مسؤولان اطلاعات فنی بیشتری از “خیام” منتشر کنند/ پیشنهادی برای دسترسی منصفانه به تصاویر فضایی
تاکنون محققان حوزه ژئوماتیک کشور با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و سنجش از دور علاوه بر ارائه خدمات، موفقیت‌هایی در حوزه کشف معادن داشته‌اند و با پرتاب ماهواره "خیام" این انتظار را از مسؤولان دارند که اطلاعات بیشتری از این ماهواره ارائه دهند؛ چرا که آنها معتقدند این اطلاعات به آنها کمک می‌کند که بدانند با "خیام" تا چه اندازه به عمق تصاویر فضایی دست می‌یابند.
شهاب پورصالح، مدیر عامل یکی از شرکت‌های دانش بنیان فعال در حوزه ژئوماتیک در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به پرتاب ماهواره مشترک ایران و روسیه با بیان اینکه تاکنون جزئیات بیشتری از این ماهواره منتشر نشده است، گفت: با توجه به وجود تحریم‌ها، پرتاب مشترک این ماهواره و خدماتی که می‌تواند این ماهواره ایجاد کند، بهترین و هوشمندانه ترین اقدام بوده است.
وی ماهواره "خیام" را با در نظر گرفتن تکنولوژی حال حاضر، از نوع ماهواره سنجش از دور با توان تفکیک مکانی متوسط دانست و یادآور شد: تنها اطلاعاتی که از این ماهواره در دست داریم، این است که این ماهواره دارای ۳ دوربین است. در حوزه سنجش از دور دو زمینه "توان تفکیک مکانی" و "توان تفکیک طیفی" مهم هستند؛ چرا که این دو توانایی ما را در شناسایی حوزه‌های معدنی، گیاهی و غیره یاری می‌کند.
پورصالح ادامه داد: هر نوع کانی و هر عنصری بر روی زمین همانند اثر انگشت انسان دارای طیف یگانه است که با استفاده از رفتار طیفی خاص آنها می‌توانیم ردپای عناصر معدنی را بیابیم.
مدیر عامل این شرکت دانش‌بنیان خاطر نشان کرد: ما بر اساس این ویژگی توانستیم در سال ۸۶ بزرگترین معدن بوکسیت کشور که سنگ مادر آلومینیوم است را در اطراف شاهکوه برای بخش صنعتی کشف کنیم.
وی با تاکید بر اینکه کشف این معدن تنها با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای بوده است، اظهار کرد: استفاده از تصاویر ماهواره‌ای در ۱۰ سال اخیر روند پر شتابی گرفته است و امیدواریم مسؤولان در خصوص ماهواره "خیام" به سرعت شفاف سازی کنند؛ چرا که تاکنون به جز اطلاعات تله‌متری که به دست ما رسیده است، اطلاعات دیگری از این ماهواره به دست ما نرسیده است.
پورصالح یادآور شد: اولین موردی که از این ماهواره دریافتیم، قدرت تفکیک مکانی یک متر در باند پانکروماتیک است، ولی اطلاعاتی از توان تفکیک طیفی این ماهواره را در اختیار نداریم و باید منتظر باشیم که ببینیم "خیام" در مادون قرمز میانی یا حرارتی بازه ای دارد و اینکه آیا می‌توانیم شاهد چند بازه طیفی در سنجنده‌های این ماهواره باشیم ؟
قدرت تفکیک یک متر ماهواره خیام
این محقق حوزه ژئوماتیک در پاسخ به این سوال که قدرت تفکیک مکانی یک متر قدرت مناسبی برای خدمات ژئوماتیک و اکتشافی محسوب میشود یا خیر، گفت: در ۱۴ سال قبل ماهواره‌های IRS هند چنین تفکیک مکانی را ارائه داد، ولی در حال حاضر ماهواره‌های شناسایی با مالکیت امریکایی، بازه‌های طیفی و توان تفکیکی مکانی دقیق‌تری ارائه می‌دهند و ماهواره آیکونوس (Ikonos) با توان تفکیک مکانی حدود ۹۰ سانتی‌متر، در زمان خود جایگاه خاصی را داشت که با در نظر گرفتن سرعت پیشرفت تکنولوژی، امروزه جایگاه خود را از دست داده است.
وی خاطر نشان کرد: ماهواره‌هایی که هم اکنون ما از آنها استفاده می‌کنیم مانند ماهواره Geoeye، دارای توان تفکیک مکانی بالا هستند که به صورت تجاری و بر اساس مصوبه کنگره امریکا، تصاویر این ماهواره با تفکیک مکانی ۵۰ سانتی‌متر به فروش می‌رسد، درحالی که این ماهواره دارای باند پانکروماتیک ۴۱ سانتی‌متراست.
پورصالح ماهواره دیگر را "ورلد ویو ۳" عنوان کرد که در ۱۳ اگوست سال ۲۰۱۴ پرتاب شده است و یادآور شد: این ماهواره تا سال ۲۰۲۸ عملیاتی و دارای توان تفکیک مکانی ۳۴ سانتی‌متر است.
این محقق تاکید کرد: آنچه که "خیام" را برای ما مهم می‌کند، نسبت سیگنال به نویز است. متاسفانه در ماهواره‌های روسی و چینی، این نسبت بسیار پایین است به این معنا که از تعدادی سیگنال، نویز دریافت می‌کنیم و ما باید بدانیم نسبت سیگنال به نویز ماهواره "خیام" به چه میزان است.
وی با بیان اینکه نسبت بهینه سیگنال به نویز متفاوت است، توضیح داد: هر ماهواره‌ای با توجه به مداری که قرار می‌گیرد، نسبت سیگنال به نویز خاص خود را دارد، ولی هر چقدر نسبت سیگنال به نویز پایین باشد، تصاویر دارای کیفیت بالاتری چه در بازه طیفی و چه در بازه مکانی هستند.
پورصالح نمونه آن را ماهواره استر ( ASTER) دانست و گفت: این ماهواره در مدار SWIR با نویزهای زیادی مواجه است، از رو تصاویر این ماهواره کارایی خود را از دست داده است به این دلیل که با هر سیگنالی، نویزی ارسال می‌کند.
وی چگونگی طیف‌ها، نحوه تفکیک آنها و وجود باندهای حرارتی را از دیگر سؤالات مطرح درباره ماهواره "خیام" عنوان کرد و گفت: تفکیک بسیاری از کانی‌ها مثلا کانی‌های آهن، سیلیس و آلتراسیون‌های رسی که سبب شناسایی معادن با ارزش می‌شوند، با کمک توان طیفی سنجنده‌ها است.
پورصالح با طرح این سؤالات که ماهواره "خیام" چند بیتی است و تغییرات بازه دینامیکی "خیام" چقدر است، افزود: این اطلاعات به ما کمک می‌کند که بدانیم با داده‌های ماهواره "خیام"، تا چه اندازه به عمق تصاویر دسترسی داریم.
چالش‌های شرکت‌ها برای دسترسی به تصاویر ماهواره‌ای
مدیر عامل این شرکت دانش بنیان با اشاره به نحوه دسترسی شرکت‌های فعال در این حوزه به تصاویر ماهواره‌ای، تاکید کرد: در صورتی که به سرعت تصاویر ماهواره "خیام" در اختیار بخش‌های خصوصی گذاشته شود، دسترسی ما به این تصاویر با سهولت بیشتری همراه خواهد شد.
وی اضافه کرد: متاسفانه از آنجایی که دسترسی به سایر سنجنده‌های سنجش از دور موجود در جهان، های‌تک محسوب میشود و طبق مصوبه امریکا که در سال ۹۰ به امضا رسید، حتی اجازه مراوده اشخاص امریکایی با اشخاص حقیقی ایرانی را نیز نمی‌دهد، بر این اساس دسترسی به این گونه تصاویر دارای هزینه مضاعفی میشود و به دشواری در ایران دریافت خواهد شد. امید هست بخش خصوصی و علاقه‌مندان بتوانند از سنجنده‌های بومی تصاویری با کیفیت و حداقل هزینه را دریافت کنند.
مالکیت و سازنده ماهواره
این محقق حوزه ژئوماتیک با اشاره به برخی انتشار اخبار مربوط به ماهواره "خیام" در کشور، اضافه کرد: موضوع مالکیت و سازنده ماهواره دو مقوله متفاوت است که در خصوص انتشار اخبار مربوط به "خیام" به آن حتی با غرض پرداخته شد. بطور مثال در حال حاضر امریکا قوی‌ترین ماهواره‌ها را در اختیار دارد، اما خیلی از آنها ساخت خود امریکا نیست و شرکت‌های خصوصی در کشورهای دیگر ساخت آنها را انجام می‌دهند.
پورصالح خاطر نشان کرد: مورد دیگر در این زمینه شرکت "دیجیتال گلوب" در آمریکا و بخش خصوصی است و ماهواره World view ۳ با ۲۹ باند طیفی را که دارای انقلاب بزرگی در سنجش از دور بوده است را به فضا پرتاب کرد. تمامی طراحی لنز آن توسط شرکت کداک ژاپن انجام شد.
به گفته وی، یک بخش خصوصی امریکا تجهیزات شرکت کداک ژاپن را در سال ۲۰۰۴ خریداری کرد. کداک شرکت بزرگی در حوزه طراحی و ساخت لنزهای دوربین بود که بعدها این شرکت توانست وارد ساخت سنجنده‌های ماهواره شود.
پورصالح تاکید کرد: زمانی که از ماهواره‌های سنجش از دور صحبت میشود، مهمترین بخش آن سنجده‌ها و نوع طراحی لنزهای آن است.
وی ادامه داد: برای ماهواره "خیام" هزینه زیادی نشده و ایران می‌تواند چندین ماهواره در کلاس ماهواره‌های ۴۰ میلیون دلاری را پرتاب کند. بر این اساس است که پرتاب ماهواره "خیام" می‌تواند نوید بخشی برای ما باشد تا بتوانیم این مسیر را ادامه دهیم.
رقابتی شدن بازار داده‌های ماهواره‌ای در ایران
مدیر عامل این شرکت دانش‌بنیان، گفت: اگر بخواهیم داده‌های ماهواره‌ای را رقابتی کنیم، نیاز داریم تا برای فعالان این عرصه تسهیلاتی در نظر گرفته شود تا شرکت‌های نوپا نیز بتوانند از این خدمات بهره‌مند شوند.
پورصالح تاکید کرد: در صورتی که تصاویر این ماهواره با کیفیت بالا باشد، مسلما مشتریان خارجی نیز خواهد داشت. کسی هرگز تصور نمی‌کرد که تصاویر ماهواره‌های هند به اندازه‌ای مطلوب باشد که سایر کشورها از تصاویر آن بهره‌برداری کنند.
وی ادامه داد: ما از مسؤولین انتظار داریم تا در قیمت‌گذاری بتوانند قیمت منصفانه را برای علاقه‌مندان، دانشجویان و بخش خصوصی تعیین کنند تا این داده‌ها بتواند با کمترین قیمت در دسترس قرارگیرد.
پورصالح یادآور شد: در این زمینه ابتدا باید نوع و نگاه استراتژی ما در این صنعت تعریف شود و سپس بر اساس استراتژی‌مان دستگاه‌های متولی در این صنعت مشخص شوند تا بدون موازی‌کاری بتوانیم کارهای هدفمند انجام دهیم تا بودجه‌های تحقیقاتی هم در جای درست خود مصرف شوند.
این محقق حوزه ژئوماتیک تاکید کرد: همچنین پیشنهاد میشود مسؤولان اقدام به توسعه سنجنده‌هایی کنند که بتوانند تصاویر فراطیفی را با توجه به کاربرد گسترده آنها اخذ کنند. این دقیقا چیزی است که هم اکنون در بازار جهانی احساس نیاز میشود و تمام شرکت‌ها به سوی این گونه سنجنده‌ها حرکت کرده‌اند. البته امید است که بخش دولتی نیز بتواند از توان و دانش متخصصان داخلی و بخش خصوصی نیز استفاده کند و به معنای حقیقی کلمه در عمل بتواند بخش خصوصی را هم در این بخش فعال کند.