داستان تکراری اختلالات گسترده و زیانهای بیشمار
هر چند این روزها اختلالات گسترده اینترنتی به شکلی شدید ادامه دارد، اما موضوعی نه چندان تازه و زخمی کهنه برای کاربران ایرانی است. در حالی محدودیت‌های اینترنتی در دو ماه اخیر ضررهای هنگفتی به کسب‌وکارها و کاربران وارد کرده است که درست سه سال پیش در چنین روزی اینترنت در ایران کاملا قطع شد و این شرایط روزها هم ادامه پیدا کرد. تجربه چنین اتفاقات و ضررهای هنگفت ناشی از آنها، حالا به خاطره‌ای تلخ تبدیل شده و همین است که سازمان‌ها و نهادهای مختلف برای جلوگیری از تداوم چنین خساراتی وارد میدان شده‌اند.
در آبان سه سال پیش و پس از وصل دوباره اینترنت، کسب‌وکارهای مختلف به صورت تخمینی اعلام کردند که چه زیان‌هایی دیده‌اند. وزارت ارتباطات نیز در پنجم آذرماه۹۸ برآوردی از میزان ضررهای ناشی از قطع اینترنت ارائه و اعلام کرد که اپراتورها و شرکت‌های اینترنتی تا آن روز، ۱۰۸۰میلیارد تومان زیان دیده‌اند؛ اما این برآورد هیچ‌گاه به شکلی کامل ارائه نشد و زیان‌هایی که در آن روزها به کسب‌وکارهای نوپا، تجارت الکترونیکی، بازی‌های موبایلی و… وارد شده بود، مورد محاسبه قرار نگرفت. این تجربه باعث شد تا در محدودیت‌های که از اواخر شهریور امسال اعمال شده‌اند، شرکت‌ها و سازمان‌ها رأسا برای برآورد میزان ضررها‌یشان اقدام کنند. در همین راستا نت‌بلاکس به‌عنوان نهادی غیردولتی که وظیفه رصد اختلالات اینترنتی را به عهده دارد، با شروع اختلالات در هفته آخر شهریور ماه برآورد کرد که زیان اقتصادی ناشی از قطعی اینترنت ایران در هر ساعت بیش از ۱/ ۵میلیون دلار خواهد بود. با تمام اینها، محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ گسترده همچنان ادامه دارند و بررسی‌های میدانی نشان می‌دهند که در روزهای اخیر شدت هم گرفته‌اند.
رفع محدودیت‌ها در گرو تصمیم شورای امنیت ملی
با شروع اختلالات گسترده اینترنتی، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران و اتاق بازرگانی تهران با نامه‌نگاری‌های متعددی خواهان رفع این اختلالات شده‌اند. در آخرین اقدام، هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در آخرین جلسه خود اعلام کرد که بخش خصوصی با رئیس‌جمهور درباره خطرات اقتصادی ناشی از محدودیت‌های اینترنت نامه‌نگاری کرده است. شهاب جوانمردی، نایب‌رئیس کمیسیون اقتصاد نوآوری و تحول دیجیتال اتاق تهران با اشاره به تحدید شبکه اینترنت در کشور طی دست‌کم دو ماه اخیر و آسیب واردشده از آن به کسب‌وکارهای فعال در شبکه‌های اجتماعی، به گوشه‌هایی از سخنان و تحلیل‌های اخیر مقاماتی از دولت درباره وضعیت پیش‌آمده اشاره کرد و هشدار داد که اقتصاد نوپای دیجیتال در ایران با تهدید مواجه شده است. او گفت که برخی مسوولان در واکنش به کندی اینترنت در کشور طی دو ماه گذشته، عنوان کرده‌اند که اینترنت در ایران فیلتر نشده است یا اینکه کسب‌وکارهای اندکی بر بستر شبکه اجتماعی اینستاگرام فعال بوده‌اند که بخش بسیار کوچکی از اقتصاد را نمایندگی می‌کنند. جوانمردی این اظهارات را مغایر با واقعیت‌ها دانست و با تاکید بر اینکه تعداد زیادی از کسب‌وکارهای کوچک در حوزه اقتصاد دیجیتال کشور آسیب جدی دیده‌اند، افزود: «مسوولان و تصمیم‌گیران در دولت و حاکمیت، از این واقعیت غافل نشوند که پیامد اتفاقات رخ‌داده در این روزها برای اقتصاد دیجیتال و نوآوری کشور، اتفاق‌های ناگوارتری را در درازمدت نشانه رفته و فعالان این عرصه را بسیار نگران کرده است.»
جوانمردی با بیان اینکه رشد اقتصاد دیجیتال طی سال‌های اخیر در کشور، جوان‌ها را به ماندن و ساختن کشور امیدوار کرده است، گفت: «ایران برای حضور در تمدن جهانی، نیاز به کریدورسازی دارد. پس این درخواست را از دولتمردان داریم که تصمیمات و سیاست‌هایی را اتخاذ نکنند که این بدنه نحیف اما در حال رشد اقتصاد دیجیتال در کشور از بین برود؛ چراکه در این صورت بازسازی آن در کوتاه‌مدت و میان‌مدت نیز غیرممکن است.» جوانمردی مزیت اقتصادی کشور طی دهه آینده را اقتصاد دیجیتال و نوآوری عنوان کرد و افزود: «با فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی و کندی شبکه اینترنت در کشور، شانس ورود کنشگران اقتصاد دیجیتال به بازی‌های بزرگ بین‌المللی را از دست خواهیم داد.»
مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران هم با اشاره به نامه نگاری با رئیس جمهوری درباره محدودیت‌های اینترنتی گفت: «در یک ماه گذشته که این محدودیت‌ها ایجاد شده است، ما در اتاق تهران گزارش‌های مختلفی تهیه کردیم که برای ریاست‌جمهوری و وزارت‌خانه‌های مرتبط ارسال کردیم. رئیس‌جمهور نامه‌ای را که از طرف اتاق ارسال کردیم و پیوستی درباره اثرات محدودیت‌های اینترنتی به همراه داشت، به شورای امنیت ملی ارجاع داده‌اند و قرار است در جلسه این شورا مورد بررسی قرار گیرد.» خوانساری اظهار کرد: «ما در این نامه کاملا توضیح داده‌ایم که محدودیت‌ها چه اثرات مخربی داشته است. علاوه بر این معاونت اقتصادی معاونت اول رئیس‌جمهور هم جلسه‌ای تشکیل دادند که در آن جمعی از اعضای هیات نمایندگان هم حضور داشتند. در آن جلسه مباحث مفصلی مطرح شد و جمع‌بندی خوبی صورت گرفت.»
اختلالات اینترنتی در ابعاد وسیع خسارات و ضررهایی را به همراه دارد که بررسی مختصات آنها در چنین روزهایی می‌تواند تصویر شفافی از آنچه در حال وقوع است، ارائه کند. در همین راستا علیرضا کشاورز جمشیدیان، دبیر سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران در یادداشتی که در هفته‌نامه «تجارت‌فردا» منتشر شده است، این خسارات را به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم دسته‌بندی کرده است. او در این زمینه نوشت: «قطعی و محدودیت اینترنت خسارات مستقیم و غیرمستقیمی داشته است. خسارات غیرمستقیم از جنس اعتماد عمومی از دست‌رفته است. من نمی‌دانم این خسارت قابل جبران است یا نه و اگر جبران‌پذیر است، چقدر زمان می‌برد تا اعتماد مردم ترمیم شود. سرمایه‌گذار، تولیدکننده داخلی، توسعه‌دهنده نرم‌افزار یا تجار از این وضع آسیب دیده‌اند. یک صاحب کسب‌وکار را در نظر بگیرید که با بدبختی از کشورهای اطراف مثل ترکیه و دبی جذب سرمایه کرده است. وقتی سرمایه‌گذار، حتی برای ارتباط با تولیدکننده داخلی ساده‌ترین ابزار را ندارد و نمی‌تواند ارتباط بگیرد، ترس برش می‌دارد و با خودش می‌گوید محصول من بر پایه اینترنت باید فروش برود و وقتی اینترنت ایران قطع است، چطور سرمایه‌ام را به تولیدکننده ایرانی بسپارم. این موارد وجود دارد و نمی‌دانم چطور باید اندازه‌گیری شوند.»
او در ادامه عنوان کرد: «در خصوص مواردی که قابل اندازه‌گیری بود، ما گزارش‌هایی تهیه کردیم و بر اساس آنها با مدیران بالادستی نظام در حال مکاتبه هستیم. این گزارشها درباره این است که در این ایام و با این شرایط چه مقدار از کسب‌وکارهای حوزه اقتصاد دیجیتال آسیب دیده‌اند و چه کارهایی میشود برای آنها انجام داد. ما در نظرسنجی که انجام داده‌ایم، متوجه شدیم که ۴۸درصد شرکت‌ها، بیش از ۵۰درصد کاهش فروش داشتند. اگر بخواهیم اعداد را رند کنیم، باید گفت نصف شرکت‌های حاضر در نظرسنجی ما، نصف فروش خود را از دست داده‌اند؛ این عدد بسیار بزرگ است. نکته دیگر این است که حدود نصف کسب‌وکارهای ما اعلام کردند روزانه بالای ۵۰میلیون تومان ضرر داشته‌اند که ناشی از کاهش فروش بوده است. چیزی حدود یک‌پنجم آنها اعلام کردند که بین ۱۰۰ تا ۵۰۰میلیون متضرر شده‌اند. کمتر از یک‌دهم آنها نیز گفته‌اند که روزی در حدود نیم میلیارد تومان از این محدودیت‌ها متضرر شده‌اند. این اعداد را در تعداد شرکت‌های این اکوسیستم ضرب کنید تا متوجه ابعاد ضرر و زیان شرکت‌ها شوید.»
جمشیدیان با تاکید بر اینکه این ضررها جبران‌پذیر است و دولت باید آنها را جبران کند، افزود: «ما پیشنهادهایی دادیم که دولت جبران زیان کند. همگی به یاد داریم در شورای اقتصاد زمانی که به شرکت‌ها تکلیف می‌کردند که محصولاتشان را به قیمت تکلیفی بفروشند، سازمان حمایت از تولیدکنندگان این مابه‌التفاوت را حساب می‌کرد و به تولیدکننده بازمی‌گرداند. در حال حاضر هم میشود این جبران زیان‌ها را محاسبه کرد و به تولیدکنندگان بازگرداند یا حتی تسهیلاتی به آنها داد؛ به‌عنوان نمونه و با توجه به آخرین مهلت تسلیم اظهارنامه‌های مالیات ارزش افزوده فصل تابستان که ۲۰ مهرماه بود، ما مکاتبه‌ای با سازمان امور مالیاتی انجام دادیم که حداقل یک ماه به این مهلت اضافه کنند و تخفیف ۵۰درصدی هم بدهند. این قدم صفر است و نمی‌گویم قدم اول جبران خسارات است؛ فقط می‌گوییم دولت به اصطلاح برادری‌اش را ثابت کند.»
خاطره ۱۶۳ ساعت قطعی اینترنت
ضرر و زیان کسب‌وکارها به دنبال اعمال محدودیت‌های اینترنتی یک قصه تکراری است و تنها به دو ماه اخیر ختم نمی‌شود. در سال۹۸ هم قطع گسترده اینترنت آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به همراه داشت. در آذرماه۹۸ با رفع نسبی قطعی اینترنت، کسب‌وکارهای مختلف به صورت تخمینی اعلام کردند که در آن مدت متحمل چه زیان‌هایی شده‌اند. وزارت ارتباطات در پنجم آذرماه۹۸ برآورد کرد که اپراتورها و شرکت‌های اینترنتی تا آن روز، ۱۰۸۰میلیارد تومان از قطعی اینترنت زیان دیده‌اند؛ اما این برآوردها به شکلی کامل ارائه نشد و زیان‌هایی که به کسب‌وکارهای نوپا، تجارت الکترونیکی، بازی‌های موبایلی و… وارد شده بود، مورد بررسی دقیق قرار نگرفت. جعفر محمدی، دبیر کمیسیون تجارت الکترونیکی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران نیز همان زمان در مصاحبه‌ای با مجله «پیوست» گفت: «تنها آمار ملموس در زمینه خسارات ناشی از قطع اینترنت، آمار شاپرک است که معمولا آن هم بعد از یک ماه منتشر میشود؛ اما طبق آماری غیررسمی که به دست ما رسیده، تعداد تراکنش‌های اینترنتی شاپرک در حدود ۵۱/ ۳ درصد کاهش یافته است.» او ادامه داد: «در این صورت می‌توان نتیجه گرفت که با قطع اینترنت حوزه آی‌تی تقریبا روزانه ۲هزار و ۵۰۰میلیارد تومان ضرر کرده است.» محمدی با اشاره به آمار سازمان نت‌بلاکس گفت: «نت‌بلاکس رقم زیان ناشی از قطع اینترنت در ایران را ۵۱۴میلیارد تومان برآورد کرده است که از نظر ما میزان خسارات بسیار بالاتر از این میزان است.»
محسن جلال‌پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران نیز در آن زمان به «خبرآنلاین» گفته بود: «براساس آنچه جمع‌بندی بزرگان کشور است، در طول یک‌هفته گذشته ۵/ ۱میلیارد دلار خسارت به بخش اقتصادی کشور وارد شده است.» و سرانجام، افشین کلاهی، رئیس مجمع تشکل‌های دانش‌بنیان اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران در نوزدهم آذر سال۹۸ اعلام کرد که در حوادث آبانماه، ۱۶۳ساعت اینترنت در کشور قطع شد و شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها در آن مدت نزدیک به ۱۰هزار میلیارد تومان از نظر مالی ضرر کردند.
حالا و در روزهایی که هنوز هیچ تصویر روشنی از آینده اینترنت در ایران وجود ندارد و معلوم نیست این محدودیت‌های اعمال‌شده تا چه زمانی ادامه داشته باشند، وضعیت برای کسب‌وکارها روزبه‌روز سخت‌تر میشود و بقای آنها بیشتر به خطر می‌افتد. این در حالی است که در طول دو ماه گذشته تعداد قابل‌توجهی از استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای اینترنتی در برابر نابودی، تسلیم شده‌اند.