مدیران شرکت‌های فناورانه درباره مهاجرت از بیم طرح صیانت می‌گویند: قحطی نیروی انسانی متخصص
آیا افتخار فعالیت نیروی انسانی ایرانی در کسب‌وکارهای کشورهای توسعه یافته یا فعالیت او در دانشگاه‌های بزرگ و اثرگذار جهان و حتی عرصه علم و سیاست همچنان برای ایران خواهد بود؟ تعداد قابل توجهی از نیروی انسانی کشور در شرکت‌های فراملیتی از گوگل تا آمازون مشغول به کار هستند. حضور در چنین شرکت‌هایی استاندارهای بالا، هوش و توانمندی قابل توجهی نیاز دارد. ملیت اما اهمیت چندانی در این شرکت‌ها ندارد. تخصص اغلب حرف اول و آخر را می‌زند. تخصصی که دیگر در اختیار کشور نیست.
نیروی انسانی کشور باور کنیم یا نه در حال خروج از کشور است و این را فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور هر روز بیشتر از گذشته احساس می‌کنند. چندی پیش بحران نیروی انسانی از فعالیت دورکار برای شرکت‌های کوچک و بزرگ کشورهای توسعه یافته آغاز شد. مدیران منابع انسانی در همان دوران نسبت به عدم دسترسی به نیروی انسانی ابراز نگرای کردند و حالا مهاجرت از راه دور به مهاجرت واقعی تبدیل شده و عواملی همچون طرح پرحاشیه صیانت هم این موضوع را تشدید کرده است.
فعالان اکوسیستم استارتاپی کشور عواملی چون مشکلات معیشتی و اقتصادی، قوانین سخت‌گیرانه، ناامیدی و مواجه شدن با عدم ثبات را دلایل اصلی مهاجرت نیروی انسانی عنوان کرده‌اند و این در حالی است که چندی پیش عضو هیات رئیسه کمیسیون برنامه و بودجه مجلس مدعی شده بود اثرگذاری طرح صیانت بر مهاجرت ادعای رسانه‌های بیگانه است. «غلامحسین کرمی» در اینباره گفته بود: « اتفاقا این طرح می‌خواهد از فضای مجازی به گونه‌ای حمایت کند که سره را از ناسره بتوان تشخیص داد. در واقع ما باز هم می‌توانیم از فضای مجازی به گونه‌ای استفاده کنیم که فرصت‌های شغلی ایجاد شود بنابراین من در این حوزه مشکلی نمی‌بینم.»
از این دست اظهارات درباره طرح صیانت یا چشم‌پوشی بر مهاجرتی که هر روز بیشتر و بیشتر شده را اغلب از سوی افراد خارج از اکوسیستم استارتاپی شنیده‌ایم. حالا باید دید فعالان این اکوسیستم در چندوقت اخیر شاهد چه مسائل بوده‌اند و با چه ماجرایی روبرو شده اند. دبیر انجمن کسب‌وکارهای اینترنتی، بنیان‌گذاران چند استارتاپ و مدیران منابع انسانی استارتاپ‌های فعال در کشور این چالش را در گفت‌وگو با دیجیاتو بررسی کرده‌اند.
تعداد قابل توجه متخصصان فناوری اطلاعات در بین مهاجران
«عادل طالبی» در پاسخ به این پرسش دیجیاتو که موج مهاجرت‌ها بیشتر به دلیل کدام تصیمات نهادهای حاکمیتی است، گفت: «موضوع مهاجرت حاصل مجموعه‌ای از عوامل گوناگون اقتصادی و مواردی دیگر است. در این بین عدم برابری کف حقوق و درآمد یک فعال در حوزه فناوری، حداقل با یک سال سابقه کار هزار دلار است. این در حالی است که این میزان از درآمد برای این افراد به هیچ عنوان در ایران ممکن نیست.»
عادل طالبی
طالبی با اشاره به مهاجرت تعداد قابل توجهی از دانشجویان خود در سه ماه گذشته گفت: «موضوع مهم و قابل توجه این است که این افراد امکان کار کردن داخل کشور را هم داشتند، اما بعد از ماجرای آبان سال ۹۸، ناامیدی و ترس در بین جوانان بیشتر شد. به هر حال گروهی پیش از این ماجراها علاقه‌مند به مهاجرت بودند اما قصد جدی مهاجرت را نداشتند. آبان ۹۸ قصد مهاجرت را در افراد زنده کرد.»
او با تاکید بر اینکه با وجود همه مشکلات پیش آمده حتی تا پیش از مطرح شدن طرح صیانت، قصد و نیت مهاجرت به این اندازه جدی و عملیاتی نشده بود، گفت: «طرح صیانت در منجر به اقدام مهاجرت تعداد قابل توجهی از افراد توانمند شد. این که طرح صیانت در همان لایه‌های ابتدایی و پایین حذف نشده خود منجر به نگرانی شده است.»
به گفته طالبی تعداد قابل توجهی از مهاجران متخصصین حوزه فناوری اطلاعات هستند. این افراد امکان توسعه زیرساخت‌ها مرتبط را داشتند و کشور به سادگی این امکان را از دست می‌دهد.
به دست آوردن آمار مهاجرت مشکل نیست
این فعال اکوسیستم استارتاپی کشور در پاسخ به این پرسش که چرا نهادهای مسئول واکنشی نسبت به آمارهای مهاجرت نشان نمی‌دهند و در راستای تغییر شرایط قدم برنمی‌دارند، گفت: «به دست آوردن آمار مهاجرت کار دشواری نیست. شرایط در حال حاضر به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد حتی قصد جلوگیری از این روند هم ندارند و ترجیح بر افزایش میزان مهاجرت است.»
او با تاکید بر اینکه گروهی به دلیل منافع شخصی و گروهی خود در تلاش برای گسترش جو ناامیدی در جامعه هستند، گفت: «حضور نخبگان منجر به مطالبه‌گری در بخش‌های گوناگون جامعه خواهد شد. این در حالیست که مهاجرت این افراد عرصه را برای افرادی که امکان استفاده از رانت را دارند بیشتر باز خواهد کرد.»
طالبی با توضیح درباره از دست رفتن سرمایه‌ای که برای نیروی انسانی هزینه میشود به دلیل موج‌های مهاجرت، گفت: «انسان یا به عبارتی نیروی انسانی خبره قابل خرید نیست. هرچند امکان خرید تکنولوژی وجود دارد، اما نمی‌توان انسان‌ها را خرید. نیروی انسانی در طول زمان تحت آموزش قرار می‌گیرد.»
او با اشاره به اینکه بازه سنی بیشترین میزان مهاجرت در سن ۲۸ تا ۳۵ سال است، گفت: «این موضوع بیانگر این است که افراد بعد از گذراندن دوران تحصیل و کسب تجربه کاری خود از کشور خارج می‌شوند. چنین روندی بسیار نگران کننده است. از دست دادن ۲۰ سال آموزش و تجربه را برای هر نفر را نمی‌توان دوباره خریداری کرد.»
هزینه فرصت غیرقابل جبران
طالبی با توضیح درباره هزینه فرصت از دست رفته‌ای که به دلیل مهاجرت نیروی انسانی بر کشور تحمیل خواهد شد، گفت: «این افراد در صورت ماندنشان در کشور ارزش‌آفرینی و توسعه را ایجاد می‌کردند. از همین رو علاوه بر هزینه‌ای که برای آموزش انجام شده، هزینه فرصت از دست رفته نیز بر کشور تحمیل شده است که به هیچ عنوان قابل بازگشت نیست.»
او در واکنش به اظهارنطرهایی که درباره مهاجرت معکوس از طرف برخی دولتمردان طرح شده، گفت: «این آمار به هیچ عنوان قابل استناد نیست. باید دید اگر ۴ هزار یا ۵ هزار نفر به کشور بازگشته‌اند، چند نفر از کشور خارج شده‌اند. از طرفی تعداد قابل توجهی از این افراد به دلیل رانت‌های خانوادگی به کشور بازگشته و به دلیل وجود صندلی خالی که برای آنها تعیین شد به کشور بازمی‌گردند.»
به باور طالبی در یک سراشیبی غیر قابل کنترل در روند از دست دادن نیروی انسانی خبره قرار گرفته‌ایم و بعید است که امکان کنترل این روند هم وجود داشته باشد.
مهاجرت نیروی انسانی از جایگاه منابع انسانی
به گفته مدیر منابع انسانی دیجی‌کالا در طول یک ماه گذشته ۵ نفر از اعضای این تیم مهاجرت کرده و از کشور خارج شده‌اند. این در حالی است که کشورهای مقصد اغلب برای حوزه منابع انسانی ترجیح می‌دهند از افراد بومی استفاده کنند. از سویی دیگر افراد، حتی با داشتن موقعیت شغلی نسبتا مطلوب در کشور تصمیم به مهاجرت گرفته‌اند.
محسن مکرمی
«محسن مکرمی» در پاسخ به این پرسش که موج جدید مهاجرت‌ها از اکوسیستم استارتاپی بیشتر حاصل کدام تصمیم نهادهای حاکمیتی است، گفت: «ماجرای مهاجرت به پدیده‌ای عجیب تبدیل شده است، افرادی که در این صنعت فعالیت دارند به دلیل مسائلی مثل طرح صیانت و به دلیل نگرانی از ماجرای طرح صیانت، تلاش می‌کنند از ایران بروند. از طرفی دیگر بحث ارزش پول کشور است. افرادی که از ایران مهاجرت می‌کنند، نسبت به این موضوع آگاه شده‌اند که می‌توان با صرف هزینه کمتر در کشوری دیگر، پول بیشتری به دست آورد.»
مکرمی در بخش دیگری از توضیحات خود با اشاره به کاهش امید به زندگی در سطح جامعه، گفت: «با توجه به اتفاق‌هایی که در چند وقت گذشته در جامعه تجربه کرده‌ایم. امید به آینده تقریبا از بین رفته است. دلیل این موضوع هم این است که رویکردهای اصلی در جهت اصلاح شرایط نیست. این روند نامناسب و کاهش امید به زندگی اثر قابل توجهی بر مهاجرت دارد. افراد در این شرایط با فرار رو به جلو افراد سعی می‌کنند، موقعیت و شرایط بهتری را تجربه کنند.»
به گفته او در حال حاضر زندگی در شرایط مه آلود با درجه ابهام بالا برای جوانان منجر به زندگی سخت شده است.
هیچ چیز روشن نیست
مدیر بخش منابع انسانی دیجی‌کالا در پاسخ به این پرسش که آیا صرفا طرح صیانت می‌تواند یکی از عوامل مهم مهاجرت افراد باشد، نیز این طرح را در مه‌آلود شدن و ایجاد شرایط ناامن برای تصمیمی گیری اثرگذار دانست و گفت: «افراد اساسا نمی‌دانند این طرح قرار است چه کند. اما با توجه به زمینه ذهنی که نسبت به عملکرد نهادهای مسئول در این حوزه دارند، نسبت به آن احساس اطمینان و امنیت ندارند.»
او با تاکید بر اینکه در حال حاضر روشنگری روی طرح صیانت شاید کمک بیشتری به درک این موضوع برای جامعه کند، گفت: «نهادهای مسئول باید جزئیات طرح را شفاف‌سازی کنند و درباره روند اجرایی آن و تاثیری که بر جریان زندگی خواهد گذاشت، توضیح دهند. در چنین شرایطی سوالی که برای بیشتر افراد مطرح است درباره اهمیت و چرایی اجرای این طرح است. خوب است بدانیم کشورهایی که این طرح را ندارند چه می کنند.»
مدیر بخش منابع انسانی دیجی کالا با تاکید بر سرمایه اساسی بودن نیروی انسانی در پاسخ به این پرسش که چرا نهادهای مسئول و حاکمیتی تلاشی برای تغییر و بهبود شرایط به نفع حفط این سرمایه نمی‌کنند، گفت: «گاهی به نظر می رسد هیچ علاقه‌ای برای حفظ افراد نیست. افراد یکدست در جامعه باقی خواهند ماند و با جامعه‌ای کاملا یک‌سویه مواجه خواهیم شد. اما باور این موضوع واقعا سخت است که نهادهای ناظر و مسئول حاضر باشند چنین تجربه‌ای را برای کشور بسازند. از همین رو به نظر می‌رسد، افرادی که در راس کار هستند به دلیل عدم آگاهی ممکن است تصمیماتی را بگیرند که بر اساس منافع شخصی، حزبی و سیاسی خود کل سیستم اجتماعی را تحت تاثیر منفی قرار دهد.»
هزینه‌ای که هرگز جبران نمی‌شود
بعد از همه چالش‌هایی که در روند اجتماعی با از دست دادن نیروی انسانی برا جامعه تحمیل میشود، یک پرسش مهم همواره وجود دارد، هزینه‌ای که تربیت و آموزش نیروی انسانی خبره در طول سال‌ها بر کشور تحمیل می‌کند، عدد قابل توجهی است، از دست دادن مدام این سرمایه چه آسیبی به زیرساخت‌های توسعه نیروی انسانی در بلند مدت تحمیل خواهد کرد؟ مکرمی در پاسخ به این پرسش گفت: «این هزینه به هیج عنوان قابل جبران نیست.»
او در توضیح این موضوع گفت: «کشورهای همسایه برای نیروهای نخبه فرش قرمز پهن می کنند و ما راهی‌شان می‌کنیم تا به سادگی از کشور خارج شوند. در نهایت هم افرادی می‌مانند که از درجه کمتری از مزایا برخوردارند. در نهایت تاثیر این موضوع بر جریان سرعت رشد و توسعه کسب و کارها است. این جریان سرعت توسعه را به مرور زمان از بین می‌برد و در نهایت همه این سرمایه‌گذاری‌ها را از دست می دهیم.»
مدیرعامل بلد: سرعت ایجاد مشکل، بیشتر از سرعت واکنش است
مدیرعامل بلد نیز با اشاره به اینکه برای بررسی موج جدید مهاجرت‌ها از اکوسیستم استارتاپی قضاوت مشخصی نمی‌تواند داشته باشد به دیجیاتو گفت: «از نظر من این موج مهاجرت برآیند تصمیمات حاکمیتی است و مسئولیت آن هم بر عهده حاکمیت است»
ایمان محمدی
«ایمان محمدی» در پاسخ به این پرسش که آیا صرفا طرح صیانت می‌تواند یکی از عوامل مهم مهاجرت افراد باشد، نیز گفت: «در ارتباط با طرح صیانت، هدف اصلی آن، ماهیت کلی، نحوه بررسی اثربخشی، افراد تصمیم‌گیر در خصوص اجرای آن و ادبیات موضوع به کل اشتباه است. اما بزرگترین اشتباه طرح صیانت این است که باعث مهاجرت افراد نخبه میشود. نیروی محرک اکوسیستم استارتاپی کشور، نخبه‌ها هستند که باعث پیشبرد این صنعت می‌شوند.»
او در ادامه توضیحات خود گفت: «این در حالی است که عضو هیات رئیسه کمیسیون برنامه و بودجه مجلس اعلام کرده صیانت اثری بر مهاجرت ندارد و از جوانان دلسوز بسیجی استفاده کنیم. با این رویکرد و اعمال سلیقه در جذب نیروهای نخبه، فیلتر مجددی روی منابع محدود و فعالیت نخبه‌ها اعمال میشود.»
اما در چنین روندی باز هم باید دید رویکرد یک کسب‌وکار نسبت به این موضوع چیست؟ در همین راستا محمدی در پاسخ به این پرسش که آیا در مجموعه خودتان با چنین مساله‌ای روبرو شده‌اید و آیا این آمار در روزهای اخیر و پس از مطرح شدن طرح صیانت بیشتر شده، گفت: «طرح صیانت قطعا بر جریان مهاجرت تاثیر گذاشته، اما سرعت ایجاد مشکل از سرعت واکنش ما بیشتر شده است.»
مهاجرت معکوس از تبلیغ تا واقعیت
برخی دولتمردان ادعای مهاجرت معکوس را مطرح می‌کنند، محمدی در باره این تصور در بخش دیگری از توضیحات خود گفت: «تجربه کاری من در بخش‌های مختلف صنعت فناوری اطلاعات نشان داده که تا چند سال پیش به صورت محدود مهاجرت معکوس اتفاق می‌افتاد. ما در شرکت خودمان این تجربه رو داشتیم که نیروی انسانی بسیار توانمند و نخبه از برترین شرکت‌های تکنولوژی دنیا به ایران برمی‌گشتند و با هدف ساخت ایران با ما در محصولات مختلف همراه می‌شدند و با حضور خودشان بهبود عمیقی در محصول ایجاد کردند.»
او در ادامه توضیحات خود گفت: «اما متاسفانه باید متوجه این موضوع باشیم که همین افراد هم در شرایط کنونی و با بسته شدن فضای کار و وخامت اوضاع اجتماعی و تصویب طرح‌های این چنینی به مهاجرتِ دوباره فکر می‌کنند. داده‌های ما محدود به مجموعه هزار نفره هلدینگ هزاردستان است که نیروی انسانی قوی ای دارد. اما مشخصا بررسی و سنجش این موضوع باید در دست نهادی باشد که دید جامع‌تری به کل اکوسیستم داشته باشد.»
هزینه‌ای که تربیت و آموزش نیروی انسانی خبره در طول سال‌ها بر کشور تحمیل کرده، عدد قابل توجهی است، محمدی در پاسخ به این پرسش که از دست دادن مدام این سرمایه چه آسیبی به زیرساخت‌های توسعه نیروی انسانی خواهد زد، گفت: «تجربه فعالیت در این صنعت نشان داده، آنچه که موتور پیشبرنده است استعداد و نخبه‌ها و تلاشگری است که همه را در قالب نیروی انسانی عنوان می‌کنیم.»
او با بیان مثالی از مجموعه بلد گفت: «در شرکت خودمان هم بیشترین هزینه را به نیروی انسانی اختصاص داده‌ایم. بدیهی است که جابه‌جایی نیروی انسانی هزینه مضاعفی برای ما ایجاد خواهد کرد و هر چیزی که این موضوع را تشدید کند به صورت کلی روی فعالیت کسب‌وکارهای این صنعت تاثیر خواهد گذاشت.»
ناامیدی نیروی انسانی که هنوز مهاجرت نکرده
مدیر منابع انسانی «نشان» نیز از تعداد قابل توجه مهاجرت نیروی انسانی فعال در این مجموعه به دیجیاتو خبر داد و مسئله پیچیده‌تر را از دست رفتن انگیزه نیروی انسانی که همچنان فعال است عنوان کرد. موضوعی که به باور او برای کنترل و بهبود آن کاری از برنامه‌ریزان و مدیران کسب‌وکارها ساخته نیست و ریشه آن در تصمیمات کلان کشور است.
حسین بخشایی
«حسین بخشایی» با تاکید بر اینکه ذات طرح صیانت و مواجه شدن مدام با اخبار مرتبط به آن ذهن فعالان اکوسیستم را مدام دچار تشویش و نگرانی کرده، درباره اثرگذاری آن بر سرعت مهاجرت افراد فعال در این اکوسیستم، گفت: «این طرح همچنان برای جامعه روشن نیست و مدام منجر به عدم تمرکز بر پروژه‌های اصلی شده است.»
بخشایی با توضیح درباره اینکه کدام تصمیم نهادهای مسئول و حاکمیتی بر سرعت انتخاب گزینه مهاجرت برای افراد جامعه افزوده است نیز، گفت: «مطرح شدن موضوعی مثل طرح صیانت در مجلس شورای اسلامی به قدری گسترده بر جریان فکری فعالان اکوسیستم اثر داشته که می‌توان آن را مهم‌ترین عامل تقویت حس مهاجرت در جامعه دانست.»
او با اشاره به اینکه در مسئله مهاجرت و سرمایه انسانی یکی از مهم ترین موضوعات، قسمت از دست دادن سرمایه مالی و قدرت اقتصادی با توجه به میزان درآمد است، گفت:« افراد فکر می‌کنند می‌توانند با حضور در فضایی دیگر درآمد بیشتری داشته باشند. این در حالی است که سطح درآمد یک برنامه‌نویس در کشورهای دیگر با ایران قابل مقایسه نیست. اما گاهی افراد حتی با همین مشکل هم کنار می‌آیند و بنا به دلایل گوناگون پرونده مهاجرت را در ذهن خود می‌بندند.»
بخشایی با تاکید بر اینکه عواملی همچون طرح صیانت روندی را ایجاد کرده که همان پرونده بسته قدیمی دوباره در ذهن افراد باط شود، گفت: «تلاش برای ماندن، ساختن و ایجاد تغییر کردن، زمانی که با طرح قوانین سخت‌گیرانه مواجه شود احساس نامطلوبی را در ابعاد گسترده‌ای از زندگی به افراد تحمیل خواهد کرد. باز شدن پرونده مهاجرت در ذهن افراد فقط منتج به مهاجرت نخواهد شد، گاهی انگیزه و توان کار در داخل کشور را به شدت کاهش خواهد داد و افراد توان گذشته را ندارند.»
بازار کار هم مبتنی بر عرضه تقاضاست
مدیر منابع انسانی نشان به اشاره به اینکه بازار کار هم یک بازار بر اساس عرضه و تقاضا است در پاسخ به این پرسش که آینده بازار کار کشور با توجه به این حجم از مهاجرت دچار چه چالش‌هایی خواهد شد، گفت: «قحطی نزدیک است. هر چند نباید ناامیدانه و با رویکرد منفی شرایط را بررسی کرد، اما حقیقت این است که کشورهای دیگر مدام در حال برنامه‌ریزی برای جذب سرمایه انسانی در راستای ایجاد تعادل در سیستم نیروی انسانی خود هستند. حاصل این برنامه‌ریزی هم از دست رفتن نیروی انسانی ما در ایران و غنی شدن نیروی انسانی کشورهای دیگر است.»
به گفته او سیستم آموزشی رسمی کشور هیچ حمایت جدی از آموزش نکرده و حتی می‌توان گفت در روند آموزشی هم دچار بحران‌هایی هستیم. اما در نهایت نیروی انسانی آموزش را از طریق روش‌های مختلف دریافت خواهد کرد و بعد از کسب تجربه در محیط کار تصمیم به مهاجرت را عملیاتی خواهد کرد.
آیا راه و انتخاب دیگری وجود دارد؟
طرح صیانت، اجباری شدن اینماد و اثرگذاری آن بر سیستم کاری پرداخت‌یارها و حکم‌های متعدد دادگاه برای فعالان اکوسیستم نوآوری هر کدام از یک سو بر ماندن یا رفتن اثر گذاشته است. نکته جالب توجه هم آن است که این اثرگذاری، یکی از عوامل مشترکی است که فعالان اکوسیستم چه ساکن پایتخت باشند، چه در شهرستان‌های کشور مشغول به کار باشند اثرگذاری مشابهی را تجربه خواهند کرد.
از طرفی برخی استارتاپ‌ها نه تنها هزینه فرصت قابل توجهی برای این تصمیمات پرداخت کرده‌اند بلکه ادبیات نهادهای مسئول به شیوه‌ای نامطلوب ذهنیت جامعه کاربران را هم نسبت به آنها خدشه دار کرده است. اما باید دید آیا اثرگذاری طرح صیانت بر استارتاپ‌های دور از مرکز هم اثری داشته است یا خیر؟
مدیرعامل پیام‌رسان گپ هم با بیان اینکه در چند وقت اخیر تقریبا ۲۸ نفر از همکارانش به اروپا مهاجرت کرده‌اند، تکرار این اتفاق را شبیه آتش زدن پول توصیف کرد. سرمایه‌ای که ارزشمند است و بعد از سوختن هرگز امکان تصور بازگشتی برای آن وجود ندارد.
مهدی انجیدنی
«مهدی انجیدنی» در پاسخ به این پرسش دیجیاتو که کدام تصمیم نهادهای مسئول بیشترین اثرگذاری را بر مهاجرت افراد دارد گفت: «دلیل مهاجرت را باید در دو لایه جست‌جو کرد. اختلاف درآمد نیروی کار متخصص در ایران با خارج از کشور تفاوت بسیار قابل توجهی دارد. جریان درآمدی و عدم تناسب درآمد حاصل از کار در داخل یا خارج از کشور افراد را به طور جدی تشویق به مهاجرت خواهد کرد.»
او در ادامه با تاکید بر اینکه اگر افراد با مقوله درآمد هم کنار بیایند روند مجوزدهی چالشی جدی بر سر راه آنها خواهد گذاشت، گفت: «مسیر مجوزدهی برای استارتاپ‌ها بسیار طولانی و پیچیده است. حتی در نهایت با گذر از همه این مراحل باز هم امکان دارد استارتاپ فیلتر شده و افراد دچار مشکل شوند. از طرفی طی سال‌های گذشته نه تنها شاهد فیلتر چندین و چندباره استارتاپ‌ها بوده‌ایم بلکه اقدام کسب‌وکارهای سنتی علیه استارتاپ‌ها نیز بسیار تکرار شده است.»
انجیدنی با اشاره به اینکه کسب‌وکارهای سنتی به استارتاپ‌ها به عنوان یک مزاحم و رقیب نگاه می‌کنند، گفت: «متاسفانه در کشور ما کسب‌وکارهای سنتی نپذیرفته‌اند که استارتاپ‌ها نسل بعدی رویکرد سنتی هستند و امکان نشاط آفرینی و توسعه در اشتغال کشور را دارند. بارها شکایت‌های صنفی از استارتاپ‌ها بوده‌ایم و این موضوع احساس دیده نشدن را به جوانان منتقل کرده است.»
به گفته او این موضوع در حالی است که کشورهای دیگر با سرمایه‌گذاری بر استارتاپ‌ها بستری مناسب برای مهاجرت جوانان به فضایی مناسب‌تر را فراهم کرده است.
طرح صیانت یا یک ایده پر سر و صدا
مدیرعامل پیام‌رسان گپ در بخش دیگری از توضیحات خود در پاسخ به این پرسش که آیا صرفا طرح صیانت عاملی برای مهاجرت نخبگان اکوسیستم استارتاپی کشور است یا خیر، گفت: «تصور نمی‌کنم این طرح خیلی هم اثرگذار باشد. ما صرفا درگیر حواشی و هیاهوهای حاشیه‌ای این طرح شده‌ایم. این موضوع همواره در اغلب تصمیم‌های نهادهای مسئول مشهود است. تجربه اعلام فیلتر تلگرام هم این موضوع را نشان داده است. در شرایطی که نهادهای مسئول امکان قطع دسترسی را بدون فیلترینگ هم داشتند، مسیر پرحاشیه و پر سروصدا را انتخاب کردند.»
انجیدنی با اشاره به اینکه هیچ اطلاعات دقیقی درباره طرح صیانت در دست افراد فعال اکوسیستم وجود ندارد، گفت: «ناامیدی و آسیب دیدگی برای متخصصان و علاقه‌مندان به حضور در اکوسیستم استارتاپی کشور بیشتر حاصل قوانین عجیب و بی‌توجهی به تخصص جوانان است. از طرفی حتی صندلی خالی برای حضور در روند اشتغال هم برای جوانان وجود ندارد. این روند به قدری گسترده است که همواره پست‌ها و شغل‌های مهم به افراد بازنشسته می‌رسد. در چنین شرایطی دیگر انگیزه‌ای برای جوان باقی نخواهد ماند.»
به گفته او ناامیدی و تصمیم به مهاجرت زمانی تقویت خواهد شد که افراد دیگر تصوری از مسیر آینده زندگی خود به دلیل ناهمواری مسیر پیش رو ندارند.
به باور او مهاجرت مکرر نیروی انسانی از کشور ضربه‌ای جبران ناپذیر به اکوسیستم کشور وارد خواهد کرد. انجیدنی با توضیح بیشتر این موضوع گفت: «تربیت و آموزش یک فرد هزینه‌ای بسیار بالا برای یک کشور دارد. سرمایه کشور در این روند مدام در حال نابودی است و راهی برای بازگشت آن هم وجود نخواهد داشت.»
چشم‌های همواره بسته
نیروی انسانی خبره در حال خروج از کشور است. حقیقت این است که بالیدن به حضور او در شرکت‌های بزرگ جهانی هم نه افتخاری برای کشور است و نه حتی گره‌ای از مشکلات باز می‌کند. نیروی انسانی اکوسیستم استارتاپی کشور بنابر مشاهداتی که این روزها در اکوسیستم با آن موجه هستیم مدام در حال تجربه چالش و ناامیدی است. به هر روی در پی احکام قضایی عجیب برای کارآفرینان از جمله آنچه به تازگی مدیرعامل دیوار تجربه کرد، امکان فعالیت دشوار و دشوار تر میشود.
حالا دیگر نه تنها گروهی خبره در حال خروج از مرزها هستند، بلکه بنا بر اظهارات کارشناسنان منابع انسانی نیروی انسانی که از کشور خارج نشده نیز دیگر آرامش و تمرکز کافی برای توسعه عملکرد و محصول نهایی خود را ندارد. این بحران در آینده‌ای نه چندان دور، در صورت عدم واکنش نهادهای مسئول، سیستم اقتصاد دیجیتال کشور را، آن هم در موقعیتی که اقتصاد دیجیتال از شاخص‌های اساسی بقای اقتصاد کشورهاست دچار بحرانی جدی و حتی یک قحطی پایان‌ناپذیر خواهد کرد.