مسئولان، اقتصاد دیجیتال را به‌عنوان فرصتی برای نجات اقتصاد ایران قبول ندارند
آرش سلام زاده، مشاور ارشد آی تی، می گوید: از مهم‌ترین چالشهای شتاب بخشیدن اقتصاد دیجیتال نوع تفکر و نگرش مسئولین است که هنوز اقتصاد دیجیتال را به‌عنوان یک فرصت برای نجات اقتصاد کشور قبول ندارند.
توسعه فناوریهای نوین و در عین حال بروز پاندمی باعث شده تا بر رشد اقتصاد دیجیتال کشورها تاثیر بگذارد، به طوریکه پیش بینی می‌شد که تا سال ۲۰۲۵ حدود ۲۴ درصد از سهم اقتصاد جهان مربوط به اقتصاد دیجیتال باشد. این درحالی است که شوربختانه در ایران هنوز مدیران و مسوولان آنطور که باید اقتصاد دیجیتال را به عنوان اهرمی برای رشد اقتصادی کشور نپذیرفته اند. از طرفی به گفته آرش سلام زاده ،مشاور ارشد آی تی ، از مهم‌ترین چالشهای شتاب بخشیدن اقتصاد دیجیتال در ایران نوع تفکر و نگرش مسئولین است که هنوز اقتصاد دیجیتال را به‌عنوان یک فرصت برای نجات اقتصاد کشور قبول ندارند و به نظر می‌رسد که حتی در بعضی موارد به این نوع اقتصاد بدبین هم هستند.
در همین راستا برای اینکه اهمیت این موضوع را بررسی کنیم گفتگویی با آرش سلام زاده انجام داده ایم که در ادامه متن این گفتگو آمده است.
آرش سلام زاده ،دکتری حرفه ای؛ مدیریت کسب و کار (DBA) با گرایش تحول دیجیتال از دانشکده مدیریت دانشگاه تهران است. همچنین میتوان به برخی از فعالیتهای وی به عنوان مشاور ارشد IT و تجارت الکترونیک در سازمانهایی همچون شرکت ارزش آفرینان زیر مجموعه مجتمع اقتصادی کمیته امداد امام خمینی (ره(، شرکت سریرلند زیر مجموعه سرمایه گذاری غدیر، عضو حقیقی سازمان نظام صنفی رایانه ای استان تهران، عضو هیات مدیره موظف شرکت خدمات ارتباطی ایرانسل، عضو هیات مدیره شرکت داده پردازی ایران، مدیر فروش تجاری و رویدادهای شرکت خدمات ارتباطی رایتل و مدیر توسعه بازار و برند شرکت مدیریت صنایع نوین تامین زیر مجموعه سرمایه گذاری تامین اجتماعی (شستا( اشاره کرد.
در عین حال در بخش پروژه های تحقیقاتی و مطالعاتی نوشتاری از وی، «هوش مصنوعی و فرصتهای کسب و کار: شناسایی کارکردهای هوش مصنوعی در ایجاد مزیت رقابتی برای شرکتهای کارآفرین فناور (مطالعه صنعت بازی‌های رایانه‌ای)» در فصلنامه کارآفرینی دانشگاه تهران هم منتشر شده است.
*به نظر شما عوامل مهم در اقتصاد دیجیتال چه مواردی هستند؟
قبل از پاسخ به سوال باید بدانیم که تجربه اقتصاد دیجیتال نمایه ای از سه لایه را در ذهن متبادر می نماید که شامل لایه های هسته دیجیتال، دیجیتال زادها و لایه های سنتی های صنعت می باشند .
لایه اصلی مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد که نقشی مهم چون زیر ساخت را برای تحقق اقتصاد دیجیتال بازی می کند. در لایه دیجیتال زادها که کارآفرینان فناوری و غولهای فناوری دیجیتالی مانند اپل، امازون، گوگل، میکروسافت و فیسبوک که تولدشان در عصر دیجیتالی شدن شکل گرفته و با اصول این عصر به ارائه خدمات پرداخته اند. این شرکتها عمدتا از جنس پلتفرمی و منطبق بر مفاهیم اقتصاد اشتراکی می باشند. لایه بعدی شرکت‌هایی مانند پیدایش الکترونیک، ارتباطات از راه دور و … هستند که قبل از عصر دیجیتال نیز وجود داشتند و می‌خواهند به عنوان مهاجران دیجیتال از قابلیت‌های تحول دیجیتال در راستای ارتقا بهره‌وری و نوآوری بهره گیرند که آنها را با اصطلاح سنتی های صنعت می شناسیم .
با جمع‌بندی آنچه بیان شد میتوان اقتصاد دیجیتال را اقتصادی معرفی کرد که ایجاد ارزش در آن مبتنی بر فناوریهای دیجیتال می‌باشد و ستون فقرات آن، ارتباطاتی به منظور ساخت اکوسیستمی بین مردم، سازمان‌ها و زیرساختهای فناورانه است که نقش اپراتورهای سیار و ثابت در این عرصه بسیار پررنگ خواهد بود .
تمام اجزای حاکمیت باید نقش اصلی در حمایت و توسعه مبتنی بر اقتصاد دیجیتال را ایفاء نمایند. مجلس با تسهیل و بهبود قوانین مقررات کسب و کار، دولت با آزادسازی اقتصاد بالاخص قیمت گذاری، بازنگری در قوانین مالیاتی و خروج شرکتهای دولتی و خصولتی از کنترل بازار و حضور دولت در قالب تسهیلگر و نه رقیب کسب و کارها، و قوه قضاییه با روزآمد کردن فرایندهای قضایی در حمایت از مالکیت معنوی و مادی، ارتقاء آموزش کارکنان و قضات جهت آشنایی با مقتضیات جدید حکمروایی قضایی می توانند فضا را برای رشد اکوسیستم و بازار مهیا نمایند .
* از دیدگاه شما اقتصاد دیجیتال چگونه بر تجارت و بهبود صنایع مختلف تأثیر می گذارد؟
اقتصاد دیجیتال با دارا بودن ویژگی های خاص خود چون جهانی سازی، نوآوری، رویکرد سیستمی و پلتفرمی، سرعت انتشار بالا در فناوری و اثرات شبکه ای، داده محوری و ارزش آفرینی سرمایه های فکری بستر لازم را جهت تولد دیجیتال زادها و آگاه سازی لایه های سنتی های صنعت مهیا نموده و با ایجاد زیرساختهای پلتفرمی، دسترسی به داده ها، داده کاوی و در درجه اهمیت بالاتر حفظ امنیت داده ها بصورت ۷۲۴ ، اثرات قابل مشاهده ای از فعال شدن اجرای اکوسیستم و در نهایت بهبود تجارت و صنایع خواهد داشت .
تجربه شرکتهای بزرگ فعال در قرن حاضر در اقتصادهای بزرگ نوآور مانند شرکتهای نوپای آقای ایلان ماسک و بالاخص شبکه اینترنت ماهواره ای استارلینک و محصول منظومه ماهواره ای در تامین زیرساخت مخابراتی، و همچنین تغییر فرایندها و سازماندهی شرکتهای سنتی و صنعتی می تواند شاهدی بر مسیر حرکت و توانمندیهای حاصل شده از اقتصاد هوشمند را در بازار به نمایش گذاشته باشد.
این نکته را نیز باید افزود که در اوایل سال ۲۰۲۱ در اروپا مفهوم انقلاب صنعتی پنجم نیز متولد شد. ریشه شکل‌گیری انقلاب صنعتی پنجم را میتوان در کاستی انقلاب صنعتی چهارم یا همان اقتصاد دیجیتال جست‌وجو کرد. جایی‌که توجه به فناوری موجب کم‌توجهی بشر به شان و جایگاه انسان، تاب‌آوری اجتماعی و مسائل زیست‌محیطی گردید. در این موج جدید انقلاب صنعتی، سه مفهوم پایداری، انسان‌محوری و تاب‌آوری مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این مطلب به این دلیل ذکر شد که امروز می‌بایست علاوه بر توجه به مبانی اقتصاد دیجیتال در طراحی نظام‌های اقتصادی و اجتماعی، به توصیه‌های موج پنجم نیز توجه گردد.
*چالش های شتاب بخشیدن به اقتصاد دیجیتال در ایران چیست؟
در خصوص چالش های شتاب بخشیدن به اقتصاد دیجیتال چند مورد را میتوان ذکر کرد که یکی از مهم‌ترین آنها در کشور ما نوع تفکر و نگرش مسئولین است که هنوز اقتصاد دیجیتال را به‌عنوان یک فرصت برای نجات اقتصاد کشور قبول ندارند و به نظر می‌رسد که حتی در بعضی موارد به این نوع اقتصاد بدبین هم هستند.
با توجه به افزایش سرعت تحولات زندگی بشری به دلیل وقوع تحول دیجیتال و توسعه فناوری اطلاعات در جهان بر اساس مطالعات انجام‌شده در سال‌های گذشته، پیش بینی می‌شد که تا سال ۲۰۲۵ حدود ۲۴ درصد از سهم اقتصاد جهان مربوط به اقتصاد دیجیتال شود، اما گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که با همه گیری ویروس کرونا، رشد اقتصاد دیجیتال در جهان بیشتر از پیش بینی‌های گذشته افزایش‌یافته و پیش بینی‌های قبلی زودتر محقق شده است.
اگر نگاه واقع بینانه به موقعیت ایران در روند رشد اقتصاد دیجیتال توجه کنیم باید به پراکندگی داده های کشور و مشکل عدم ارتباط بین بانکهای داده ای کشور هم توجه کنیم لذا هوش مصنوعی و زنجیره بلوکی به‌عنوان مؤلفه‌های اصلی تحول دیجیتال و رشد پرسرعت بازار این فناوری‌ها در جهان و گسترش کاربرد آنها در بخش‌های مختلف صنعتی و اجتماعی اثر گذار است.
تحول دیجیتال و فناوریهای نوین سبب از بین رفتن میلیون‌ها شغل در جهان و جایگزینی ماشین به‌جای انسان، خصوصاً در مشاغل ساده و دارای فرایندهای تکراری میشود و در مقابل مشاغلی که تخصصی و نیاز به مهارت بالا هستند با افزایش تقاضا و کمبود نیرو در بازار کار مواجه خواهند شد.
از همین رو پیش بینی میشود که تا ۱۰ سال آینده کمبود نیروی متخصص فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشورهای پیشتاز دنیا در حوزه فناوری اطلاعات بیشتر احساس شود و این کشورها درصدد جذب متخصصان و نخبگان سایر کشورها از جمله ایران باشند؛ نشانه های آن در بازار منابع انسانی بسیار مشهود است. بر این اساس در صورت عدم پیش بینی سازوکار مناسب برای بهره گیری از ظرفیت نخبگان داخلی و جذب نخبگان بین المللی، اصلاح قوانینی چون چند تابعیتی ها و سقف های تعریف شده در حقوق و مزایای لازم جهت نگهداشت نیرو ها، ممکن است در آینده نزدیک با مشکل کمبود نیروی نخبه و متخصص در بخش فناوری اطلاعات مواجه شویم که این موضوع توسعه اقتصاد دیجیتال در کشور را با چالش جدی روبرو خواهد کرد.
پیشبرد تحول دیجیتال در کشور را نیازمند تدوین یک برنامه جامع و یکپارچه است و امید است که برنامه ای چابک و با سرمایه گذاری جدی در حوزه توسعه متوازن زیرساختهای ارتباطی نوین بالاخص توسعه فیبر نوری سراسری، خدمات FTTH و ورود تجاری به عرضه خدمات نسل پنجم و ششم مخابراتی و همچنین خدمات قابل ارائه در این بستر صورت پذیرد و کاهش شکاف دیجیتالی در جوامع هم مورد توجه قرار گیرد تا زمینه برای کاهش نابرابری و افزایش عدالت در ارائه خدمات مختلف با بهره گیری از ظرفیت فناوری اطلاعات فراهم شود. برای رشد سرمایه‌گذاری و افزایش حجم اقتصاد دیجیتال باید سازوکارهای سنتی را کنار بگذاریم و به سمت ساختارهای متصل به فناوری و نوآوری نظیر استفاده از ظرفیت صندوقهای سرمایه‌گذاری و همچنین هم سرمایه گذاری بین صندوقها، فرصتهای پیشتازی در مجموعه نهاد های تحت مدیریت رهبری به عنوان پیشرو در صنایع و همچنین نوآوری در بورس برای تأمین مالی کسب وکارهای فناورانه، سرمایه گذاریهای جسورانه و خطر پذیرگام برداریم.
ارتقای امنیت، حفظ حریم خصوصی افراد و توجه به مالکیت معنوی و مادی از مؤلفه‌های بسیار مهم در حوزه فناوری است که در فرایند تحول دیجیتال باید به آنها توجه شود. هم‌زمان با تحولات حوزه فناوری نباید از موضوع تنظیم مقررات و اصلاح قوانین برای بهبود فضای کسب‌وکارهای فناورانه و نوآورانه در کشور غافل شد.
*فناوری های نوظهور برای بهبود اقتصاد دیجیتال کدامند؟
فناوریهای نوظهور دیجیتال هر روز بیش از پیش در زندگی بشر تجلی می یابد. ویژگی تحول‌آفرینی این فناوری‌ها میتواند طرحی نو در اندیشه، سبک زندگی، افق‌های پیش روی علمی و کاربردهای چندگانه عملی دراندازد.
فناوریهای نوظهور دیجیتال در حوزه‌های زیرساخت نسل ۵ و ۶ مخابراتی، اینترنت اشیاء، هوش مصنوعی، Big Data، واقعیت افزوده، واقعیت مجازی و تکنولوژی بلاکچین به عنوان ابزاری جهت بهبود اقتصاد دیجیتال مطرح بوده است لیکن در بررسی پدیده‌های جدید در نظام اقتصادی که در پنج محور ظهور پیدا می‌کنند و باید مورد توجه قرار گیرند :
*نظام پولی و بانکی مجازی است که ارزهای دیجیتال، کریپتوکارنسی ها و بانکداری باز که به سرعت در حال تحول است.
*ساختار دولت و شفافیت اطلاعات و مباحث بخش عمومی اقتصاد که نیازمند تسهیل گری، شفافیت داده ها و تجمیع آنهاست که در قالب بانک داده بزرگ ملی مورد نظر رهبری معظم نیز می باشد.
* نظام مالی، بورس و فناوری مالی است که شامل فین تک ها و سازوکارهای این حوزه می باشد .
* نظام کسب و کارهای مجازی که مبتنی بر اقتصاد گیگ و اقتصاد اشتراکی به شدت قابل بروز و ظهور است.
*حکمرانی و مدیریت اقتصاد که شامل سیاست گذاری و تعیین خط و مشی این حوزه است
* در پایان به نظر شما رمزارزها چگونه میتواند بر اقتصاد و صادرات ایران تاثیر گذارد؟
رمزارزها از طریق ارائه دسترسی آسان‌تر به خدمات مالی، می‌توانند سبب رشد اجتماعی و اقتصادی در سراسر جهان، از جمله در کشورهای در حال توسعه بالاخص ایران شوند. رمزارزها در حال حاضر یک صنعت بزرگ مالی را به خود اختصاص داده‌اند. این صنعت توسط موسساتی که بر همه مبادلات مربوط به ارزهای دیجیتال در سراسر جهان نظارت می‌کنند، شکل گرفته است. سرعت رشد صنعت ارزهای دیجیتال خیره کننده است. بسیاری از معامله‌کنندگان اولیه این رمزارزها که یک شبه ثروتمند شدند خود گواهی بر صدق این ادعاست.
در شرایطی که به علت تحریم های آمریکا، و ضعف سیستم بانکداری در کشور ما روند مبادلات مالی و پرداخت های بین المللی با چالش مواجه شده و بازرگانان در انتقال دلار و سایر ارزهای مورد نظر خود از طریق نظام بانکی، محدودیت دارند، برخی با استفاده از فناوری های جدید و به ویژه ارزهای دیجیتال با پشتوانه توانسته اند این موانع را بر طرف کنند و امکان معامله و تهاتر با رمز ارزها موجب تضعیف جهانی دلار و پایان سلطنت این ارز جهانی خواهد شد و تا این لحظه مشکلاتی چون هزینه بالای جابجایی در روال جاری و عدم شفافیت و افزایش قدرت کارآفرینان در ایجاد بازارهای جدید را هم مرتفع نموده اند .
همانطور که میدانید دنیا به سمت دهکده جهانی پیش می رود و ارز دیجیتال به عنوان وسیله ای جهت تبادلات که دارای ارزش و امنیت در دنیا می باشد به کار می رود، واضح است که ارز دیجیتال می تواند پشتوانه ای برای صادرات باشد.به طور مثال بسیاری از شرکت ها و فروشندگان کشور های شرقی، به دریافت ارز دیجیتال به جای ارز رایج بسیار راغب تر بوده و این موضوع فرصت مناسبی برای تجار داخلی تلقی خواهد شد.
در این روش، شما دیگر ریسک کاهش ارزش پولی خود به دلیل افزایش قیمت ارز تا زمان مراجعه به بانک و صرافی را نخواهید داشت و از طرفی، به دلیل امنیت بالای شبکه بلاکچین، انتقال ارز با بالاترین امنیت و کوتاهترین زمان انجام می شود. عدم وجود امکان کنترل و نظارت بر تبادلات ارزی در شبکه بلاکچین به گونه ایست که هیچ شخصی از درآمد و تبادلات مالی شما مطلع نخواهد شد. این نگرانی که عدم وجود کنترل در ارزهای مجازی می تواند برای دولتها مشکلاتی را ایجاد کند به حق بوده اما با توجه به تحریمهای ظالمانه اقتصاد کلان کشور ایران، شرکت های طرف قرارداد و همکار کشور می تواند بسیار از این امکان سود برده و از این طریق منافع ملی ما تحکیم خواهد یافت .
اگر به گزارشات جهانی در بررسی سهم واردات و صادرات کره شمالی با وجود تحریم های کمرشکن غرب نگاهی بیاندازیم خواهیم دید که این کشور از بیش از دو میلیارد دلار سرمایه به صورت ارز دیجیتال برای تامین بودجه زنجیره تامین و شبکه تجاری خود استفاده های بهینه ای نموده است .
در نهایت می توان گفت برای واردات یا استفاده از خدمات سایر شرکت ها در خارج از ایران، می توان بوسیله خرید ارز دیجیتال با کارمزد اندک و در سریعترین زمان ممکن، با طرف خارجی خود تسویه حساب کرده و آن کالاها یا خدمات را دریافت کرد.