کارشناسان حقوقی: ثبت نشان تجاری پلتفرمهای خارجی به معنای تمایل برای فعالیت در ایران نیست
ثبت نشان تجاری شرکت‌های بین‌المللی مثل اینستاگرام در ایران به محل مناقشه موافقان و مخالفان طرح صیانت تبدیل شده است. کارشناسان حقوقی در گفتگو با دیجیاتو به این سوال پاسخ می‌دهند که ثبت این برندها به چه هدفی صورت گرفته و آیا به معنی تمایل آن‌ها برای حضور در ایران است؟
طرح صیانت در صورتی که به تصویب نمایندگان کمیسیون مشترک برسد، پلتفرمهای خارجی را ملزم می‌کند تا نماینده قانونی در ایران معرفی کنند. موضوعی که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان غیرممکن بوده و در نهایت با توجه به مواد این طرح موجبات فیلتر این پلتفرم‌ها یا کاهش پهنای باند آن‌ها را فراهم خواهد ساخت.
در همین اثنا یک فعال توییتری با حضور در شبکه افق، ادعا کرد طبق اسنادی که برای اولین بار منتشر میشود، شرکت‌هایی مثل اینستاگرام و فیسبوک نامه‌نگاری انجام داده و برای حضور در ایران و حفظ منافع خود پا پیش گذاشته‌اند.
به گفته این فرد، اینستاگرام در تیرماه ۹۵ و فیسبوک در مهر ۹۴ درخواستی را ثبت کرده که حاکی از تمایل آن‌ها به فعالیت رسمی و قانونی در ایران بوده است: «آن‌ها می‌خواستند حقوق کاربران ایرانی را فراهم کنند اما این اقدام در دولت پیشین انجام نشده است. این شرکت‌ها حتی رابط ایرانی نیز به عنوان نماینده سرویس‌هایشان معرفی کرده‌اند.»
اما بررسی تصاویر نمایش داده شده در این برنامه تلویزیونی نشان می‌دهد این تصاویر مربوط به ثبت علامت تجاری اینستاگرام و فیسبوک بوده که اولا بارها در روزنامه‌های رسمی به چاپ رسیده و برای اولین بار منتشر نشده‌اند و دوما موضوع مرسومی بوده که چندین سال است شرکت‌های مختلف حتی اپل و اینتل و آمازون و… نیز نشان تجاری خود را در ایران ثبت کرده‌اند.
خاطر نشان میشود که پیرو همین بحث ثبت برندهای جهانی، ثبت علامت تجاری مک‌دونالد، در روزهای پسا برجام نیز سر و صدای زیادی به پا کرده بود. عده‌ای معتقد بودند این موضوع به معنای حضور این برند مطرح غذایی در ایران است. اما رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور وقت، در آن زمان اعلام کرد آنچه اتفاق افتاده است تنها ثبت علامت تجاری شرکت‌های مختلف آمریکایی از جمله مک‌دونالد بوده است:
«علامت تجاری مشخصه‌ای است که اشخاص حقیقی و حقوقی برای معرفی محصولات خود استفاده می‌کنند و به موجب پروتکل مادرید که ۸۶ کشور از جمله ایران عضو آن هستند، اتباع و اشخاص این کشورها می‌توانند علائم تجاری خود را در کشور دیگر به ثبت برسانند، همانطور که شرکت‌های ایرانی تا به حال صدها مورد علامت تجاری را در کشورهای مختلف ثبت کرده‌اند.»
در واقع اعلام شد ثبت علامت تجاری تنها این است که شرکت‌های دیگر نتوانند در محصولات خود از آن علامت استفاده کنند.
با این وجود همچنان این سوال مطرح است که آیا این ثبت برند می‌تواند به معنای تمایل آن‌ها برای فعالیت در ایران باشد؟ کارشناسان حقوقی و برندینگ در گفتگو با دیجیاتو به این سوالات پاسخ می‌دهند و تلویحا باور دارند که این موضوع ربطی به علاقه فعالیت در ایران ندارد.
از ثبت نشان تجاری برداشت اشتباه نشود
«رضا ایازی»، پژوهشگر حقوق فناوری در گفتگو با دیجیاتو به بحث استراتژی شرکت‌های بزرگ برای علائم تجاری خود اشاره کرد و گفت: «شرکت‌های بزرگ دنیا برای حمایت از علائم تجاری خود، آن را در کشورهای دیگر ثبت می‌کنند. موضوعی که با گرفتن وکیل برای ثبت علامت تجاری انجام شده و هزینه خاصی برای شرکت ندارد.»
او اعتقاد دارد این موضوع را نباید نشانه‌ای برای تمایل یا آغاز فعالیت این شرکت‌ها در ایران تلقی کرد بلکه تنها اقدامی در راستای ترتیبات مدیریت برند در سطح بین الملل است.
این پژوهشگر حقوقی در ادامه به دعوی حقوقی که فیسبوک و یوتیوب در ایران داشتند اشاره کرده و به دیجیاتو گفت:
«در اوایل دهه ۹۰ ثبت دامنه‌های "Facebook.ir" و "YouTube.ir" موجب ایجاد مناقشه‌ای بین‌المللی شد که با ورود "icann" به ماجرا، رای پرونده به سود این دو شرکت آمریکایی صادر شد. از همین روی ثبت برندها تنها در راستای آینده‌نگری این شرکت‌هاست.»
«محسن شاهین‌پور»، کارشناس حوزه بازاریابی و برندینگ نیز معتقد است ثبت برندهای انجام شده براساس پروتکل مادرید بوده و تمامی پلتفرمهای دنیا برای حفاظت از علائم تجاری خود در سایر کشورها این اقدام را انجام می‌دهند.
او در این باره به دیجیاتو گفت: «نمی‌توان ثبت نشان تجاری را به منزله علاقه شرکت‌هایی مثل اینستاگرام و فیسبوک در ایران دانست. زیرا در حال حاضر با توجه به سیاست‌های آمریکا در قبال ایران، حضور و فعالیت رسمی این شرکت‌ها در کشور ما شدنی نیست.»
طرح صیانت؛ تسهیل‌گر یا مانع فعالیت رسمی پلتفرم‌ها؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد برخی از علائم تجاری ثبت شده در ایران از سوی وکیل ایرانی صورت گرفته است. آیا چنین وکلایی به معنای نماینده حقوقی این پلتفرم‌ها در ایران به حساب آمده و می‌توانند پاسخگوی موارد مطرح شده در طرح صیانت باشند؟
شاهین‌پور در پاسخ به این سوال دیجیاتو گفت: «مشخص نیست همکاری با وکلا از سوی خود شرکت‌ها بوده یا براساس پیشنهاد مطرح شده، پذیرفته‌اند.»
به گفته وی برخی از وکلا هستند که به شرکت‌های خارجی پیشنهاد می‌دهند با ثبت برندهایشان در ایران، وکالت آن‌ها را در پرونده‌های حقوقی کپی برداری از علائم تجاری همراهی کرده و سپس با پیروزی در دادگاه و اخذ جریمه، پورسانت خود را دریافت می‌کنند.
سوال دیگری نیز مطرح است که آیا طرح صیانت می‌تواند پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام را ملزم به معرفی نماینده قانونی در کشور کند؟ ایازی پاسخ داد:
«یکی از راهکارهای طرح صیانت این است که با قانون‌گذاری و ایجاد محدودیت، این شرکت‌ها را مجبور به اخذ مجوز کنند. اما آن‌ها قوانین ایران را منطبق با قوانین بین‌المللی ندانسته و مشخص نیست مذاکرات به چه نتیجه‌ای برسد.»
اما آیا بازار ایران با ۵۰ میلیون کاربر برای این شرکت‌ها جذاب است؟ ایازی در پاسخ به این سوال دیجیاتو گفت شاید اندازه بازاری که گوگل، اینستاگرام و سایر شرکت‌ها دارند بسیار بزرگتر از جمعیت و کاربران ایرانی باشد اما به هر حال فرصتی است که شاید برای آن‌ها حائز اهمیت باشد.
لازم به ذکر است طی سالیان گذشته و پس از برجام، مذاکراتی با پلتفرمهای مطرح دنیا صورت گرفت تا همکاری‌هایی در زمینه داده‌های کاربران ایرانی انجام شود. همچنین مدت‌هاست شایعاتی مبنی بر اینکه دیتاسنترهای این پلتفرم‌ها در کشورهای همسایه قرار گیرد به گوش می‌رسد که هیچ کدام مورد تایید رسمی نیستند.
در نهایت شاید بتوان تلاش برای ثبت برندها در ایران را یک روزنه باریک از میل ورود این شرکت‌ها پس از تحریم‌ها به ایران دانست و اگر هم چنین سیاستی پشت آن نباشد، در هر صورت کارشناسان باور دارند مواردی مانند طرح صیانت همین کورسوهای امید را هم خدشه دار می‌کنند.