موتور جستجوی بومی؛ زوایای پنهان آغاز یک تحول
موتورهای جست‌وجوی بومی سهم بسیاری در اقتصاد فناوری اطلاعات یک کشور دارند؛ طرح و ایده جست‌وجوگرهای بومی از سالهای گذشته مطرح و یکی از علت‌های آن هم حلقه محدودیت‌هایی بود که بعضا در این حوزه علیه ایران مطرح می‌شد و از این دریچه طراحی و تقویت یک جست‌وجوگر بومی توجیه‌پذیر و حتی ضروری به نظر می‌رسد.
به گزارش ایسنا، موتور جست‌وجو، جویشگر یا جست‌وجوگر به طور عمومی به برنامه‌ای گفته میشود که کلمات کلیدی را در یک سند یا بانک اطلاعاتی جست‌وجو می‌کند؛ همچنین در اینترنت به برنامه‌ای گفته میشود که کلمات کلیدی موجود در فایل‌ها و سندهای وب جهانی، گروه‌های خبری، منوهای گوفر و آرشیوهای FTP را جست‌وجو می‌کند.
در حال حاضر، گوگل، موتور جست‌وجویی است که نه تنها در کشور مادر خود آمریکا، بلکه در بسیاری از کشورهای دیگر و حتی در ایران هم مورد استفاده قرار می‌گیرد اما کشورهایی هم هستند که از موتورهای بومی خود استفاده می‌کنند، از جمله چین با بایدو، کره جنوبی با نیور و روسیه با یاندکس که هر کدام کاربران خود را دارند و سهمی از پرس‌وجوهای روزانه را به خود اختصاص داده‌اند.
همین موضوع موجب شد در ایران هم به فکر داشتن یک موتور جست‌وجوی بومی ایجاد شود و حمایت از جویشگرهای بومی بر اساس تهیه و ارائه طرح کسب‌وکار به تصویب شورای راهبری جویشگر بومی رسید و مقرر شد که مدل‌های کسب‌وکار موتورهای جست‌وجوی «پارسی‌جو» و «یوز» برای ادامه فعالیت به شورای راهبری ارائه شوند؛ البته به اذعان مسئولان، در هیچ کجای دنیا جویشگر بومی با هدف پر کردن جای گوگل و یاهو راه‌اندازی نمی‌شود و جویشگرهای بومی هدف دیگری را دنبال می‌کنند که پاسخگویی به نیازهای کاربران بومی است و با توجه به اطلاعاتی که سرویس‌های بومی دارند، از یک ابزار بومی بهتر از یک ابزار بین‌المللی برمی‌آید.
به گونه‌ای که رئیس سابق سازمان فناوری اطلاعات در سال ۱۳۹۴ از فعالیت هفت تا هشت موتور جست‌وجوی ایرانی خبر داده و گفته بود لازم است این جویشگرها نسبت به نمونه‌های خارجی مزیت‌هایی داشته باشند تا کاربران به استفاده از آنها ترغیب شوند.
به گفته وی، برای ترغیب کاربران و شهروندان به استفاده از این موتور جست‌وجوها لازم است در آنها مزایایی نسبت به نمونه‌های خارجی وجود داشته باشد که این امر به مرور محقق خواهد شد، از سوی دیگر لازم است طراحی‌کنندگان این جویشگرها بتوانند تعداد صفحاتی که آدرس می‌دهند را افزایش داده و تعداد این صفحات را به بالای چند میلیارد برسانند.
طبق این گزارش «ذره‌بین» «یوز» «پارسی‌جو» و «گرگر» از جمله موتور جست‌وجوهای بومی بودند و مرورگر ذره بین در سال ۱۳۹۹ فعالیت خود را آغاز کرد، گفتنی است مرورگرهای پارسی جو و گرگر سابقه قدیمی‌تری در این زمینه دارند.
در این فضا، موتورهای جست‌وجوی ایرانی باید در یک فضای رقابتی توجه و اعتماد کاربر را به خود جلب می‌کردند و البته با توجه به اینکه نمایش محتوای فارسی هدف از ایجاد این موتورهای جست‌وجوست، لازم بود در ابتدا، حجم محتوای فارسی نیز افزایش پیدا کند.
همچنین کارشناسان برنامه‌نویسی تاکید دارند که ساخت و کار کردن برروی یک موتور جست‌وجو بسیار سخت و گران است و کشورها تنها در صورتی می‌توانند در این زمینه به پیشرفت‌هایی دست پیدا کنند که اقدام به سرمایه‌گذاری‌های کلان در این حوزه کنند.
به اعتقاد تحلیلگران پرس‌وجوی کاربران در فضای وب به سه دسته کلی تقسیم میشود؛ جنبه دریافت معلومات و اطلاعات متنوع دارد، به منظور یافتن یک سایت خاص است و در نهایت جست‌وجوهای تراکنشی که برای انجام هدفی خاص در راستای حل نیاز خود انجام می‌دهیم که بیشتر کاربردی هستند و کمتر جنبه اطلاعاتی دارند، از جمله دانلودها و خریدها.
اهداف مرورگر های بومی چیست؟
توسعه خدمات متنوع مطابق با نیازهای بومی و محلی، افزایش درآمد ملی از طریق کسب درآمد جویشگر بومی، ترویج و گسترش فرهنگ ایرانی-اسلامی در فضای مجازی، کمک به ایجاد مزیت رقابتی برای جویشگر بومی نسبت به رقبای غیربومی، توسعه زیرساخت‌های تولید و ارائه خدمات و محتوای جویشگر بومی، توسعه دانش و فناوری جویشگر بومی، حفاظت از اطلاعات و ارتقای امنیت ملی در فضای مجازی و بهره‌مندی از گزارشات ذائقه‌سنجی کاربران ایرانی برای ارتقای خدمات فضای مجازی از ضرورت‌ها و اهداف کلان جویشگرهای بومی عنوان شده است.
نقطه قوت موتورهای جویشگرهای بومی پاسخ دادن به جست‌وجوهای تراکنشی در قالب سرویس‌های خاص است، در حالی که استفاده کنونی کاربران از گوگل و یاهو جنبه دریافت اطلاعات و پیدا کردن سایت‌های مختلف را دارد.
برای مثال موتورهای بومی کشور کره جنوبی، ۹۷ درصد از سهم بازار جست‌وجو را در اختیار دارند و مردم برای حل نیازهایی اعم از خرید، گوش دادن آهنگ، سفر و غیره در قالب سرویس‌های کاربردی متنوع از این موتور استفاده می‌کنند، در حالی که دانشجویان و اساتید برای پیدا کردن مقالات انگلیسی به موتورهای غیر کره‌ای مانند گوگل مراجعه می‌کنند. در این راستا، آبان ماه سال ۱۳۹۴ نسخه پنجم موتور جست‌وجوگر پارسی‌جو رونمایی شد تا این موتور جست‌وجوگر وارد مرحله تجاری‌سازی شود.
در همین رابطه یکی از مدیران اجرایی پروژه ملی موتور جست‌وجوگر پارسی‌جو در سال ۱۳۹۵ درباره نسخه پنجم جستجوگر پارسی‌جو گفته بود: اضافه شدن محبوب‌ترین سرویس‌های اینترنتی دنیا به موتور جست‌وجوگر پارسی‌جو علاوه بر رونق بخشیدن به تجارت الکترونیکی کشور، باعث ایجاد انگیزه در بین صاحبان صنایع و خدمات برای حضور در فضای مجازی میشود و اضافه شدن سرویس اندروید خبر (خبرجو)، سرویس مکان‌محور (کافه کجا)، آسان‌ترین سرویس دانلود کشور، سرویس بازار، سرویس جامع آب و هوا و همچنین تغییرات ظاهری از ویژگی‌های این جویشگر ملی است.
به گفته او مزیت جست‌وجوی بومی شناخت زبان و فرهنگ بومی و ارائه سرویس‌های بومی با نیازهای جامعه است و در حالی است که اولین نسخه پارسی‌جو که در سال ۱۳۸۹ رونمایی شد، فقط یک میلیون صفحه را پوشش می‌داد، نسخه پنجم این موتور جست‌وجو بیش از یک میلیارد صفحه را پویش داد و آنچه که کاربران بیش از همه احتیاج داشته‌اند روی صفحات قرار گرفت و البته در این مورد بیشتر از موتورهای جست‌وجوی کشورهای دیگر الهام گرفته شد.
بر این اساس ذکر این نکته ضروری است که جویشگر بومی نیاز به پژوهش‌های بنیادی دارد و دولت و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات باید در جهت تشویق بخش خصوصی برای شکل‌گیری جویشگر بومی تلاش کند زیرا بخش‌های خصوصی از بازیگران عمده تولید محتوا هستند. همچنین از آنجایی که هر قومی ذائقه خاص خود را در استفاده از فضای مجازی دارد، باید سیاست‌هایی اتخاذ کرد که جویشگرهای بومی مورد توجه مردم قرار بگیرد و از آنها استفاده کنند.
در حالی که پارسی‌جو و یوز در سکوت به کار خود ادامه می‌دهند و به نظر می‌رسد بار عظیم پرسش‌های کاربران هم با وجود گوگل از دوش آنها برداشته شده و در این میان سال ۱۳۹۹ هم مرورگر ذره‌بین آغاز به کار کرد و سیدابوالحسن فیروزآبادی- رئیس مرکز ملی فضای مجازی- با اشاره به راه‌اندازی این مرورگر بومی گفته بود این موتور جست‌وجو از قابلیت‌های محلی خوبی برخوردار است و امیدواریم بخش بزرگی از نیازهای مردم را به مراتب از مرورگرهای خارجی بهتر تامین کند.
سال گذشته هم عیسی زارع پور – وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- درباره ویژگی‌های موتور جست‌وجوی ذره بین توضیح داد که این مرورگر علاوه بر نمایش نتایج موتورهای جست‌وجو نظیر گوگل از طریق فراجستجوگر خود، امکانات و خدمات ویژه‌ای ارائه می‌دهد که وب‌گردی در اینترنت را بهبود می‌بخشد. این موتور جست‌وجو دسترسی کاربران به انواع محتواهای ویدئویی، صوتی و آموزشی در دنیای وب و شبکه‌های اجتماعی را به راحتی امکان‌پذیر می‌کند. حتی بخش آوا در ذره‌بین انواع محتواها از موسیقی و پادکست گرفته تا مداحی و کتاب‌های صوتی را بدون نیاز به دانلود در اختیار کاربران قرار می‌دهد که مشابه آن در موتور جست‌وجو گوگل هم وجود ندارد.
به گفته زارع‌پور، جست‌وجو و دسترسی سریع به فروشگاه‌های اینترنتی، اطلاع از بازار ملک و خودرو، طلا و… از دیگر ویژگی‌های ذره‌بین است. علاوه بر امکانات مناسب ذره‌بین، استفاده از این موتور جست‌وجو، مزیت‌های ترافیکی مثل ترافیک رایگان در قالب بسته اینترنتی و اینترنت نیم‌بها را هم دارد؛ همچنین ارائه پاسخ‌های هوشمند، امکان جست‌وجو و گشت‌وگذار در محتوای شبکه‌های اجتماعی، پیام‌رسان‌ها، دسترسی به خدمات تصویری، متنی و ویدئوییِ داخلی و خارجی از دیگر امکانات این موتور جست‌وجوی ایرانی است.
چه عواملی سبب ضعف پیشبرد جویشگرهای بومی شد؟
طی سالهای گذشته کمبود آمار و اطلاعات درباره پرس‌وجوی کاربران از ضعف‌های موجود در این زمینه اعلام شد، به عبارتی اینکه روزانه چند نفر به گوگل مراجعه می‌کنند و چند کوئری (پرس‌وجو) به گوگل می‌فرستند یا اینکه روزانه چند درصد از پرس‌وجوها به جویشگرهای بومی می‌رود، تقریبی است و برای اینکه این موارد دقیق اندازه‌گیری شود نیاز است اطلاعاتی که مردم در اینترنت ارسال و دریافت می‌کنند مشاهده و آنالیز شود.
برخی کارشناسان معتقدند مشکل عمده جویشگرهای بومی نه سخت‌افزاری است و نه نرم‌افزاری چون امکان خرید سخت‌افزاری از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات وجود دارد و از لحاظ نرم‌افزاری نیز جویشگرهای بومی به رشد قابل قبولی رسیده‌اند؛ مشکل اصلی این است این جویشگرها باید از سوی مردم مورد پذیرش قرار گیرند و مردم ترجیح بدهند به جای جستجوگرهای خارجی مانند گوگل و بینگ، از جویشگرهای داخلی استفاده کنند. به صورت کلی توسعه موتورهای جست‌وجوی ایرانی و مورد استفاده قرار گرفتن آنها در صورتی میسر میشود که سرعت جست‌وجوگرهای ایرانی نسبت به دیگر جست‌وجوگرها بالاتر باشد و در راستای آن پهنای باند داخلی و حجم محتوای فارسی هم افزایش پیدا کند.
بر این اساس باید توقع خود را از موتورهای جست‌وجو مشخص کنیم و البته این انتظار وجود دارد این موتورها در یک فضای رقابتی توجه و اعتماد کاربر را به خود جلب کنند، بتوانند بخشی از نیازمندی‌های مردم را از طریق توانمندی داخلی تامین کنند و مردم برای یافتن پاسخ سوالات خود به موتورهای جست‌وجویی مراجعه کنند که محتوای داخلی را ارائه می‌دهد.