ابرآروان؛ از اتهام و تحریم تا واقعیت
از زمانی که فعالیت یک شرکت ایرانی در حوزه‌ی فناوری ابری در کشور آغاز شد، سوالات و ابهاماتی درباره "ابرآروان" مطرح بوده و این شایعات پس از اعلام مشارکت این شرکت در پروژه ابرایران و بار دیگر همزمان با اعمال محدودیت‌های اینترنتی در کشور پررنگ‌تر شد. شواهد نشان می‌دهد وجود این شرکت ایرانی که در کشورهای گوناگون و دیتاسنترهای مختلف سرور داشته و خدمات یکپارچه برای همه آنها در نظر گرفته به کسب‌وکارها کمک بسیاری کرده اما چرا با تمام خدماتی که این استارت آپ ارائه داده، همواره شنیده میشود که این شرکت در راستای اعمال محدودیت بر دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت اقداماتی انجام می‌دهد؟
اتحادیه اروپا به تازگی لیستی از تحریم‌های جدید درباره ایران ارایه کرد که نام شرکتی با عنوان ابرآروان در آن به چشم می‌خورد، نام این سرویس‌دهنده‌ی بین‌المللی فعال در حوزه‌ی فناوری ابری با این استدلال که طی سالهای اخیر در پروژه‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان فناوری اطلاعات ایران حضور داشته، در میان تحریم شدگان قرار گرفته است.
خبر تحریم آروان‌کلاد از سوی اتحادیه‌ی اروپا در حالی اعلام شد که این شرکت چند سالی است درگیر حاشیه و طرح موضوعات و ادعاهایی درباره نقش داشتن این شرکت در محدودیت یا قطع اینترنت در ایران است و هر بار با ارایه دلایلی فنی، اتهامات و ادعاهای مطرح شده را رد کرده و بعد از تحریم شدنش توسط اتحادیه اروپا هم در اطلاعیه‌ای با اعلام این که می‌پذیرد که در جنگ رسانه‌ای در مقابل شایعه‌ها و جعل واقعیت شکست خورده و نتوانسته از حقانیت خود به‌درستی دفاع کند، تصریح کرد که اتهامات نادرست از طریق رسانه‌های اجتماعی و خبرگزاری‌ها، بدون شواهد محکم، آن قدر تکرار شده که امروز مبنایی برای این تحریم ناعادلانه قرار گرفته است.
ماجرا چیست؟
اما چندی پیش از انتشار خبر تحریم اتحادیه اروپا، ایمیل‌هایی از ده‌ها کسب‌وکار ایرانی در فضای مجازی منتشر شد که به ایمیل‌های مراجع قضایی پاسخ داده بودند. به‌طور معمول در تمام نقاط جهان این دست ایمیل‌ها به کسب‌وکارهای اینترنتی به‌ویژه پلت‌فرم‌ها و ارایه‌دهندگان خدمات زیرساختی ارسال میشود و این سرویس‌دهندگان موظفند نسبت به قوانین وضع شده از سمت نهادهای نظارتی مناطق و کشورهایی که در آنها سرویس می‌دهند، پاسخ‌گو باشند. در این بین، چند ایمیل از ابر آروان نیز منتشر شد که منجر به واکنش در بین کاربران شبکه‌های اجتماعی شد.
در این راستا این شرکت تاکید کرد که تنها بر سرویس‌های خود دسترسی و نظارت داشته و تنها امکان قطع سرویس ابری کاربران خود را دارد. در این فرآیند، انجام حکم قضایی به معنای قطع سرویس ابری کاربران است و نه اعمال فیلترینگ اینترنت. این قطع سرویس در محصول CDN / DNS روی دامنه کاربر و در سرویس زیرساخت ابری، روی IP ابرک (سرور ابری) کاربر انجام میشود.
این شرکت در بیانیه‌ها، توضیحات و صفحات شرایط استفاده از خدمات امکان قطع سرویس به‌دلیل گزارش از سمت نهادهای قانونی داخلی و بین‌المللی را عنوان کرده و به اطلاع کاربران خود رساند و همان‌طور که در صفحه شرایط استفاده از خدمات (Terms of Services) در سایت این شرکت آمده است، اگر گزارش یا حکم قضایی از یکی از مراجع ذی‌صلاح داخلی یا بین‌المللی دریافت شود، ابر آروان پس از صحت‌سنجی، نسبت به قطع سرویس مشترک اقدام می‌کند. این قطع سرویس تنها محدود به استفاده از سرویس‌های ابر آروان از سوی کاربر است و هیچ ارتباطی به فیلترینگ اینترنت یا مواردی از این دست ندارد.
ابر آروان تاکید دارد که همانند کسب‌وکارهای معتبر بین‌المللی هم‌چون اپل، ورد پرس، دراپ‌باکس و توییتر در صفحه گزارش شفافیت خود، میزان درخواست‌ها، دستورها و شکایت‌های ارسال شده از سوی مراجع قضایی و نهادهای نافذ داخلی و بین‌المللی و شیوه‌ی پاسخ به آنها را در سه دسته‌ی «حق مالکیت»، «دستور قضایی» و «سواستفاده» به‌شکل عمومی منتشر کرده است.
در این فرآیند اجرایی، پس از دریافت ایمیل مسدودسازی، تا جای ممکن تلاش میشود ابتدا به کاربر اطلاع داده شود، سپس در مواقع نیاز و در صورت امکان، به کاربر در زمینه‌ی انتقال اطلاعات و تهیه‌ی نسخه پشتیبان از دیتا کمک و درنهایت عطف به دستور قضایی، سرویس‌دهی به کاربر بر بستر ابر آروان متوقف میشود. هم‌چنین لازم به ذکر است طبق ماده ۲۳ قانون جرایم رایانه‌ای، اگر کسب‌وکارها «از اجرای دستور کارگروه (کمیته) یا مقام قضایی خودداری کنند، منحل خواهند شد.»
اما مورد دیگری که منجر به واکنش عده‌ای از مخاطبان شده بود، لحن و ادبیات ابرآروان در پاسخ به یکی از ایمیل‌های قضایی بود که این شرکت پذیرفته که در برخی از مکاتباتش، لحن صحیحی نداشته و از این بابت عذرخواهی کرده است.
از سوی دیگر، چندی پیش هم در گزارش چند رسانه آلمانی، گزاره‌ها و مواردی درباره ابرآروان ذکر شد و فعالیت بین‌المللی‌اش با سافت‌کلاد به اینترنت ملی ایران نسبت داده شده بود. با وجود اینکه بارها ارتباط این شرکت با پدیده‌ی اینترنت ملی رد شده بود ولی چنین گزاره‌ای، این پرسش را از سوی کارشناسان مطرح کرد که اینترنت ملی ایران چه نیازی به زیرساخت در سایر کشورها مثل آلمان دارد؟
ابر آروان اعلام کرده که سافت‌کلاد و به طور کلی آروان‌کلاد، نه به‌شکل مستقیم و نه به‌شکل غیرمستقیم در ساخت و توسعه یک شبکه‌ی بسته برای دولت ایران نقشی ندارند. یک ارایه‌دهنده‌ی خدمات ابری نه تنها در ایران، بلکه در هیچ کشور دیگری نمی‌تواند در ساختار و سانسور اینترنت ایفای نقش کند. به‌علاوه آروان‌کلاد هیچ سرویس یا پروژه‌ی دیگری خارج از ارایه‌ی خدمات ابری ندارد.
طبق اعلام، پاپ‌سایت‌های آروان‌کلاد در ۴۰ منطقه‌ی مختلف دنیا واقع شده است و این شرکت مانند تمام ارایه‌دهندگان زیرساخت ابری (به طور مثال هتزنر، کلادفلر، آمازون، دیجیتال‌اوشن و …) اینترنت را از تامین‌کنندگان و اپراتورهای اینترنت دریافت می‌کند. طبیعی است که ابر آروان از لحاظ فنی و منطقی هیچ نقشی در ساختار اینترنت در هیچ یک از این کشورها ندارد. شبکه و توپولوژی حضور آروان‌کلاد و اتصال آن به اینترنت و نقاط تبادل ترافیک (IXP) در ایران، دقیقا مشابه حضورش در سایر کشورها است. از طرفی اینترنت با کیفیت بالا از مهمترین ملزومات عملکرد مناسب سرویس‌های آروان‌کلاد و در نتیجه هرگونه قطع یا اختلال در اینترنت مانعی برای کسب‌وکار آن است.
بخش دیگری از این گزارشها مربوط به قرارداد «ابر ایران» است. ابر ایران قراردادی میان سازمان فناوری اطلاعات ایران و شرکتهای آسیاتک، ژرف‌نگر، ابر زس، ابر آروان و فناپ است که پس از طی مراحل مزایده و ارزیابی، از میان ۲۰ شرکت متقاضی، انتخاب شدند تا ۱۰ دیتاسنتر موجود در کشور را ابری‌سازی و Overhaul کنند. مجموع دیتاسنترهای موجود در این طرح، کمتر از ۲ درصد از ظرفیت کل فضای دیتاسنتری ایران است که تنها برای ارایه‌ی خدمات ابری استفاده خواهد شد.
متن قرارداد ابر ایران صرفا مربوط به پنج دیتاسنتر کوچک محلی در استان‌های مختلف است که هر کدام در حدود ۱۶ رک ظرفیت دارند و کنسرسیوم فناپ-ابر آروان به ارایه‌ی خدمات ابری در آنها می‌پردازند و طبق اعلام، این قرارداد به‌هیچ‌وجه ارتباطی به اینترنت و سانسور ندارد.
مطابق با قرارداد مذکور و با توجه به اینکه این دیتاسنترها در مالکیت سازمان فناوری اطلاعات ایران قرار دارد، طرف اول قرارداد می‌تواند شرکتهای حاضر در پروژه‌ی ابر ایران را ملزم به قطع یا محدودیت در سرویس‌دهی کنند. این بدان معنا نیست که آنها می‌توانند اینترنت را از طریق شرکتهای طرف قرارداد «ابر ایران» قطع کنند، بلکه به این معناست که کارفرما (سازمان فناوری اطلاعات) به پیمانکار (بخش خصوصی) دستور غیرفعال کردن خدمات ابری این دیتاسنترها را صادر کند. همه ما می‌دانیم که شرکت ارتباطات زیرساخت زیر نظر وزرات ارتباطات دولت ایران، تنها ارایه‌دهنده‌ی اینترنت در ایران است و تنها اوست که هر زمانی که بخواهد می‌تواند دسترسی هر نهادی به اینترنت را قطع کند.
در این میان، بد نیست مشخص شود که این شرکت دقیقا چه‌کار می‌کند و یک مقدمه‌ای به زبان ساده و همه فهم ارائه شود. مهمترین سرویسی که ابراروان ارائه می‌کند، سرویس ابری یا سرویس‌هایی بر پایه فناوری ابر (Cloud) است. حالا این سرویس ابری چه معنی دارد؟
در این باره یک کارشناس حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با ایسنا، در توضیح بیشتر درباره فعالیت شرکت ابرآروان اظهار کرد: به زبان ساده سایت‌های موجود در اینترنت، باید محتوا و سرویسی که ارائه می‌دهند را در سلسه مراتبی ذخیره و متناسب با مکان کاربر و با کیفیت مناسب ارائه کنند. یک راه این است که هر کدام از آنها برای خود مرکز داده یا دیتاسنتری ایجاد کنند که داده‌هایشان در آنجا قرار بگیرد اما از آنجا که از همه ظرفیت این مراکز داده استفاده بهینه نمی‌شود و مدیریت آنها هم به‌صورت مجزا کار سخت و هزینه‌بری است، به سمت فناوری ابری حرکت می‌کنند. در سرویس ابری، یک زیرساخت مشترک با همه کسانی که از آن استفاده می‌کنند ایجاد میشود و دیگر یک سایت یا اپلیکیشن مثل اسنپ نگران نیست که باید در دیتاسنتر خود هزینه زیادی کند و می‌تواند این مورد را با خدمات ابری مدیریت کند.
محمد کشوری با اشاره به اینکه شرکت ابرآروان با این مفهوم شکل گرفت که از زیرساخت‌های اینترنتی استفاده بهینه‌تری کند و برای شرکتهای ایرانی سرویس بهتری ارائه دهد، تشریح کرد: در ایران خود سرویس اینترنت به معنای تامین پهنای باند و نقاط اتصال با شبکه جهانی طبق قانون در اختیار شرکت دولتی ارتباطات زیرساخت است، یعنی پهنای باند اینترنت به صورت انحصاری توسط این شرکت وارد کشور میشود و در اختیار سرویس دهنده‌ها، مانند ابرآروان و سایر سرویس‌دهنده‌ها قرار می‌گیرد و در این زمینه نه تنها ابرآروان که هیچ شرکت دیگری اختیار و مسئولیتی ندارد. بحث فیلترینگ و سیاست‌های مرتبط با آن مثل کنترل و بستن فیلترشکن‌ها هم توسط این شرکت دولتی انجام می شود.
وی تصریح کرد: در لایه‌ای که شرکت ابرآروان کار می‌کند، الزاماتی دارد به طور مثال اگر یک برنامه‌ای فیلتر میشود، این شرکت هم باید به آن پایبند باشد مانند هر شرکت دیگری که در ایران فعالیت می‌کند. مثل اپراتورهای تلفن همراه. آنچه که در مورد این شرکت جنجالی شده این بود که دو سال قبل قراردادی میان شرکت ابرآروان و سازمان فناوری اطلاعات منتشر شد مبنی بر اینکه دیتاسنترهای سازمان فناوری اطلاعات را به‌روزرسانی کرده و به‌صورت ابری به یکدیگر وصل کنند و با سرمایه‌گذاری در آن دیتاسنترها، با تکنولوژی جدیدتری سرویس دهد.
کشوری در ادامه سخنانش گفت: در آن قرارداد تعدادی مفاد مانند پاسخگویی به مقامات قضایی و امنیتی هم بوده که در همه قراردادها وجود دارد؛ اما با ارائه شدن اصل این سرویس، هجمه‌هایی آغاز میشود که شرکت ابرآوان می‌خواهد با سازمان فناوری اطلاعات و وزارت ارتباطات همکاری کند تا اینترنت را هر زمانی که آنها خواستند قطع کنند. در حالی که ارایه سرویس مذکور، سبب میشود شرکتهای ایرانی به شرکتهای خارجی کمتر محتاج باشند و در مواقع بحران به‌واسطه اینکه دسترسی به شرکتهای خارجی در صورت قطع اینترنت، قطع میشود، سرویس شرکتهای ایرانی هم دچار مشکل خواهند شد؛ در نتیجه شرکت ابرآروان به این شرکت‌ها سرویس می‌دهد تا دچار مشکل نشوند و در مواقع بحرانی هزینه قطع اینترنت برای حاکمیت پایین می‌آید، اما اینگونه استنباط میشود که این شرکت سبب تسهیل قطعی اینترنت میشود.
این کارشناس حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات افزود: شرکتهای بسیاری در لایه‌های مختلف شبکه ارتباطی و زیرساخت‌های اطلاعاتی شبکه مانند ابرآروان در ایران درحال فعالیت هستند اما در فضای مجازی این شرکت هدف قرار گرفت و تقریبا دو سال است که بی‌وقفه به آن حمله میشود؛ مسئله‌ای که طی روزهای گذشته مطرح شده در ادامه همان موضوع است و جوسازی‌های ایجاد شده هم موثر بوده است.
او با بیان اینکه مخالفان شرکت ابرآروان دو دسته‌اند، اظهار کرد: دسته‌ای از این مخالفان که تعدادشان خیلی کم است، افرادی هستند که فناوری اطلاعات را می‌فهمند و کم یا زیاد متخصص این حوزه هستند اما در دسته‌ی بسیار بزرگ، افرادی هستند که بدون آشنایی تخصصی با موضوع، صرفا به واسطه حرف گروه اول وارد این جو شدند.
کشوری تشریح کرد: افراد گروه اول اصل حرفشان این است که چرا این شرکت یک سرویسی در داخل کشور ارائه می‌دهد که باعث کاهش وابستگی شرکتهای ایرانی به زیرساخت‌های خارجی میشود تا هزینه قطع اینترنت برای حاکمیت کم باشد؟ در این زمینه باید گفت اولاً ابرآروان در خارج کشور رقیب هم دارد. مثلا شرکت کلود فلر رقیب ابرآروان در خارج از کشور یک شرکتی است که تقریبا دو برابر ابرآروان در یکی از سرویس‌های اصلی ابرآروان در ایران سهم بازار دارد. در واقعاً اینگونه نیست که شرکت ابرآروان یک سرویس انحصاری کاملا مشخصی ارائه دهد که اگر اینترنت قطع شود، هیچ مشکلی برای کسی پیش نیاید.
وی ادامه داد: نکته دوم این است که اگر بخواهیم اینگونه استدلال کنیم، همه استارتاپ‌ها و شرکتهای موثر سرویس‌دهنده‌ی ایرانی را باید نفی کنیم، چراکه هر سرویسی که در ایران داده میشود، نمونه مشابه‌اش در خارج از کشور وجود دارد و ایجاد نمونه داخلی بالاخره هزینه و تبعات قطع اینترنت را کم می‌کند. بنابراین با این استدلال این افراد هیچ شرکتی در کشور نباید در زمینه فناوری اطلاعات وارد شود و فعالیت کند!
این کارشناس، در نهایت هدف اقدام اتحادیه اروپا در تحریم شرکتهای ایرانی از جمله این شرکت را ناامید کردن بیشتر سرمایه‌گذاران و فعالان عرضه فناوری اطلاعات دانست که علی‌رغم شرایط سخت چه از نظر تحریم و چه از نظر شرایط داخلی کشور مشغول فعالیت هستند، دانست و اظهار امیدواری کرد شرکت ابراروان بتواند با استفاده از پیگیری‌های جدی حقوقی و استخدام وکلای توانمند این تحریم ناعادلانه را لغو کند.
با وجود همه این توضیحات، ابرآروان طی سه سال گذشته به اتهاماتی متهم شده و مدعی است بدون هیچ مدرکی مورد استناد رسانه‌ها و برخی خبرگزاری‌ها واقع شده است اما همان‌طور که در بیانیه اخیرش اعلام شده، این شرکت تاکید دارد کاملا آماده همکاری در مورد هرگونه تحقیق به وسیله‌ی نهادهای فنی مستقل داخلی و خارجی است تا در مورد محصولات و زیرساخت آروان‌کلاد بررسی و شفاف‌سازی کنند.
این سرویس‌دهنده‌ی بین‌المللی فعال در حوزه‌ی فناوری ابری با تاکید بر اینکه بدون شک برای احقاق حقوق مادی و معنوی خود به کمک مراجع دارای صلاحیت بین‌المللی اقدام خواهد کرد، اثرپذیری و دنباله‌روی نهادهای اروپایی از این اتهام‌های یک‌طرفه و بی‌اساس را ناامیدکننده دانست و تصریح کرد که مسیرش را به سمت توسعه محصولات ابری و خدمت به مشتریان خود ادامه خواهد داد و به عنوان یک استارت‌آپ فناوری بین‌المللی در اکوسیستم فناوری ابری، در کنار سایر ارایه‌دهندگان ابری در سراسر جهان رشد خواهد کرد.