلومتر رسیده است.
نصب بیش از ۳۸ میلیون تلفن‌ثابت در کشور
از سوی دیگر توسعه تلفن‌ثابت در کشور هم مسیر یکنواختی را طی می‌کند. بر اساس تازه‌‌ترین گزارش سازمان تنظیم مقررات ضریب نفوذ تلفن‌ثابت در کشور به ۴۲/ ۳۴درصد رسیده و مجموع ۳۸ میلیون خط منصوبه را شامل میشود که بیش از ۳۶ میلیون از این خطوط منصوبه، مربوط به شرکت مخابرات است. شاخص‌های آماری بخش ارتباطات و فناوری اطلاعات تا پایان سه‌ماهه دوم سال۱۴۰۰ را منتشر کرد. ضریب نفوذ تلفن ثابت، ۴۲/ ۳۴درصد است که با احتساب شرکت مخابرات ایران، FCPها و شرکت‌های Servco به میزان ۳۸ میلیون و ۷۱۴هزار و ۳۴۳ خط منصوبه و ۲۹ میلیون و ۲۵۰هزار و ۱۸۱ خط دایری را شامل میشود.
طبق این آمار، تعداد اشتراک‌‌های تلفن‌ثابت توسط شرکت مخابرات ایران به مجموع ۳۶ میلیون و ۹۷۵هزار و ۶۶۸ خط منصوبه رسیده که شامل ۳۱میلیون و ۹۵ هزار و ۵۹۵ تعداد خط منصوبه شهری و پنج میلیون و ۸۸۰ هزار و ۷۳ خط منصوبه روستایی میشود. تعداد خطوط دایری مخابرات نیز به مجموع ۲۸ میلیون و ۸۸۰ هزار و ۶۲۳ رسیده که شامل ۲۴ میلیون و ۹۰۴ هزار و ۷۸۰ خط دایری شهری و سه میلیون و ۹۷۵ هزار و ۸۴۳ خط دایری روستایی میشود.
همچنین اشتراک‌‌های تلفن‌ثابت توسط شرکت‌های FCP، مجموع یک‌میلیون و ۷۲۷ هزار و ۳۶۰ خط منصوبه و ۳۵۸ هزار و ۲۴۳ خط دایری را شامل میشود. شرکت‌های Servco نیز در مجموع ۱۱هزار و ۳۱۵ خط تلفن‌ثابت دارند.
در حوزه توسعه زیربخش تلفن‌ثابت تا پایان سه‌ماهه دوم سال ۱۴۰۰، ۵۱ هزار و ۴۰۰روستا دارای ارتباط و ۴۷ هزار و ۲۷۲روستا دارای تلفن خانگی هستند و تعداد مشترکان روستایی هم به سه میلیون و ۹۷۵ هزار و ۸۴۳ می‌رسد.
همچنین تعداد تلفن همگانی ۹۲ هزار و ۲۷۶عدد و تعداد تلفن‌های همگانی جاده‌‌ای ۱۹۹۶عدد است. درصد میزان موفقیت در برقراری مکالمات (ASR) نیز ۶۴/ ۵۵ است.