سد چین در برابر بلندپروازی‌های تکنولوژیک
«جک ما» مشهورترین کارآفرین چین، به شکل تلویحی و سربسته درباره نقش دولت در فعالیت کسب‌وکارها صحبت نکرده است. او در سال ۲۰۱۸ در جلسه‌ای با مدیران تجاری در جزیره بالی گفت که دولت نیست که رونق و شکوفایی تجارت و نوآوری را رقم می‌زند. او تاکید کرده بود که این نتیجه تلاش کارآفرینان است و گفته بود: «کارآفرینان هستند که ایده و رویا در سر دارند.» حدس و گمان‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد سختگیری و نظارت شدید دولت چین روی غول‌های اینترنتی و ارائه‌دهندگان بزرگ خدمات مصرفی آنلاین – که از اواخر سال ۲۰۲۰ آغاز شد- احتمالا قابل تحمل و ماندگار نخواهد بود.
برای نخستین بار است که رشد فروش شرکت‌های بزرگ تکنولوژی چین روند نزولی پیدا کرده است. درآمد شرکت علی‌بابا در سه‌ماهه پایانی سال 2021 تنها 10درصد رشد کرد که این میزان کندترین روند رشد فصلی این شرکت از زمان عرضه اولیه سهام آن در سال 2014 بوده است. شرکت بزرگ ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی تنسنت (Tencent) و تولیدکننده بازی‌های ویدئویی Goliath، در همین دوره زمانی شاهد رشد 8 درصدی درآمدشان بوده‌اند که کمترین میزان آن به عنوان یک شرکت سهامی عام است. شرکت بزرگ تجارت الکترونیک jd. com از رشد درآمدش خبر داد، اما «ریچارد لیو» بنیان‌گذار و رئیس هیات‌مدیره آن، در ماه آوریل از سمتش کناره‌گیری کرد. او تنها یکی از کارآفرینان تاثیرگذاری است که در چند سال گذشته ناچار به استعفا شده است. رسانه‌های محلی گزارش داده‌اند که شرکت بزرگ خدمات خرید و تحویل آنلاین Meituan، با وجود رشد 30 درصدی میزان فروشش، تصمیم دارد 20 درصد از کارمندان خود در تجارت مرکزی‌اش را تعدیل کند. ارزش سهام این چهار شرکت و همچنین یکی دیگر از غول‌های تجارت الکترونیک چینی یعنی Pinduoduo، از ماه فوریه سال گذشته میلادی تا حالا چیزی در حدود 5/ 1 تریلیون دلار سقوط کرده است.
فشار بر صنعت تکنولوژی چین حالا در حال ورود به مرحله جدیدی است. شرایط نامساعد اقتصاد چین، قانون‌گذاران را مجبور کرده است تا به امید کمک این صنعت به رشد دوباره اقتصاد کشور، برنامه‌های آینده خود برای اعمال فشار و سختگیری را به تاخیر بیندازند. در خوش‌بینانه‌ترین نشانه برای صنعت تکنولوژی در یک سال گذشته، دولت مرکزی در بیست‌ونهم آوریل از برنامه خودش برای اصلاح قوانین و کمک به توسعه اقتصاد پلتفرمی خبر داد. قیمت سهام چند شرکت از جمله علی‌بابا، در واکنش به این خبر رشد کرد. به گزارش وال‌استریت ژورنال، با این حال بعضی از قوانین جدید تنها برای به تعویق انداختن وضع شده‌اند و نه برای کنار گذاشتن قوانین سختگیرانه قبلی و در حال حاضر بیشتر آسیب‌ها اتفاق افتاده است. موفقیت‌های کارآفرینان پشت بزرگ‌ترین شرکت‌های تکنولوژی چین، به‌شدت رو به کاهش گذاشته است؛ آنها به خاطر دخالت دولت دیگر نمی‌توانند ایده‌های نوآورانه‌شان را به مرحله عمل برسانند و حتی ممکن است به تکرار و رخوت برسند.
زمانی که جک ما در حال تعریف و تمجید از فضای کسب‌وکار چین در بالی بود، دو غول چینی علی‌بابا و تنسنت به عنوان دو سرمایه‌گذار بزرگ خصوصی در حال ورود و سرمایه‌گذاری در گروهی از کسب‌وکارهای دیگر بودند. این خرید و ادغام‌ها در بسیاری از حوزه‌های داغ جدید، به آنها مزیت و برتری می‌بخشیدند. خدمات مختلف آموزش آنلاین، بهداشت، رسانه، سرگرمی و بانکداری، حوزه‌های پرطرفدار و رو به رشدی برای آنها محسوب می‌شدند. تا سال 2020 شرکت آنت (Ant) – یکی از زیرمجموعه‌های شرکت بزرگ علی‌بابا- 15 درصد یا 257 میلیارد دلار از کل بازار وام‌های مصرفی چین را تحت کنترل خودش داشت. درست در زمانی که جف بزوس بنیان‌گذار آمازون مشغول خرید واشنگتن پست بود و جک دورسی، مدیرعامل وقت توییتر پلتفرم پرداخت بلاک(Block) را معرفی کرد، جک ما در حال جمع کردن دارایی‌های رسانه‌ای خود و ایجاد یک گروه مالی بزرگ بود. مدیران شرکت‌های تکنولوژی آمریکایی همچنان مشغول بازآفرینی و گسترش امپراتوری خودشان هستند. مارک زاکربرگ بنیان‌گذار فیس‌بوک به دنبال تبدیل شرکت رسانه اجتماعی خودش به یک شرکت متاورسی است تا واقعیت مجازی را رواج دهد. ایلان ماسک، مدیرعامل شرکت سازنده خودروهای الکتریکی تسلا، همچنان در فرآیند خرید توییتر است. در مقابل اما سازندگان بزرگ‌ترین امپراتوری‌های تجاری چین، در حال تعدیل بلندپروازی‌های‌شان هستند.
سختگیریها و فشارهای قانونی پکن به طرز چشمگیری روحیه ریسک‌پذیری کارآفرینان را تضعیف کرده است. بعد از وضع قوانین جدید برای خدمات قابل ارائه به دانش‌آموزان و دانشجویان در سال گذشته میلادی، اشتیاق و حرکت تنسنت به سمت آموزش آنلاین – که در سال 2019 آغاز شده بود- حالا به بن‌بست رسیده است. بعد از آنکه عرضه سهام شرکت آنت در اواخر سال 2020 توسط رهبران حزب کمونیست متوقف شد، سرمایه‌گذاران تمایلی به فعالیت در صنعت فین‌تک چین ندارند. همین اتفاق برای کسب‌وکارهای مبتنی بر تحلیل داده هم افتاده است، چون کارگروه جدید دولت برای کنترل و مالکیت داده‌های مالی و شخصی، فعالیت استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های خصوصی فعال در این حوزه را محدود خواهد کرد. حتی بازی‌های ویدئویی آنلاین – که بیشترین درآمد تنسنت را به خودشان اختصاص داده‌اند- هم از گزند این سختگیریها و اعمال قوانین دور نمانده‌اند. دولت چین نشان داده است که دیگر قدرت تحمل سرمایه‌گذاری خصوصی در سرویس‌های خبری را ندارد و همین موضوع امپراتوری رسانه‌ای جک ما را به خطر انداخته است. بسیاری از کارشناسان هشدار داده‌اند که حتی احتمال تصاحب مقدار کمی از سهام شرکت‌های تکنولوژی توسط زیرمجموعه‌های دولتی وجود دارد تا به این ترتیب دولت از این طریق آزادی عمل و نفوذ بیشتری برای پیشبرد اهدافش داشته باشد.
استراتژی این شرکت‌ها نشان از انتخاب‌های محدود آنها برای رشد سریع دارد. علی‌بابا و سه حوزه عملیاتی اصلی آن را در بخش بین‌الملل(مانند شرکت تجارت الکترونیکی Lazada در سنگاپور)، تجارت الکترونیک در داخل چین و بخش تکنولوژی که رایانش ابری بزرگ‌ترین موتور رشد آن است، در نظر بگیرید. راهکار علی‌بابا برای رکورد بلندمدت در تجارت الکترونیک چین که با اشباع شدن بازار اتفاق می‌افتد، حرکت به سمت شهرهای کوچک‌تر و فقیرتر در کشور با گسترش فعالیت پلتفرم Taobao Deals است که امکان خرید محصولات با قیمت ارزان‌تر را به افراد می‌دهد. علی‌بابا اخیرا این استراتژی را برای تحلیل‌گران و سرمایه‌گذارانی تشریح کرده است که از روند کاهش سود و درآمد آن ناامید شده‌اند. با این حال اما کسب‌وکار جهانی این شرکت به سرعت در حال رشد است که این موضوع تا حد زیادی به خاطر رشد سریع Lazada بوده است. اما از سال 2017 تا حالا، عملیات خرده‌فروشی خارج از کشور این شرکت تنها حدود 5 درصد از کل درآمد سالانه آن را در اختیار داشته است و احتمال کمی وجود دارد که بتواند به بخش قابل‌توجهی از امپراتوری تبدیل بشود. از طرفی این شرکت چشم‌اندازی برای نفوذ به بازارهای توسعه‌یافته مانند آمریکا و اروپا ندارد که افزایش بی‌اعتمادی دولت آمریکا به شرکت‌های چینی، سهم چشمگیری در ایجاد این فضا داشته است. شرکت آنت در سال 2018 تلاش کرد یک شرکت پرداخت الکترونیکی آمریکایی را بخرد، اما قانون‌گذاران واشنگتن به خاطر دغدغه‌ها و نگرانی‌های موجود درباره به خطر افتادن امنیت ملی، مانع از آن شدند. تمام اینها باعث شدند تا علی‌بابا با صرف کمترین سرمایه و قدرت، ناچار به تمرکز روی بازارهای در حال توسعه شود.
قانون‌گذاران چینی همچنین سرمایه‌گذاری‌های خارجی روی غول‌های تکنولوژی را محدود کرده‌اند. از طرف دیگر، آنها از رفتارهای انحصارگرایانه در بازار داخلی هم جلوگیری کرده‌اند و به این ترتیب باعث سرکوب سرمایه‌گذاری‌های داخلی هم شده‌اند. بر اساس آمار ارائه شده توسط شرکت تحقیقاتی Refinitiv، علی‌بابا به عنوان بزرگ‌ترین شرکت چین، در سال 2018 چیزی در حدود 18 میلیارد دلار برای خرید و ادغام صرف کرد. این رقم اما در سال 2021 به 7/ 5 میلیارد دلار کاهش پیدا کرد که چهارپنجم از همین میزان هم در داخل چین صرف شده است. بزرگ‌ترین معامله خرید تنسنت در سال گذشته میلادی 20 میلیارد دلار ارزش داشته است، در حالی که این رقم در سال 2018 برابر 32 میلیارد دلار بوده است. این شرکت همچنین در ماه دسامبر گذشته چیزی در حدود 16 میلیارد دلار از سهام خودش در شرکت jd. com را هم فروخت؛ واکنشی ناشی از ترس‌های این شرکت از فشار قانون‌گذاران برای سامان‌دهی امپراتوری گسترده و بزرگ آن.