شکل گیری شرکتهای دانش بنیان و اهداف آن در ایران و جهان
شرکت دانش بنیان یا همان شرکت¬های متمرکز بر دانش به آن دسته از شرکت هایی تلقی می شود که دارای ارزش هایی می باشند که بر اساس دانش و فناوری اطلاعات بنا شده است.
به گزارش فصلنامه نشریه ارتباطات شماره ۲۷۳،در واقع می توان گفت که این دسته از شرکت ها موتور رشد و توسعه هر کشور در حال توسعه ای محسوب می شوند. این شرکت ها موجب رونق و شکوفایی هستند و قطعا باعث پیشرفت دانش کشور می شوند.
تاریخچه روی کار آمدن عبارت «دانش بنیان» در جهان :
تاریخچه روی کار آمدن این دسته از شرکت ها به سال ۱۹۷۹ میلادی برمی گردد. در این سال پژوهشگری به نام «لیتل» اولین تحقیقات خود را برای ایجاد شرکت های دانشبنیان آغاز کرد و با بهکار بردن عباراتی نظیر «شرکت های فناوری محور» توانست شرکتی جهت بررسی و توسعه اختراعات علمی، دانش و نوآوری ها تاسیس کند.
از آن زمان تا به اکنون عبارتهایی نظیر «سازمانهای دانش محور، شرکت های مبتنی بر فناوریهای پیشرفته، شرکتهای دانش مبنا، کسب و کار دانش محور، شرکتهای مبتنی بر فناوری های نوین، سازمان های مبتنی بر نوآوری» رواج پیدا کرد که مصداقی از شرکتها در نظر گرفته میشوند.
سهامداران این شرکتها، اغلب متخصصان و افراد تحصیل کردهای هستند که با فراگیری علوم و دانش و نوآوریها موفق به ارائه یک خروجی غیرنقدی میشوند. این خروجی میتواند اموال معنوی هم¬چون حق اختراع، طرح¬های صنعتی، دانشهای فنی، نرم افزارها و … باشد.
تاریخچه ثبت مصوبه حمایت از شرکت های دانش¬بنیان در ایران:
در کشور ما قانون حمایت از این شرکت ها و تجاری‌سازی اختراعات و توسعه نوآوری ها در تاریخ ۵ آبان، سال ۱۳۸۹ مشتمل بر سیزده ماده و شش تبصره برای رشد و توسعه اقتصاد کشور مورد بررسی قرار گرفته و به تصویب مجلس رسید و سپس ۲۵ روز بعد مورد تأیید شورای نگهبان قرار گرفت و جهت اجرای این مصوبه به مجلس شورای اسلامی ابلاغ شد.
در مصوبه قانون جمهوری اسلامی، این دسته بندی به این شکل تعریف شده اند:
سازمان و شرکت مبتنی بر دانش، یک مؤسسه خصوصی یا تعاونی می باشد که با هدف توسعه اقتصاد دانش محور، هم افزایی علم و ثروت، تحقق و گسترش اختراعات و نوآوری های علمی و اقتصادی، تجاری سازی نتایج اختراعات تشکیل می شود.
لازم به ذکر است که آیین نامه تشخیص صلاحیت مؤسسات و شرکت های مبتنی بردانش، بر اساس هدف و رویکرد خروجی محوری که دارد، بنا شده است و طبق بند ۵ ماده ۱ مؤسسات مبتنی بردانش باید کالا و خدماتی را به عنوان یک خروجی طبق اهداف تعریف شده؛ عرضه کنند. باید اضافه کنیم که در آیین نامه تشخیص صلاحیت این شرکت¬ها، ویژگی کالاها به ۳ شکل تشریح شده است. این سه شکل عبارتند از:
۱- محصول در حیطه فناوری های متوسط به بالا می باشد؛
۲- محصول دارای یک سری پیچیدگی فنی می باشد و تولید و تداوم آن به تحقیق و توسعه بیش تر نیازمند می‌باشد؛
۳- عمده ارزش افزوده محصول یا همان کالای خروجی شرکت مبتنی بردانش ناشی از دانش فنی و نوآوری می‌باشد.
حقوق مالکیت فکری و آرندی :
هر محصول و یا خدماتی که ما در زندگی خود از آن ها بهره می بریم؛ نتیجه یک سری نوآوری¬های کوچک و بزرگ می‌باشد. در واقع مانند یک زنجیره نوآوری¬ها و دانش ها به هم وصل شده اند و در نهایت برای ایجاد یک خروجی نوین شده است. از آن جایی که این نوآوری ها تلاش پژوهش های فکری و دانش می باشد؛ از این رو شرکت های مبتنی بر دانش، قادر هستند که مالک اختراعات و دارای¬های فکری خود شوند و آن ها را به ثبت برسانند.
در واقع نسبت به هر روش نوینی، هر ایده¬ای، هر اختراعی، هر محصولی اظهار مالکیت و دارایی فکری خود را مدیریت کنند. در واقع شرکت¬های مبتنی بر دانش به¬طور هم¬زمان می¬توانند هم مالک دارایی¬های فکری خود باشند و هم از آن¬ها بهره ببرند. لازم به ذکر است که برخی شرکت¬های مبتنی بر دانش دارای یک سری اطلاعات محرمانه تجاری و فنی ارزشمندی می¬باشند که می¬بایست در شکل اسرار تجاری شرکت حفظ شوند.
مهم ترین ویژگی های شرکت های دانش بنیان :
شرکت های دانش محور، دارای یک طرح و ایده ای نوین می باشند تا موجب رشد و توسعه اقتصاد کشور شوند. مهم ترین آنها شامل موارد زیر است:
خلق ایده های جدید بر پایه فناوری کشور
اولین و مهم ترین ویژگی شرکت های دانش محور، داشتن طرح و ایده های جدید بر پایه دانش و فناوری های کشور می‌باشد. در واقع میزان خلق ایده ها و نوآوریها در داخل هر کشور به میزان سطح دانش و فناوری های همان کشور بستگی دارد. به منظور ایجاد یک طرح خلاقانه و نوین در داخل کشور باید محیط مناسب برای آزمایش و ارائه آن فراهم باشد. در صورتی که طرح با سطح فناوری و زیر ساخت های کشور ایران مغایرت داشته باشد؛ حمایت از آن ها امکان پذیر نخواهد بود.
پایداری دانش و نوآوری در مقابل تحولات جهانی
پایداری دانش و نوآوری در برابر تحولات جهانی، یکی دیگر از ویژگی های مهم شرکت¬های دانش محور می باشد. موارد ذکر شده در سازمانWTO، باعث بالا رفتن عمر این شرکت ها می شود و نگرانی شرکت ها از بابت تغییر دنیای سیستمی را برطرف خواهد کرد. در واقع از آن¬جایی که اساس این شرکت ها ، دانش نوین می¬باشد؛ از این رو باید شرکت های دانش‌محور در مقابل تغییراتی که ممکن است در آینده ای نزدیک در دنیای سیستمی رخ دهد؛ مقاومت کنند.
نداشتن هیچ گونه مالکیت ملموس
شرکت های دانش محور برخلاف شرکت ها و کسب و کارهای تجاری هیچ گونه مال و املاکی مانند زمین، تجهیزات، ماشین‌آلات و … نیستند. چرا که این شرکت¬ها فقط بر اساس فناوری و تخصص¬های علمی و پژوهشی بنا شده است و بر روی دانش خود تمرکز دارد. لازم به ذکر است که این شرکت ها به دلیل دانش¬محور بودن و نداشتن هیچ¬گونه مال ملموسی، دارای اظهارنامه مالیاتی یا درآمدی نیز نخواهند بود.
داشتن خروجی نوین
این شرکت ها باید دارای یک خروجی مشخص و نوینی باشند. در واقع محصولات این مؤسسات باید به تولید برسند. و یا اینکه در حد نمونه آزمایشگاهی ساخته شود. محصول و یا خدمات شرکت¬های مبتنی بر دانش باید از سطح دانش و فناوری¬های بالایی برخوردار شده باشند. در صورتی که در سطح معمولی و عادی مطرح شود؛ مورد حمایت قرار نمی گیرد.
طی سال های گذشته به موجب روی کار آمدن شرکت های دانش محور، ارائه خدمات با کیفیت بسیار اهمیت پیدا کرده است. ماهیت علمی این شرکت¬ها و موسسات، باعث شده که قشر اساتید دانشگاهی و اعضای هیات علمی دانشگاه ها نقش بسیار مهمی در ایجاد این شرکت¬ها داشته باشند و اساتید دانشگاه¬ها و اعضای هیات علمی نقش مهمی را در آن ایفا نمایند.
گزراشی از تعداد شرکت های مبتنی بر دانش در ایران :
در حال حاضر شرکت های مبتنی بر دانش مورد تأیید، باعث اشتغال زایی برای ۸۶ هزار نفر در کشور ایران شده است. علاوه بر این میزان فروش مؤسسات دانش¬محور در سال گذشته، بیش از ۱۷ هزار میلیارد ثبت شده است .
انواع محصولات و خدمات شرکت های دانش محور:
محصولاتی که در حوزه های کالاها و خروجی شرکت های مبتنی بر دانش قرار می گیرند؛ شامل موارد زیر می باشد:
• محصولات و یا خدمات فناوری در حوزه های زیستی، پزشکی، کشاورزی، صنعتی و محیط زیستی
• فناوری نانو از جمله کالاها و مواد اپتیک و فوتونیک و مواد، قطعات و سامانه¬های وابسته به آن؛
• مواد پیشرفته صنعتی، ساختمانی و … از جمله فلزات، پلیمرها، کامپوزیت ها، سرامیک ها؛
• محصولات و تجهیزات پیشرفته ساخت، تولید و آزمایشگاهی، داروهای پیشرفته؛
• محصولات الکترونیکی و کنترلی از جمله میکروالکترونیک ها، قطعات کنترلی، مدارها، سخت¬افزار کامپیوتری و ….؛
• نرم افزارهای و برنامه هایی در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات؛
• محصولاتی در حوزه مهندسی پزشکی، هوا فضا از جمله پرنده ها ، ماهواره ها، موشک ها و سایر حوزه ها و دسته بندی هایی که کالا و یا خدمات در آن سهمی نداشته اما فناوری های نوین و ظهور ایده های نوآورانه بنیان در آن ها، نفوذ کرده است. به¬طور مثال ایده ها و طرح هایی در حوزه نفت و گاز، عمران و حمل و نقل، برق، آب و هوا، معدن کشاورزی، انرژی¬های هسته ای و تجدیدپذیر و … می¬توانند مورد تأیید کارشناسان قرار بگیرد..
هدف از راه‌اندازی شرکتهای دانشبنیان:
حمایت های قانونی از شرکت های دانش بنیان:
۱- معافیت از پرداخت مالیات و عوارض، حقوق گمرک سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال؛
۲- تأمین تمام یا بخشی از هزینه¬های تولید و عرضه و یا به‌کارگیری نوآوری و فناوری با اعطای تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلندمدت و یا کوتاه¬مدت؛
۳- اولویت استقرار واحدهای پژوهشی و فناوری و مهندسی و تولیدی شرکتها و مؤسسات دانش بنیان؛
۴- اولویت واگذاری تمام یا بخشی از سهام مرکز و مؤسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری؛
۵- ایجاد پوشش بیمه ای مناسب برای کاهش خطرپذیری محصولات دستاوردهای دانش نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید عرضه و به کارگیری.
۶- تسهیل شرایط مناقصه در موضوعات مرتبط با این قانون و تمهید امکان مشارکت شرکت¬ها و موسسات موضوع قانون مزبور. (ماده۳ قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش¬بنیان تجاری¬سازی نوآوریها و اختراعات)
مهم ترین مزایا و امتیازات شرکت های دانش بنیان :
یکی از مهم ترین مزیت ها و امتیازات شرکت های مبتنی بر دانش، ایجاد فرصتی بسیار طلایی برای مورد حمایت قرار گرفتن از سوی دولت می‌باشد.
در صورت نوین بودن طرح و ایده شرکتهای دانش محور، سازمان های دولتی، به جهت پیشرفت اقتصاد کشور از آن ها حمایت می کند. از دیگر مزیت ها و امتیازات شرکت های مبتنی بر دانش می توان به موارد زیر اشاره کرد.
با تأیید و مورد حمایت قرار گرفتن ایده و طرح نوین شرکت های دانش محور، این شرکت ها، از پرداخت مالیات، عوارض و هم چنین پرداخت های گمرکی به مدت زمان ۱۵ سال معاف می شوند.
با تأیید صلاحیت شرکت های مبتنی بر دانش، امکان کسب وام هایی جهت تولید محصولات و یا عرضه خدمات به¬صورت پرداخت¬های بلندمدت بدون هیچ¬گونه بهره بانکی برای چنین شرکت هایی فراهم می¬شود.
به چنین شرکت‌هایی، در خصوص راه اندازی واحدهای فناوری، پژوهشی، پارک علم و فناوری، تخصیص آزمایشگاه و بسیاری از موارد دیگر اولویت داده می¬شود.
با تأیید طرح و ایده های نوین و نوآورنه شرکت های مبتنی بردانش، امکان بیمه شدن محصولات، به جهت کاهش خطر-پذیری آن ها ایجاد میشود.
از جمله مزیت های شرکت های دانش محور می توان به دریافت مشاوره های مالیاتی و حسابداری رایگان از سوی سازمان ها، بخشودگی جرایم عدم بیمه، امریه نظام وظیفه، جایگزین شدن پروژه‌ها به جای خدمت سربازی، حمایت از حضور در نمایشگاه های خارجی و بین المللی و … اشاره کرد.
لازم به ذکر است؛ صندوق نوآوری، شکوفایی و استعدادیابی کشور ایران در راستای حمایت از ایده های نوین، بین ۳۰۰ میلیون الی ۵ میلیارد تومان تسهیلات تجاری سازی محصولات و خدمات، به چنین شرکت های دانش محور اعطا می‌کند. جهت ارائه این تسهیلاتی، حدودا ۱۲ بانک و ۹ صندوق پژوهش با صندوق تجاری¬سازی و نوآوری ها همکاری می‌کند. نرخ سود وام صندوق نوآوری و شکوفایی، از نرخ سود بانک ها بسیار پایین تر است که این مزید بر علت شده تا تعداد متقاضیان شرکت¬های مبتنی بر دانش در ایران سالانه بالاتر رود.