ممیزی پلتفرم‌های آنلاین به سبک صداوسیما
همزمان با تنش‌هایی که اخیرا میان ساترا و تولیدکنندگان محتوای ویدئویی شبکه‌های نمایش خانگی جریان داشته، حالا رئیس این سازمان در اظهاراتی جدید از ممیزی آثار این پلتفرم‌ها توسط ارزیاب‌های صداوسیما خبر داده است. سال گذشته خبری به نقل از مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) منتشر شد که در آن بر تاثیر تولیدات شبکه نمایش خانگی در کاهش تمایل کاربران به تماشای ماهواره تاکید شده بود.
از همان ابتدای روی کار آمدن شبکه‌های نمایش خانگی، انتظار اهالی رسانه و مخاطبان از این شبکه، اعمال ممیزی‌هایی با سخت‌گیری کمتر نسبت به آثار رسانه ملی بود تا ضمن رعایت چارچوب‌های اخلاقی جامعه، فضای بازتری برای مخاطبانی از گروه سنی خاص که قدرت تمییز دارند، ایجاد شود. با این وجود حالا اظهارات سعید مقیسه، رئیس ساترا، حاکی از آن است که با سپرده شدن عنان رگولاتوری محتوای صوت و تصویر فضای مجازی به ساترا که زیرمجموعه‌ای از صداوسیماست، قرار است همان رویکرد برای ارزیابی آثار تولیدی این بخش در پیش گرفته شود. این در حالی است که اخیرا گلایه‌های تولیدکنندگان سریال برای VODها از بازبینی‌های سلیقه‌ای ساترا به‌شدت بالا گرفته و حتی برخی سریال‌ها در نهایت بدون دریافت مجوز ساترا به نمایش درآمدند.
ساترا و تنظیم‌گری VODها
سپردن رگولاتوری محتوای اینترنتی به ساترا، از همان ابتدا واکنش‌برانگیز بود. منتقدان این اقدام با استناد به اینکه صداوسیما به عنوان نهاد بالادستی ساترا، خود رقیبی برای محتوای تولیدی در فضای مجازی – خصوصا آثار تولید شده برای پلتفرم‌های نمایش اینترنتی فیلم و سریال (VOD)- است، این سازمان را گزینه مطلوبی برای تنظیم‌گری حوزه صوت و تصویر فضای مجازی نمی‌دانستند. حالا به نظر می‌رسد اثرات این انتخاب کم‌کم نمایان میشود و ساترا قرار است با رویکرد در پیش گرفته شده، این پلتفرم‌ها را به نسخه دوم صداوسیما تبدیل کند. در روزهای اخیر، سعید مقیسه، رئیس ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر) در گفت‌وگویی با روزنامه «جام‌جم» جزئیات جدیدی از رویه ممیزی آثار ویدئویی VODها را بازگو و بر انجام بازبینی آثار این پلتفرم‌ها توسط ارزیاب‌های صداوسیما تاکید کرده است.
مقیسه در این گفت‌وگو با اشاره به اینکه ارزیابی این آثار پیش‌تر به شرکت‌ها و کارگزاری‌های خاصی برون‌سپاری می‌شد، گفت: «از ابتدای سال جاری این کار توسط ارزیاب‌های سازمان صداوسیما انجام میشود. بنابراین درجه بالاتری از اعتبار و کارشناسی را شاهد خواهیم بود.» این درحالی است که افت نسبی مخاطبان صداوسیما و رشد تعداد کاربران پلتفرم‌های VOD گواهی بر آن است که مخاطب حقیقتا چه انتظاری از یک رسانه این‌چنینی دارد.
تا امروز همواره میان نوع محتوایی که برای صداوسیما به عنوان رسانه ملی و پلتفرم‌های VOD به عنوان یک رسانه انتخابی توسط مخاطبان تولید می‌شد، تفاوت‌هایی در خط مشی و سخت‌گیری‌ها وجود داشت. مقیسه در پاسخ به این سوال خبرنگار جام‌جم که با چنین عقبه‌ای، آیا قرار است شاهد تغییرات جدیدی از نظر ظاهر و محتوا در این آثار باشیم گفت: «ملاحظات محتوایی دارای یک طیف است؛ همان‌طور که در سازمان صداوسیما، شبکه قرآن را داریم که بایسته‌های متفاوتی نسبت به دیگر شبکه‌ها دارد و شبکه نسیم، نمایش و دیگر شبکه‌ها را داریم که به دلایل اقتضای محتوای شبکه و مخاطبان‌شان ممکن است نوع الزامات تولید در آنها متفاوت باشد.» وی با اشاره به اینکه انتشار محتوا و فرامتن دریافت شده توسط مخاطب به شرایط زمان، پلتفرم یا درگاه اینترنتی انتشار اثر، محیط و رویدادهای همزمان با پخش بستگی دارد، افزود: ممکن است با محتوای تولیدی برای صداوسیما که محتوای عام دارد و رده سنی در آن دشوارتر از پلتفرم‌ها است، با یکسری موضوعات، مخصوصا موضوعات مرتبط با خشونت و جلوه‌هایی از این جنس که دارای رده سنی هستند، سختگیرانه‌تر رفتار شود و در بیرون صداوسیما در پلتفرم‌هایی که امکان کنترل والدین بر آنها وجود دارد، آسان‌تر گرفته شود. مقیسه معتقد است که «ممیزی، فهم اجتماعی – رسانه‌ای لازم دارد که این مهارت در ارزیاب‌های سازمان بیشتر نهادینه شده است.» وی در بیان مزایای سپرده شدن کار ارزیابی به ممیز‌های سازمان صداوسیما تصریح کرده است: «الان به جای اینکه پلتفرم‌ها هزینه بپردازند تا توسط شرکت‌های بیرونی کار ممیزی‌شان انجام شود، به صورت رایگان توسط ارزیاب‌های سازمان صداوسیما انجام میشود.»
سخت‌گیری بر شبکه نمایش خانگی
این اظهارات درحالی مطرح شده است که حتی پیش از اینکه پای صداوسیما مستقیما به کار ممیزی آثار VODها باز شود، تولیدکنندگان آثار پلتفرم‌های نمایش ویدئوی آنلاین بارها از سخت‌گیری بیش از حد این سازمان در ممیزی آثار گلایه کرده و تصریح کرده بودند که این نوع ممیزی خدشه جدی به کار آنها وارد کرده و جذابیت آثار را برای مخاطب از بین می‌برد. فشار ناشی از این سخت‌گیری‌ها برای کارگردانان برخی آثار به حدی بود که حتی در مقاطعی تصمیم گرفتند قید تولید محتوا در پلتفرم‌ها را بزنند. کما اینکه سال گذشته محمد حسین مهدویان کارگردان سریال «زخم کاری» که در لیست پخش فیلیمو قرار داشت در یادداشتی برای روزنامه ابتکار نوشت: «در هفته‌های گذشته با رویکردی سازنده و مبتنی بر تعامل به سانسورهای عموما غیرمنطقی و غیرعرفی سازو‌کار سانسور صداوسیما و زیر مجموعه آن یعنی ساترا تن دادم تا اختلالی در روند پخش سریال پیش نیاید و انتظار هفتگی شما را برای تماشای قسمت‌های جدید ارج نهاده باشم. تعاملی که من و همه هم‌حرفه‌ای‌هایم همیشه از سر جبر و ناچاری و نه از سر رضایت به آن تن داده‌ایم تا بتوانیم آثارمان را در مملکت عزیزمان و برای مردم نازنین خودمان به نمایش درآوریم. ولی این‌بار سطح سخت‌گیری‌ها به جایی رسیده که از حد طاقت و تحمل من خارج شده است.»
چنین دست اظهاراتی از سوی کارگردانان و تهیه‌کنندگان سینما و تلویزیون کم نیست و این گروه بارها از سخت‌گیری بیش از حد در صدور مجوز پخش آثار تولیدی برای شبکه نمایش خانگی گلایه کرده‌اند. سیدجمال ساداتیان، تهیه‌کننده سینما و تلویزیون نیز در گفت‌وگویی که سال گذشته با «سینماپرس» داشت اظهار کرد: «بحث براین بود که این پلتفرم‌ها با تلویزیون وارد رقابتی شوند که باعث تحرک بیشتری در تلویزیون بشود که آثار جذاب برای مخاطب تولید کند. متاسفانه به جای اینکه مدیران تلویزیون بیایند این رقابت را ایجاد کنند صورت مساله را پاک کردند و مسوولیت شبکه نمایش خانگی را از ارشاد گرفتند. ادامه این وضعیت احتمالا به جایی می‌انجامد که کیفیت سریال‌های خانگی افت بیشتری کند تا لابد رقابت نصفه و نیمه با تلویزیون، کلا از بین برود.
در ماه‌های اخیر و پس از آنکه برخی تولیدکنندگان محتوا در واکنش به ممیزی‌های سلیقه‌ای، سختگیرانه و طولانی‌مدت ساترا، اقدام به پخش آثار خود در پلتفرم‌های VOD بدون کسب مجوز پخش از ساترا کردند، زمزمه‌هایی از احتمال ابطال مجوز این پلتفرم‌ها توسط ساترا به گوش رسید. پس از این اقدام، انجمن صنفی شرکت‌های ویدئویی آنلاین با انتشار بیانیه‌ای، انتقاد خود را به رویکرد در پیش گرفته شده توسط ساترا اعلام کرد. این انجمن در بیانیه خود ضمن تاکید بر اینکه انجمن صنفی شرکت‌های ویدئویی آنلاین بیش از همه بر ضرورت وجود یک نهاد ناظر و رگولاتور حوزه شبکه نمایش خانگی به شرط بی‌طرفی تاکید دارد، خواستار انتخاب یک رگولاتور بی‌طرف برای این حوزه شد. در بخش دیگری از این بیانیه آمده بود که عدم تعریف مرزهای صوت و تصویر فراگیر باعث بسط قلمرو تنظیم‌گری صداوسیما شده و این تضاد منافع، ما را با انتظارات و چارچوب‌های غیرقابل تولید و اجرا مواجه کرده است.
مدتی است که شنیده‌هایی از احتمال سرمایه‌گذاری برخی پلتفرم‌های خارجی نمایش ویدئوی آنلاین روی آثار تولیدکنندگان محتوای ایرانی شنیده میشود و همین امر می‌تواند در این شرایط سخت اقتصادی، بحران جدیدی برای کسب‌وکارهای استارت‌آپی ارائه‌دهنده خدمات نمایش فیلم و اهالی فرهنگ ایجاد کند.
رئیس ساترا در واکنش به اینکه آثاری که در VODها پخش می‌شوند دارای رده‌بندی سنی هستند و این مورد در ایجاد تناسب میان محتوا و مخاطب لحاظ میشود تاکید کرده بود: «حدود ارزیابی‌ها لزوما با رده سنی درست نمی‌شود که بگوییم همه‌چیز وقتی وارد پلتفرم شود، قابل پخش است. شاید شرایط فرهنگی برخی کشورها به شکلی باشد که بسیاری از موضوعات، فقط با رده‌بندی سنی قابل پخش باشد. ولی شرایط فرهنگی ما این‌گونه نیست.» صحبت‌های اخیر مقیسه حاکی از آن است که خط اصلی ممیزی این سازمان برایVODها و فضای مجازی فراگیر، رویه شبکه‌های سراسری سیماست. به اعتقاد رئیس این سازمان، آنچه عموما در شبکه‌ها دیده میشود، می‌تواند به فضای مجازی تعمیم پیدا کند. پس خطوط قرمز به ویژه خطوط اخلاقی و دینی و فرهنگی در فضای مجازی از خطوط قرمز در شبکه‌های صداوسیما بازتر نیست و یک چارچوب کلی بر آن حاکم است. این درحالی است که تولیدکنندگان آثار محتوایی معتقدند خط مشی در پیش گرفته شده از سوی ساترا، مترادف با نادیده گرفتن حقایق جامعه است و نتیجه‌ای جز تضعیف کسب‌وکارهای نوآور این حوزه و هدایت مخاطبان به پلتفرم‌های مشابه خارجی ندارد.