توسعه سلامت الکترونیکی یک نیاز اساسی یا یک محصول لوکس؟
ایستادن و تماشای توسعه در بخش‌های گوناگون، عادت چند دهه گذشته ما شده است. حالا هم به نظر می‌رسد باید به تماشای توسعه سلامت دیجیتال بایستیم و از طرفی دیگر رفتارها و تصمیمات انقباضی مسئولان را درباره این حوزه مدیریت کنیم.
به گزارش روابط عمومی دکترساینا پسوند الکترونیکی و دیجیتالی چند سالی است که به بخش‌های گوناگون زندگی، از اقتصاد تا آموزش ورود کرده است. سلامت هم از این عبارت و مفهوم مستثنی نیست و نه تنها در جهان توسعه یافته بلکه در ایران هم تلاش بر توسعه سلامت الکترونیکی است.
یکی از حوزه‌های سلامت الکترونیکی، پزشکی از راه دور است. مشاوره، درمان و حتی در مواردی جراحی‌های مهمی از راه دور در دنیا مدیریت شده است. در ایران نیز استارتاپ‌های حوزه سلامت از جمله دکترساینا روند توسعه سلامت الکترونیکی را مورد توجه قرار داده و در این حوزه به ارائه مشاوره پزشکی و خدمات مرتبط می‌پردازد.
اما سوال اینجاست جایگاه ما در نقشه سلامت الکترونیکی جهانی کجاست؟ آیا اهمیت این نوشداروی قرن 21 را درک کرده‌ایم یا قرار است همچنان به تماشا بنشینیم، تا دنیا از این حوزه هم عبور کند و ما همچنان به دنبال پیدا کردن بندها و قوانین مرتبط در سیستم قانون‌گذاری کشور باشیم؟
پزشکی از راه دور چه می‌کند؟
پزشکی از راه دور به ارائه مراقبت‌های پزشکی و ارائه خدمات بهداشتی عمومی از راه دور اشاره می‌کند. پزشکی از راه دور برای چندین دهه با شواهد قابل توجهی که پتانسیل آن را برای بهبود کیفیت مراقبت از بیماران، کاهش پذیرش مجدد در بیمارستان و افزایش پس انداز برای بیماران و ارائه دهندگان خدمات درمان است، مورد توجه جدی قرار گرفته.
اما در دو سال اخیر همه گیری COVID-19 منجر به افزایش قابل توجهی در توجه و البته استفاده از پزشکی و بهداشت از راه دور برای ارائه خدمات مراقبت های بهداشتی شده است. این موضوع در ایران نیز با توجه به افزایش کاربران پلتفرم‌های این حوزه از جمله دکترساینا مشهود است. بر اساس پژوهش‌ها و مقاله‌های منتشر شده در کشورهای توسعه یافته، توسعه پزشکی از راه دور باید به‌عنوان مکمل روش‌های مراقبت‌های بهداشتی کنونی، نه با هدف دیجیتالی کردن کامل سیستم مراقبت‌های بهداشتی، بلکه برای استفاده از قدرت فناوری برای ارتقای حوزه‌هایی که ممکن است با پتانسیل کامل خود کار نکنند، ساختاربندی شوند.
رویکرد WHO نسبت به پزشکی از راه دور
سازمان جهانی بهداشت (WHO) سلامت دیجیتال را به عنوان استفاده از فناوری های دیجیتال برای اهداف بهداشتی تعریف می کند، مقوله ای که شامل افزایش استفاده از فناوری ها برای خدمات بهداشتی می شود. در حقیقت پزشکی از راه دور به دنبال مهار نقش رو به رشد فناوری برای ایجاد مراقبت‌های بهداشتی موثرتر است و بخشی از جنبش بزرگتر خدمات سلامت دیجیتال است. این اصطلاحات تفاوت‌های جزئی دارند، اما اساس بخش‌های قابل توجهی از بحث کلی سلامت دیجیتال شناخته شده‌اند.
در ایالات متحده، 76 درصد از بیمارستان ها با استفاده از نوعی از تله مدیسین با بیماران ارتباط برقرار می کنند. بر اساس تازه‌ترین مطالعه‌ای که بعد از همه‌گیری کرونا شکل گرفت، رادیولوژی (39.5%)، روانپزشکی (27.8%) و قلب و عروق (24.1%) به عنوان بیشترین استفاده کنندگان از تله مدیسین عنوان شده‌اند. این پژوهش‌ها به خوبی اثبات کرد که پزشکی از راه دور نه تنها برای تعامل ارائه دهنده و بیمار موثر است، بلکه باعث ایجاد یک شبکه متصل‌تر بین متخصصان مراقبت های بهداشتی نیز میشود.
تخصص هایی که بیشترین استفاده از پزشکی از راه دور را برای برقراری ارتباط با سایر متخصصان مراقبت های بهداشتی گزارش می کنند عبارتند از: اورژانس (38.8%)، آسیب شناسی (30.4%) و رادیولوژی (25.5%). با افزایش نیاز به رویکرد چند رشته ای برای مراقبت و مشارکت ارائه دهندگان بیمار، پزشکی از راه دور به تقویت بیشتر ارتباطات بین بیماران، ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی و سایر ذینفعان کمک کرده است.
جایگاه پزشکی از راه دور در ایران کجاست؟
در مواجهه با همه‌گیری COVID-19، ارتباط پزشکی از راه دور بسیار جدی‌تر مودر توجه قرار گرفته و استفاده از تله مدیسین به سرعت در کشورهای توسعه یافته رواج پیدا کرده است. از سویی دیگر بر خلاف چالش‌هایی که استارتاپ‌های حوزه پزشکی از راه دور و سلامت دیجیتال در ایران با جریان رگولاتوری و قانون‌گذای مواجه هستند، قوانین مربوط به پوشش تله مدیسین در ایلات متحده آمریکا به سرعت در حال تغییر است. در پی همه‌گیری کرونا و به منظور مقابله با COVID-19، نیاز به پذیرش و توسعه فوری به پزشکی از راه دور کاملا احساس شد. اما این موضوع فقط یک سکو پرتاب نبود، بلکه نشان داد که زمان مورد نیاز برای توسعه پلتفرم‌های پزشکی از راه دور جدید که منعکس‌کننده جریان‌های کاری مراقبت‌های بهداشتی است، محدود است. حالا با مقایسه این روند با توسعه جریان سلامت دیجیتال در ایران متوجه خواهیم شد که استارتاپ‌های ایرانی بعد از همه‌گیری کرونا نه تنها خیلی با سرعت پیش رفتند، بلکه پرچم توسعه سلامت دیجیتال کشور را به تنهایی و با وجود چالش‌های ایجاد شده از طرف نهادهای بالادستی پیش بردند. از بین این استارتاپ‌ها می‌توان به دکترساینا به عنوان اولین پلتفرم فعال در این حوزه اشاره کرد که در این مدت تلاش کرد با ارائه خدمات سلامت و مشاوره آنلاین پزشکی یکی از اثرگذاران این اکوسیستم باشد.
رگولاتوری و فعالان حوزه سلامت دیجیتال در کشورهای توسعه یافته در پی مطالعات انجام شده به این نتیجه رسیدند که، قرار ملاقات‌های ویدئو کنفرانس باید نظارت و کنترل بیشتری داشته باشد و در مراحل بعد امکاناتی فراهم شود تا دسترسی به نرم افزار پزشکی از راه دور مناسب تر نیز ممکن شود. با در نظر گرفتن این موضوع، آزمایش کووید-19 باید در سیستم‌های پزشکی از راه دور ادغام شود، به طوری که پس از قرار ملاقات‌های پزشکی از راه دور، چنین بیمارانی بلافاصله به اورژانس فرستاده نشوند و سیستم‌های بیمارستانی بیش از پیش تحت تأثیر قرار گیرند.
برای مثال، مکان‌های آزمایش خارج از اورژانس باید به گونه‌ای راه‌اندازی شود که گردش کار پزشکی از راه دور، خواه در سایر فضاهای اداری، در چادرها، یا در خانه بیمار با آزمایش‌های در منزل باشد. حالا این موضوع را در کنار تصمیم وزارت بهداشت ایران در مخالفت با آزمایش در منازل قرار دهید. هیچ جای تعجبی ندارد که بخش قابل توجهی از زنجیره کرونا با در خانه ماندن و دریافت خدمات پزشکی از خانه کوتاه و حتی قطع خواهد شد.
چالش‌هایی که اکوسیستم استارتاپی سلامت دیجیتال با آن مواجه است تا جایی پیش رفته که به نظر می‌رسد هر مجموعه نیازمند دپارتمانی برای پیگیری مواردی است که وزارت بهداشت هر روز به عنوان مانع بر سر راه این حوزه قرار می‌دهد. این موضوع در حالی است که پیش از تولد و آغاز به کار سلامت دیجیتال به شکل چارچوب‌مند در کشور، داروخانه‌ها به شکل تلفنی و با استفاده از پیک دارو ارسال می‌کردند. از طرفی دیگر آزمایشگاه‌ها نیز امکان نمونه‌گیری در خانه را فراهم کرده بودند.
اما حالا در شرایطی که نیاز جدی جامعه به این امکانات احساس میشود، نه تنها رگولاتوری قدم از قدم برنداشته بلکه امکان فعالیت هدفمند و مبتنی بر توسعه نیز از استارتاپ‌های حوزه سلامت گرفته شده است. البته همچنان امکان مشاوره پزشکی در چارچوب تله هلث در ایران وجود دارد، هرچند همین موضوع نیز هرازگاهی با سنگ‌اندازی‌هایی همراه است.