آیا چین در تولید چیپ‌های پردازنده به خودکفایی می‌رسد؛ تقسیم جهان میان امریکا و چین
چین برای بدل شدن به «ابر قدرت تکنولوژی»، علی‌بابا بزرگ‌ترین شرکت تجارت الکترونیکی خود را به طراحی چیپ‌های پردازنده ترغیب کرده است، کاری که در تاریخچه سازمانی علی‌بابا بی‌سابقه است. واحد تولید چیپ علی‌بابا به نام تی-هد (T-Head)، که تنها سه سال از عمرش می‌گذرد، در اکتبر ۲۰۲۱ از سومین چیپ خود به نام Yitian 710 برای بخش رایانش ابری علی‌بابا پرده‌برداری کرد. بنا بر اعلام علی‌بابا، این شرکت هنوز برنامه‌ای برای فروش خارجی ندارد.
نیویورک پست در گزارشی نوشته است؛ دیگر توسعه‌دهندگان تازه‌کار چیپ از جمله غول بازی‌سازی و شبکه اجتماعی تنسنت (Tencent) و شیائومی، تولیدکننده گوشی هوشمند، هم میلیارد‌ها دلار برای برنامه‌های دولت چین صرف ساخت تکنولوژی رایانش، انرژی پاک و دیگر تکنولوژی‌ها کرده‌اند. هدف نهایی برنامه‌های دولت چین افزایش نفوذ و ثروت چین است.
چیپ‌های پردازنده در طیف وسیعی از محصولات، از گوشی‌های هوشمند گرفته تا خودرو و تجهیزات درمانی و لوازم خانگی، نقش اساسی دارند. کمبود این کالای گران‌بها در پی پاندمی کرونا تولید را دچار اختلال کرد و باعث نگرانی‌هایی در بحث عرضه شد.
زورآزمایی چین با امریکا برای تولید چیپ
در این ماراتن حزب کمونیست برای پایان وابستگی به ایالات متحده، ژاپن و دیگر عرضه‌کنندگان تکنولوژی، که پکن آنها را رقبای احتمالی اقتصادی و استراتژیک می‌داند، چیپ‌ها اولویت اصلی هستند. چی شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین در یک سخنرانی که مارس ۲۰۲۱ منتشر شد گفت: «خودکفایی بنیان ملت چین است.» او برای محافظت از «امنیت اقتصاد ملی»، خواستار تبدیل چین به «ابرقدرت تکنولوژی» شد. او تاکید دارد: «باید سعی کنیم به مرکز اصلی علم و جایگاه عالی نوآوری تبدیل شویم.»
ماراتن چین شاید به یک ناامیدی پرهزینه منتهی شود. تجار و تحلیلگران می‌گویند حتی با وجود سرمایه‌گذاری‌های عظیم دولتی، سازندگان چیپ و دیگر شرکت‌ها در صورت جدایی از ارائه‌دهندگان جهانی قطعات و تکنولوژی پیشرفته، باز هم به در بسته می‌خورند- هدفی که هیچ کشور دیگری در پی آن نیست.
پیتر هنبری، که صنعت چیپ را برای شرکت مشاوره برین و کو (Brain & Co) دنبال می‌کند، می‌گوید: «تصورش دشوار است که یک کشور تمام اینها را بازسازی کرده و بهترین تکنولوژی را داشته باشد.»
این کارزار پکن باعث تشدید تنش با واشینگتن و اروپایی شده که چین را رغیب استراتژیک خود می‌شمرند و از سرقت تکنولوژی توسط چین شکایت دارند.
جلوگیری از کپی‌کاری چین یا تقسیم جهان
اروپا و ایالات متحده امریکا ابزارهای مورد نیاز برای تقویت این صنایع را محدود کرده‌اند. اگر قرار بر تفکیک جهان یا تقسیم به بازارهایی با استاندارد‌ها و محصولات ناهمسان باشد، شاید تجهیزات ساخته شده ایالات متحده یا اروپا روی کامپیوتر‌ها و خودرو‌های چینی کار نکنند. سازندگان گوشی هوشمندی که یک سیستم‌عامل اصلی و دو استاندارد شبکه دارند شاید مجبور به ساخت دو نسخه خاص برای هر بازار شوند. این جلوی پیشرفت و توسعه را می‌گیرد.
آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل در سپتامبر ۲۰۲۱، در گفت‌وگو با آسوشیتدپرس گفت واشینگتن و پکن باید «از تقسیم جهان دوری کنند».
با اینکه کارخانه‌های چینی گوشی هوشمند و تبلت‌های کامپیوتری را اسمبل می‌کنند اما قطعات از ایالات متحده، اروپا، ژاپن، تایوان و کره‌جنوبی تامین میشود. چیپ بزرگ‌ترین واردات چین است و حجم واردات آن با ۳۰۰ میلیارد در سال ۲۰۲۰ حتی از نفت خام هم بیشتر بود. در ۲۰۱۸ پس از آنکه با تحریم‌های کاخ سفید، شرکت هواوی، بزرگ‌ترین برند تکنولوژی چین، دسترسی به چیپ‌های آمریکایی و دیگر تکنولوژی‌ها را از دست داد، فوریت مساله بیش از پیش برای مقامات رسمی روشن شد. این تحریم رویای هواوی برای رهبری نسل جدید گوشی‌های هوشمند را بر باد داد. مقامات آمریکایی هواوی را یک تهدید امنیتی و ابزاری در دست دستگاه جاسوسی چین می‌دانند، اتهامی که این شرکت به کلی رد می‌کند.
توان تولید چیپ در چین چقدر است؟
تحلیلگران صنعت و فناوری معتقدند هواوی و برخی رقبای چینی این شرکت در حوزه طراحی «پیشرفته‌ترین» چیپ‌های گوشی هوشمند به شرکت‌های بزرگی مثل اینتل، کوالکام، سامسونگ الکترونیک کره‌جنوبی و شرکت Arm بریتانیا نزدیک شده‌اند.
اما از طراحی که بگذریم، تولیدکنندگان دولتی مثل SMIC شانگهای حدود ۱۰ سال از رهبران این صنعت از جمله TSMC یا شرکت تولید نیمه‌رسانای تایوان، که چیپ‌های اپل و دیگر برند‌های بزرگ جهانی را تولید می‌کند، عقب هستند.
حتی شرکت‌هایی مثل علی‌بابا هم که در طراحی چیپ دست توانایی دارند برای تولید به سازندگان خارجی مثل TSMC وابسته هستند. چیپ Yitian 710 علی‌بابا به دقتی نیاز دارد که هیچ تولیدکننده چینی‌ای قادر به ارائه آن نیست. شرکت علی‌بابا از پاسخ به این سوال که از کدام تولیدکننده خارجی استفاده می‌کند خودداری می‌کند.
لیو چانتیان، تحلیلگر گروه اطلاعاتی زیرو پاور (Zero Power Intelligence Group)، می‌گوید: «کشور من هنوز با کاستی‌های بزرگی در تکنولوژی چیپ روبه‌روست.» چین ۲۳ درصد از ظرفیت تولید چیپ جهان را در اختیار دارد اما تنها ۷.۶ درصد از فروش نصیبش میشود.
قرار دادن میلیون‌ها ترانزیستور روی یک تکه سیلیکونی بسیار کوچک حدود ۱۵۰۰ مرحله دارد و نیازمند دقت میکروسکپی و تکنولوژی‌های فوق پیشرفته‌ای است که تنها چند عرضه‌کننده از ایالات متحده، اروپا، ژاپن و چند کشور دیگر آن را در اختیار دارند.
از جمله این شرکت‌ها می‌توان به KLA Corp کالیفرنیا برای اندازه‌گیری بسیار دقیق و شرکت TEL ژاپن اشاره کرد که ماشین‌هایی برای قرار دادن پوششی به ضخامت تنها چند مولکول تولید می‌کنند. بسیاری از این تکنولوژی‌ها تحت عنوان «کاربرد دوگانه» محدود به تکنولوژی‌هایی می‌شوند که امکان استفاده برای سلاح را دارند.
اتحادیه صنعت نیمه‌رسانا (Semiconductor Industry Association) در گزارش سالانه خود در ۲۰۲۱ گفت چین در زمینه ابزار، مواد و تکنولوژی تولید خیلی عقب است.
واشینگتن و اروپا، با اشاره به نگرانی‌های امنیتی، دسترسی سازندگان چیپ چینی به ابزارهای پیشرفته‌ای را که برای همپایی با رهبران جهان از لحاظ دقت و بازدهی نیاز دارند ممنوع کرده‌اند.
هانبری می‌گوید چین بدون این تکنولوژی و ابزارها بیش از پیش عقب می‌افتد. او می‌گوید: «اسب TSMC با سرعت در حال تاختن و دور شدن و اسب چین متوقف شده است. آنها توان حرکت به جلو را ندارند.»
واشینگتن در سال ۲۰۲۰ با ممنوع کردن استفاده از تکنولوژی آمریکایی برای تولید چیپ‌های هواوی، فشار بر این شرکت را افزایش داد. فروشندگان آمریکایی اجازه دارند جز برای گوشی‌های جدید «5G» به این شرکت چیپ بفروشند. اتحادیه اروپا نیز پس از شکایت‌هایی در مورد اینکه چین پیشتازی را با خرید دارایی‌های مهمی مثل کوکا (Kuka) سازنده روبات آلمانی می‌تواند از اروپا بگیرد، از بررسی و تجدیدنظر در خصوص سرمایه‌گذاری‌های خارجی خبر داد.
از سوی دیگر چیپ Yitian 710 علی‌بابا بر اساس معماری شرکت Arm بریتانیاست و همین مساله وابستگی چین به دانش خارجی را برجسته می‌کند. به گفته علی‌بابا، این شرکت هنوز با عرضه‌کنندگان خارجی از جمله اینتل، Arm، انویدیا و AMD همکاری می‌کند. افزون بر این، هلدینگ تنسنت، مالک پیام‌رسان وی‌چت، نوامبر ۲۰۲۱ تولید سه چیپ اولیه خود را برای هوش مصنوعی، رایانش ابری و ویدئو به اطلاع عموم رساند.
طبق اعلام پکن این کشور از ۲۰۱۴ تا ۲۰۳۰ مبلغ ۱۵۰ میلیارد دلار برای توسعه صنعت چیپ خود هزینه می‌کند اما حتی همین مبلغ هنگفت هم تنها کسری از سرمایه‌گذاری رهبران جهانی است. TSMC قصد دارد در سه سال آینده ۱۰۰ میلیارد دلار روی تحقیق و تولید سرمایه‌گذاری کند.
آیا چین می‌خواهد از جهان جدا شود؟
چین با استخدام مهندسانی از TSMC و دیگر تولیدکنندگان تایوانی، قصد خرید تجربه و تخصص دارد. تایوان که طبق ادعای پکن بخشی از قلمرو این کشور است تهدید به مقابله به مثل کرده و تبلیغ فرصت‌های شغلی را محدود کرده است.
با اینکه پکن تولیدکنندگان گوشی هوشمند و دیگر ابزارها را به استفاده از عرضه‌کنندگان داخلی ترغیب می‌کند، مقامات این کشور قصد جدایی از صنایع جهانی را رد کرده‌اند. شی در یک سخنرانی که ویدئو آن به جلسه رهبران آسیا-اقیانوسیه در مالزی در اکتبر ۲۰۲۱ مربوط است می‌گوید: «ما هیچ‌گاه با تلاش برای جدا شدن از جهان به گذشته بر نمی‌گردیم.»
تازه‌ترین تنش‌ها در زمینه فتولیتوگرافی (photolithography) یا فرایند استفاده از نور فرابنفش برای متصل کردن مدار به سیلیکون‌هایی در مقیاس نانومتری یا یک‌میلیاردم متر است. پیشتاز این صنعت شرکت ASML هلند و تولیدکننده ماشین‌هایی است که ترانزیستورها را با فاصله پنج نانومتر از یکدیگر نصب می‌کنند. با این دقت، ۲ میلیون ترانزیستور در فضایی با عرض یک سانتی‌متر قرار می‌گیرد.
شرکت SMIC چین حدود یک‌سوم و برابر ۱۴ نانومتر دقت دارد. این در حالی است که TSMC تایوان در تلاش است دقت خود را به ۲ نانومتر افزایش دهد. با اینکه SMIC قصد داشت با خرید تازه‌ترین ماشین‌های ASML کیفیت خود را ارتقا دهد اما دولت هلند هنوز با خرید تجهیزات موافقت نکرده است. مونیکا مالز، سخنگوی ASML، در ایمیلی گفته: «ما منتظر تصمیم آنها می‌مانیم.»