اثر شبکه‌ای ایجاد اختلال در اینترنت
فیلترینگ یا ایجاد اختلال در دسترسی به اینترنت در یک کشور، می‌تواند در نیمی از جهان احساس شود.
مکانیسم اینترنت به گونه‌ای است که ایجاد مانع برای دسترسی به آن در یک کشور، می‌تواند در نیمی از جهان احساس شود. وقتی ارتش میانمار در فوریه ۲۰۲۱ به شرکت‌های مخابراتی این کشور دستور داد تا دسترسی به شبکه اجتماعی توییتر را مسدود کنند، یک کاربر توییتر در شهر بمبئی که در حال انتشار پستی انتقادی درباره دولت هندوستان بود، متوجه شد که دسترسی او به این شبکه اجتماعی مسدود شده است. او در شبکه پیام‌رسان سیگنال پیامی به دوستش فرستاد و نوشت: «دارم خواب می‌بینم؟ ممکن است دچار پارانویا شده باشم، اما چرا باید دسترسی من به توییتر مختل شود؟» در واقع این کاربر دچار پارانویا نشده بود. فیلتر توییتر در میانمار به‌طور تصادفی دست‌کم دسترسی نیم میلیارد کاربر اینترنت را به توییتر مسدود کرده بود. اتفاقی مشابه در مارس ۲۰۲۲ تکرار شد؛ در این زمان دولت روسیه به دنبال قطع دسترسی کاربران این کشور به شبکه اجتماعی توییتر، به‌طور ناخواسته باعث اختلال در دسترسی بسیاری از کاربران اروپایی به این پلتفرم شد.
در حقیقت ماهیت اینترنت به گونه‌ای است که اختلال یا قطع دسترسی به اینترنت در یک کشور ممکن است به خارج از مرزهای آن کشور هم سرایت کرده و دست‌کم جمعیتی را که در همسایگی آن کشور زندگی می‌کنند، دچار مشکل کند. بعضی از کارشناسان فنی حتی معتقدند که ایجاد اختلال و فیلترینگ در سرویس‌های اینترنتی یک کشور، می‌تواند در نیمی از جمعیت جهان و توسط کاربران اینترنت در قاره‌های دیگر هم احساس شود. رامان سینگ از گروه غیرانتفاعی مدافع حقوق دیجیتال «دسترسی در حال حاضر»، در این مورد می‌گوید: «ما می‌خواهیم نشان بدهیم که تاثیر اقدامی که یک کشور در داخل مرزهایش انجام می‌دهد، به همان‌جا محدود نمی‌شود. تکنیک‌ها و فشارهایی که چنین کشورهایی به اپراتورهای مخابراتی و اینترنتی برای ایجاد اختلال تحمیل می‌کنند، روی ارتباطات دیگر کشورهای جهان هم اثر می‌گذارد.»
نقشه‌ای از گذرگاه‌های دیجیتالی مرتبط
بررسی تصمیم‌های اتخاذشده توسط شرکت‌های مخابراتی خصوصی نشان می‌دهد که چنین اقداماتی نقش بسیار بزرگی بر آزادی اینترنت، سانسور و نظارت آنلاین خواهد گذاشت. ساختارها و تکنیک‌های مورد استفاده شرکت‌های مخابراتی – صرف‌نظر از اینکه مخرب یا غیرعمدی باشند- غیرقابل پیش‌بینی بوده و می‌توانند تاثیری شبکه‌ای و ادامه‌دار داشته باشند. در پشت صحنه، اینترنت چیزی شبیه به یک نقشه است که با گذرگاه‌های دیجیتالی پر شده است که «پروتکل دروازه مرزی» (BGP) نامیده می‌شوند. این گذرگاه‌ها در واقع مسیرهایی هستند که ترافیک اینترنت را هدایت می‌کنند. این راهبرها شبیه به ناوگانی منظم و فیگوراتیو عمل می‌کنند که توانایی مدیریت نقشه‌ای را دارد که به‌طور مداوم در حال تغییر است. وقتی وب‌سایت‌های جدیدی ایجاد می‌شوند، مسیرهای تازه‌ای به این گذرگاه‌ها اضافه می‌شوند و مسیرهای موجود تغییر پیدا می‌کنند و تمام این اتفاق‌ها بدون وجود یک اتاق کنترل شیک و اختصاصی رخ می‌دهند.
تمام به‌روزرسانی‌ها در طول زنجیره‌ای از یک فرمان، اتفاق افتاده و با یکدیگر مرتبط هستند. وقتی یک اپراتور تغییری در یکی از مسیرهای ارتباطی ایجاد می‌کند، یک نشانه‌ای به جا می‌گذارد که اپراتورهای همسایه متوجه آن شده و سپس به نقشه‌نگارهای کامپیوتری خودشان دستور می‌دهند تا آن نقشه را دوباره ترسیم کنند. فیلتر یا مسدود کردن یک وب‌سایت هم از همین الگو پیروی می‌کند؛ مگر آنکه مسیریابی مجدد گذرگاه‌ها گره خورده یا به بن‌بست بخورند.
دسترسی به اینترنت؛ یک حق انسانی
وقتی روسیه و میانمار به‌طور مجزا و به شکلی ناخواسته باعث اختلال بین‌قاره‌ای در دسترسی به شبکه اجتماعی توییتر شدند، این اتفاق ناشی از آن بود که تلاش شرکت‌های مخابراتی داخلی کشورهای همسایه برای هدایت دوباره مسیر ترافیک اینترنت، به بن‌بست خورده بود. به چنین اتفاقی در ادبیات رسمی «سرایت» (leak) گفته میشود. در مورد میانمار، شرکت مخابراتی سنگاپوری Campana به‌طور ناخواسته دسترسی به پلتفرم شبکه اجتماعی توییتر را در هند و بنگلادش مسدود کرده بود و اثر این اختلال در کشورهای آسیایی دیگر و حتی دورتر از آنها در آمریکا هم احساس می‌شد. با وجود آنکه این اختلال به سرعت رفع شد، اما متخصصان تخمین زدند که این موضوع باعث شد که دست‌کم ۵۰۰ میلیون نفر از کاربران اینترنت – بیش از یک‌دهم جمعیت آنلاین جهان- هر چند به‌طور موقت با آن درگیر شده و برای دسترسی به توییتر دچار مشکل شوند.
در اتفاقی مشابه در سال ۲۰۰۸، فیلترینگ یوتیوب در پاکستان باعث شد دو‌سوم کاربران اینترنت جهان تا چندین ساعت امکان دسترسی به این سرویس را نداشته باشند. در آن زمان دولت پاکستان می‌خواست تریلر یک فیلم ضداسلامی به کارگردانی یک فعال سیاسی جنجالی آلمانی، فیلتر شود، اما سرایت ناخواسته پروتکل دروازه مرزی (BGP) کاربران اینترنت جهان را به نسخه به بن‌بست رسیده گذرگاه‌های دیجیتالی پاکستان از این سرویس به اشتراک‌گذاری ویدئو می‌رساند. به این ترتیب ترافیک انباشته شده باعث ایجاد اختلال در پلتفرم یوتیوب شد. «دوگ مادوری» کارشناس پلتفرم مدیریت شبکه و نظارت بر اینترنت Kentik در این مورد می‌گوید: «این اتفاق شبیه یک حمله انکار سرویس توسط خود شخص بود، چون آنها عادت نداشتند چنین حجمی از ترافیک یوتیوب را مدیریت کنند.»
نمونه‌ای دیگر از عواقب ناخواسته اختلال اینترنت در سال ۲۰۱۰ اتفاق افتاد؛ زمانی که یک مدیر سامانه DNS در شیلی متوجه شد که دسترسی او به فیس‌بوک و دیگر وب‌سایت‌هایی که به‌طور عادی به آنها دسترسی داشت، به شکلی پراکنده و موردی مسدود می‌شد. در نهایت مشخص شد که از هر ۱۳جست‌وجوی اینترنتی، یک جست‌وجو هدف دیوار آتش(Fire Wall) دولت چین قرار می‌گرفت. به خاطر ساختار تعاملی و مرتبط در نقشه اینترنت، از هر ۱۳ مسیر اینترنتی – که هر کدام توسط یک شرکت متفاوت در یک مکان متفاوت در جهان مدیریت می‌شدند- یک مسیر مسدود می‌شد. وقتی یک کاربر عبارتی را جست‌وجو می‌کند، اینترنت باید قبل از یافتن گذرگاه مناسب، یک نقطه مبدا را روی نقشه پیدا کند. «دوگ مادوری» این موضوع را چنین توضیح می‌دهد: «شیوه انتخاب یک مسیر از بین آن ۱۳ مسیر، پیچیده است؛ چون در هر بار جست‌وجو یک مسیر متفاوت انتخاب میشود.»
شرکت سوئدی Netnod که در زمینه مدیریت نقاط مبدا اینترنتی و یکی از ۱۳ سرور نام ریشه برای سیستم نام دامنه فعالیت می‌کند، یک سرور را در چین مدیریت می‌کرد که بر اساس قوانین چین ملزم به اجرای احکام مربوط به سانسور در این کشور بود. بنابراین از هر ۱۳جست‌وجوی اینترنتی، یک مسیر به بن‌بست چین می‌خورد و آن مدیر سامانه DNS در شیلی هم به‌طور ناخواسته در چنین مسیری قرار گرفته بود. البته این مدیر اهل شیلی تنها نبود؛ گزارش‌هایی از سراسر حاشیه اقیانوس آرام هم دریافت شدند که نشان می‌دادند کاربران با سیستم سانسور و فیلترینگ چینی مواجه شده و امکان دسترسی به بعضی محتوا و وب‌سایت‌هایی را که از نظر حزب کمونیست چین نامناسب بودند، نداشتند.
با این اوصاف است که یک تصمیم داخلی حتی توسط یک شرکت تکنولوژی هم می‌تواند به‌طور ناخواسته باعث شود که دسترسی میلیون‌ها نفر به اینترنت از جایی خارج از مرزهای آن کشور، دچار اختلال یا حتی قطعی شود. ظرفیت بازیگران خصوصی برای تاثیرگذاری بر آزادی اینترنت بسیار مهم است؛ حتی فعالیت نهادهای بسیار کوچک فعال در زمینه حقوق دیجیتال. «دیوید کی» استاد حقوق دانشگاه ایرواین کالیفرنیا و گزارشگر سابق سازمان ملل متحد در زمینه آزادی بیان معتقد است که اگرچه سازمان ملل متحد به روشنی اعلام کرده است که بر اساس یک رای غیر الزام‌آور در سال ۲۰۱۶، دسترسی به اینترنت یک حق انسانی است؛ اما افزایش تعداد کشورهایی که بدون توجه به چنین احکامی این حق انسانی را نادیده می‌گیرند، به معنای آن است که کمترین تمایل سیاسی به برخورد با چنین مشکلی وجود دارد. او در این مورد می‌گوید: «مشکل آنجاست که همان دولت‌هایی که به چنین احکامی رای دادند، اقدام به فیلتر و ایجاد اختلال در دسترسی به اینترنت می‌کنند.»