بلوای طرح صیانت؛ «تنظیمگری تنظیم‌گران» راه حل نیست!
15 شهریور 1401 خبر رسید «در بخشی از طرح موسوم به طرح صیانت (بر اساس نسخه ۹ بهمن به نام نظام تنظیمگری) که شامل اعضا و اختیارات کمیسیون عالی تنظیم مقررات بوده و برای تصویب به شورای عالی فضای مجازی ارجاع شده بود، توسط این شورا به تصویب رسید و برای اجرا ابلاغ شد.» برهمین اساس نمایندگان سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران در اینباره صحبت کرده‌اند.
از همان ابتدا که ساز طرح صیانت از فضای مجازی کوک شد و به گفته بسیاری از فعالان، کارشناسان و کاربران نغمه‌اش ناجور بود، انتقادات به ایجاد محدودیت در کسب‌وکارهای مجازی و نقض حقوق شهروندی هم مطرح شد. با این حال کمیسیون مشترک طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی، کلیات طرح صیانت از فضای مجازی را اسفندماه 1400 تصویب کرد. پس از آن، معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی تصویب کلیات طرح صیانت از فضای مجازی در کمیسیون مشترک را دارای ایرادات قانونی دانست و در نهایت طرح صیانت برای بررسی‌های بیشتر به شورای عالی فضای مجازی منتقل شد.
گرچه در ماه‌های گذشته صحبت علنی و مشخصی در مورد اینطرح مطرح نبود، اما کاهش سرعت اینترنت و حتی گاهی ایجاداختلال در برخی از شبکه‌های اجتماعی، عبارت «صیانت خاموش» را بر سرزبان‌ها انداخت. حالا اما پس از گذشت چند ماه، روز گذشته اعلام شد که بخشی از طرح موسوم به طرح صیانت، بر اساس نسخه 9 بهمن به نام نظام تنظیم گری، که اعضا و اختیارات کمیسیون عالی تنظیم مقررات در آن مشخص شده و برای تصویب به شورای عالی فضای مجازی ارجاع شده بود، به تصویب این شورا رسید و برای اجرا ابلاغ شد. به این ترتیب کمیسیون عالی تنظیم مقررات با ترکیب اعضا و وظایف کاملاً متفاوت نسبت به گذشته در جایگاه «تنظیم‌گر تنظیم گران» فضای مجازی ایفای نقش می‌کند.
رضا قربانی، رئیس کمیسیون فین‌تک و عضو هیأت مدیره نصر تهران در اینباره می‌گوید: مدتی است در کشور، در ساختار حاکمیت فناوری اطلاعات، ایده تنظیمگری تنظیم‌گران جدی شده است.
او معتقد است از آنجایی‌که بعضی از مسائل و آثار جانبی توسعه فناوری در کشور به دلیل عدم توجه به تنظیمگری به شیوه درست بوده است، برخی را به این نتیجه رسانده که برایحل این موضوع، باید شوراهایی متشکل از تمامی ارکان وجود داشته باشد. به همین دلیل برای حل چالش‌ها و مشکلات موجود، تمامی ارکان باید بسیج شوند.
قربانی به طرح‌های در نوبت تصویب مجلس اشاره می‌کند؛ از طرح قانون بانک مرکزی گرفته تا طرح صیانت: اگر به این طرح‌ها حتی یک نگاه اجمالی کنیم، متوجه می‌شویم که به جای پرداختن به جزئیات، با یک نگاهی سیستمی می‌توانیم برای حل مسائل راه حل بیابیم. ضمن اینکه باید دقت داشته باشیم هر جزئی را که حل میکنیم، ارتباط آن با بقیه اجزا را در نظر بگیریم.
او می‌گوید: از آنجا که اکنون این نگاه وجود ندارد، براساس طرح صیانت در نظر دارند که شوراهایی به‌منظور تنظیمگری تنطیم‌گرها به وجود بیاید که نتیجه آن ایجاد یک لایه خیلی کند و غیرچابک و غیرکارشناسی در بالاترین سطح مدیریت کشور است و عملا مشکلی از مشکلات موجود را هم حل نخواهد کرد.
رئیس کمیسیون فین‌تک ضمن مخالفت صریح با این اقدام معتقد است: قاعدتا این روش شیوه درستی نیست. در حالیکه برای تنطیم‌گری دستاوردهای فناوری و نوآوری راه حل‌های خیلی خوبی وجود دارد و می‌توان از آن‌ها بهره برد. اما متاسفانه ما چشم‌هایان را بسته‌ایم و ترجیح می‌دهیم از راه‌حل‌هایی خام و آزمایشگاهی، در سطح ملی استفاده کنیم.
عضو هیأت مدیره نصر تهران از مسائل به وجود آمده در حوزه فناوری اطلاعات، به عنوان موضوعاتی مشخص یاد می‌کند: کسی نمی‌گوید نباید فناوری و آثارش را تنظیمگری کنیم، اما اگر تا امروز از هیچ یک از روش‌هایی که استفاده شده، پاسخی نگرفته‌ایم، چاره‌اش این نیست که یک لایه دیگر در تنظیمگری ایجاد کنیم و وضعیت را از آنچه هست، بدتر کنیم.
قربانی تأکید می‌کند: اسم این اقدامات طرح صیانت باشد یا هر چیز دیگر فرقی نمی‌کند، چون گره‌ای از مشکلات باز نمی‌کند و قطعا ایجاد شورایی با اختیارات نامحدود، برای حل کردن مسائل موجود، اثربخش نیست.
موج مهاجرت به شرکت‌ها رسیده
بهناز آریا، رئیس کمیسیون افتا سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران نیز می‌گوید: در طرح صیانت هم مانند موارد بسیاری دیگر در گذشته به جای برخورد منطقی و بررسی کارشناسانه، با دیدگاه حذفی روبه‌رو هستیم. در سراسر جهان بحث ارزیابی ریسک و در نظر گرفتن کنترل‌ها برای کاهش ریسک مطرح است. اگر احساس میکنیم ریسکی در فضای مجازی وجود دارد باید کنترل‌های کارشناسانه صورت گیرد، نه دیدگاه حذفی.
او تأکید می‌کند: متاسفانه در مورد طرح صیانت، بدون توجه به تبعات آن برای کسب و کارها، اقتصاد و تجارت باز هم برخورد حذفی صورت گرفته است. در حال حاضر در سراسر جهان اینترنت و فضای مجازی به‌عنوان مقوله‌ای توانمندساز مطرح هستند که می‌توانند باعث رشد اقتصادی و افزایش دانش و بهبود کیفیت زندگی شود. اما متاسفانه به جای فرهنگسازی و آموزش و اقدامات کارشناسانه برای استفاده بهینه از آن، صرفاً با الگوی صیانت موجبات مهاجرت شرکت‌ها و خدمات به جای افراد را شاهدیم.
آریا معتقد است: باید به راه‌حل‌های مناسب جایگزین در صورت بالا بودن ریسک برسیم و این مسئله نیازمند مشارکت همه ذینفعان است.
برای مردم ارزش قائل شویم
مسعود شکرانی، رئیس کمیسیون تأمین تجهیزات و کالای فاوا نیز با اشاره به اینکه در مصوبه شورای عالی فضای مجازی نکات مختلف وجود دارد، می‌گوید: طبیعتا قانون گذاران هم مسائل خودشان را دارند اما آنچه به کسب و کار ما مربوط میشود، موارد بسیاری را دربرمی‌گیرد. چنانچه پیشتر هم گفتیم چرا در تدوین این مساله از ظرفیت بخش خصوصی و سازمان نظام صنفی رایانه‌ای بهره گرفته نشده است؟
او معتقد است این مصوبه به نوعی جمع اضداد است. او با اشاره به بند 17 ارزش‌ها که به اقشار و گروه‌های مختلف خاص اشاره دارد می‌گوید: این موضوع چیزی به جز ایجاد محدودیت به ذهن متبادر نمی‌کند. یا وقتی می‌گویند فضای مجازی در امتداد فضای واقعی سالم، مفید و پیشران است، باید توجه داشته باشیم که لازمه پیشرفت وجود فضای رقابتی است و با یک فضای رقابتی در عرصه بین‌المللی است که می‌توانیم خودمان را به روز کنیم.
شکرانی برای فهم بیشتر این موضوع از صنعت خودروسازی یاد می‌کند: سال‌هاست خودروی 206 و پراید تولید میکنیم. اما آیا در غیبت بازیگران بزرگ دنیا توانسته‌ایم کیفیت خودروسازی مان را ارتقا دهیم؟ در رابطه با فضای مجازی هم همینطور است.
او از کج‌سلیقگی در مورد طرح صیانت یاد می‌کند: به‌جای قطع دسترسی برای صیانت از مردم و فضای مجازی، بهتر بود برای مردم ارزش بیشتری قائل شویم تا با دادن فرصت راه رفتن و زمین خوردن، راه رفتن پایدار و درست را بیاموزند. قطع دسترسی‌ها و پایین آوردن سرعت‌ها و اجازه ندادن استفاده از شبکه‌های اجتماعی محبوب، مانند بسیاری از موارد دیگر، در عمل تنها موجب میشود این میشود تا افراد خود روش‌هایدیگری پیدا می‌کنند و حتی نظارت‌های ابتدایی نیز کارکرد خود را از دست خواهند داد.
شکرانی ادامه می‌دهد: در حال حاضر با ابزارهای مدرن مانند بیگ دیتا می‌توان در فضایی شفاف و سالم هدایت‌های لازم انجام شود. روح آنچه مورد هدف بوده، در این طرح و آنچه تصویب شده دیده نمی‌شود. به نظر می‌رسد دستگاه‌های متولی بیشتر اهداف پلیسی دارند که مناسب فضای مجازی نیست.
با اشاره به کمیسیون تحت مدیریت خود می‌گوید: آنچه مشخصا به کمیسیون تأمین ارتباط دارد، بحث محدودسازی فیلترشکن‌ها است. با توجه به ماهیت کار حوزه تامین و نیازآن به وارد کردن کالاها، اخذ سرویس و دسترسی به حساب‌های خارج از کشور نیازمند فیلترشکن است و اگر فیلترشکن‌ها پایدار نباشند می‌تواند موجب قفل‌شدن دستگاه‌های امنیتی داخل کشور شوند. موضوعی که می‌تواند آسیب‌های بسیار بیشتری را برای مجموعه‌ها به‌همراه آورد.