کاربران؛ بازنده اصلی سیاست فیلترینگ
زمانی که سیاستگذاران دولتی در واکنشی شتابزده به هشدار گوگل‌پلی به اپلیکیشن روبیکا و حذف آن، دسترسی به این فروشگاه اپلیکیشن و ابزارهای زیرمجموعه آن را مسدود کردند، بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی کردند که چنین اقدامی می‌تواند تبعات بیشتری برای کاربران ایرانی داشته باشد. ظاهرا این پیش‌بینی‌ها حالا درست از آب درآمده‌اند و در شرایطی که وزارت خزانه‌داری آمریکا اخیرا بخشی از تحریم‌های تکنولوژی علیه ایران را رفع کرده بود، گوگل روز چهارشنبه چند اپلیکیشن ایرانی دیگر را از فروشگاه گوگل‌پلی حذف کرد. هرچند گوگل هم بعد از صدور مجوز عمومی وزارت خزانه‌داری در حساب رسمی خودش در توییتر اعلام کرده بود که از این پس کاربران می‌توانند به شکل گسترده‌تری به سرویس‌های این شرکت دسترسی داشته باشند، اما گویا حذف این اپلیکیشن‌ها به‌دلیل تحریم‌ها انجام شده است. حالا این کاربران هستند که قربانی و بازنده سیاست‌های فیلترینگ، دیگر امکان دریافت و به‌روزرسانی راحت این اپلیکشن‌ها را نخواهند داشت.
تداوم جنگ مجازی با گوگل
عصر روز سه‌شنبه بود که چند اپلیکیشن از گوگل‌پلی حذف شدند. به این ترتیب بعد از روبیکا، اپلیکیشن‌های اسنپ، تپسی و پیام‌رسان‌های بله، آی‌گپ و سروش از روز فروشگاه اپلیکیشن‌های گوگل حذف شدند. هرچند روبیکا بعد از حذف از روی گوگل‌پلی به‌دلیل هشدار پلی پروتکت، با تغییراتی که روی بستر خود ایجاد و امکان پاک کردن پروفایل کاربران را به این اپلیکیشن اضافه کرد، توانست دوباره به گوگل‌پلی برگردد؛ اما به نظر می‌رسد دوباره از روی این فروشگاه حذف شده است. به این ترتیب حالا شش اپلیکیشن ایرانی از گوگل‌پلی حذف شده‌اند؛ با این تفاوت که در گذشته تنها اپلیکیشن‌ها از روی این فروشگاه حذف می‌شدند و این‌بار حساب کاربری متعلق به شرکت‌های مالک اپلیکیشن‌ها هم به‌طور کلی حذف شده‌اند. این شرکت‌ها اعلام کرده‌اند که ایمیلی مبتنی بر حذف اپلیکیشن‌هایشان از گوگل دریافت کرده‌اند که نشان می‌دهد این اقدام به‌دلیل تحریم‌ها انجام شده است. این در حالی است که وزارت خزانه‌داری آمریکا در اوایل مهر ماه با صدور یک مجوز عمومی، بخشی از تحریم‌های تکنولوژی مربوط به ایران را رفع کرده بود و بعد از آن گوگل در حساب رسمی خود در توییتر اعلام کرد که از این پس کاربران به شکل گسترده‌تری می‌توانند به سرویس‌های این شرکت دسترسی داشته باشند. به همین خاطر حذف دوباره اپلیکیشن‌های ایرانی از گوگل‌پلی آن هم به‌دلیل تحریم‌ها باعث تعجب کاربران و کارشناسان شده است.
با این همه حذف اپلیکیشن‌های ایرانی از فروشگاه‌های اپلیکیشن بین‌المللی اتفاق تازه‌ای نیست و اولین‌بار اپ‌استور متعلق به شرکت اپل در سال۲۰۱۶ و با فرمان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا مبتنی بر تحریم ایران، این کار را انجام داد. گوگل‌پلی هم پیش از این اپلیکیشن‌های ایرانی از جمله شیپور، بلد، آپارات، فیلیمو و ذره‌بین را به دلیل تحریم از روی فروشگاه خود حذف کرده بود. هرچند در آن زمان سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر یا ساترا اعلام کرده بود که این اقدام گوگل را به‌طور قانونی پیگیری می‌کند؛ اما به نظر می‌رسد پیگیری‌های ساترا در این زمینه به نتیجه چندانی نرسیده است.
در اوایل آبان ماه و بعد از حذف اپلیکیشن روبیکا از گوگل‌پلی، مقامات دولتی این اقدام را نقطه آغاز جنگ گوگل آمریکایی در فضای مجازی اعلام کرده و در پاسخ، دسترسی به این اپ‌استور را مسدود کردند. چند روز بعد که فهرست سرویس‌های فیلترشده گوگل در ایران بیشتر شد، خبرگزاری دولتی برنا (زیرمجموعه وزارت ورزش و جوانان) از احتمال رفع مسدودی سرویس‌های گوگل خبر داد و نوشت: «پس از محدودسازی اپلیکیشن ایرانی روبیکا در گوگل‌پلی و اعلام اخطار این مارکت خارجی به کاربران ایرانی این اپلیکیشن، روبیکا نسبت به ارائه نسخه جدید و اصلاح‌شده این اپلیکیشن اقدام کرد که تاکنون اخطاری از سوی گوگل‌پلی برای کاربران ارسال نشده است. بنابراین احتمال می‌رود که در صورت عدم مانع‌تراشی گوگل برای این سکوی ایرانی، سرویس‌های گوگل که عموما طی روزهای اخیر در ایران مسدود شده‌اند، مجددا اجازه فعالیت پیدا کنند.» انتشار این خبر تلویحا نشان می‌داد که رفع فیلترینگ سرویس‌های گوگل، منوط به ایجاد امکان دسترسی آزاد به اپلیکیشن روبیکا و پس گرفتن اخطار گوگل درباره آن باشد؛ اتفاقی که رخ نداد تا همچنان جنگ فیلترینگ و حذف در زمین گوگل ادامه داشته باشد.
بار سنگین معضلات مجازی
اقدام تازه گوگل برای حذف اپلیکیشن‌های ایرانی واکنش مقامات دولت را هم در پی داشته است. معاون فرهنگی، اجتماعی و امور محتوایی مرکز شورای عالی فضای مجازی کشور روز چهارشنبه گذشته و در حاشیه اولین نشست شورای فضای مجازی استان سمنان با اشاره به این موضوع گفت: «گوگل از دیروز حمله‌های جدیدی را آغاز کرد و یکسری بازی‌ها، مسیرنما و اپ‌های داخلی را هدف قرار داد و در عمل وارد جنگ شدیم که قطعا ابزار بگیریم (فضای مجازی مدیریت شود) دشمن ساکت نخواهد بود.» هرچند چنین اظهارنظری نشان داد که ظاهرا این عضو شورای عالی فضای مجازی اطلاع دقیقی از نوع اپلیکیشن‌های حذف‌شده از گوگل‌پلی نداشته، اما از اراده جدی دولت برای مدیریت فضای مجازی خبر داد.
وزیر ارتباطات هم روز پنج‌شنبه با انتشار پستی در یک پیام‌رسان داخلی به اقدام اخیر گوگل‌پلی واکنش نشان داد و اعلام کرد که وزارت‌خانه متبوعش با همکاری سایر دستگاه‌های مسوول پیگیری‌های لازم در مراجع بین‌المللی را انجام خواهد داد.
عیسی زارع‌پور در این مورد گفت: «اخیرا چند سکوی ایرانی که خدماتی در حوزه پیام‌رسانی و حمل‌ونقل ارائه می‌کنند از یک فروشگاه نرم‌افزاری خارجی حذف شده‌اند. از زمانی که در جریان این موضوع قرار گرفتم به معاونان مربوطه دستور دادم در تعامل با شرکت‌های دانش‌بنیان مالک این سکوها، ابعاد فنی و حقوقی این موضوع را برای اجرای اقدامات مقتضی بررسی کنند.»
او با انتقاد از رویکرد گوگل در این زمینه گفت: «صاحبان برخی پلتفرم‌های مطرح دنیا که خود را مالک انحصاری حوزه فناوری اطلاعات می‌دانند، در طول سال‌های متمادی با اتخاذ سیاست‌های انحصارگرایانه و استانداردهای چندگانه، تلاش کرده‌اند مانع از رشد و توسعه فناوری در ایران عزیز شوند و این اولین باری نیست که به بهانه تحریم، مردم ما و حتی کاربران ایرانی سرتاسر دنیا را از نعمت استفاده از محصولاتی که ساخته جوانان متخصص همین مملکت است، محروم می‌کنند.»
زارع‌پور این اقدام را سیاسی دانست و گفت: «اگرچه این موضوع با بهانه‌های مختلف به دفعات انجام شده است، اما تکرار آن در شرایط فعلی که سکوهای ایرانی در زمینه‌های مختلف توسعه خوبی پیدا کرده و مردم هم به استفاده از آنها رغبت نشان داده‌اند، شائبه سیاسی بودن چنین تصمیماتی را قوت می‌بخشد. از سوی دیگر آنها چشم دیدن ایرانی توسعه‌یافته را هم ندارند و تلاش می‌کنند از هر ابزاری برای وابستگی ایران و ایرانی استفاده کنند.
چندی پیش دولت آمریکا اعلام کرد که تحریم‌های حوزه فناوری اطلاعات را برای کشور ایران برداشته تا مردم ایران از خدمات فناورانه آمریکایی بهره ببرند! اما در همین حال دسترسی به سرویس‌های محبوب ایرانی را که حاصل تلاش جوانان نخبه ایرانی در شرکت‌های دانش‌بنیان است، محدود می‌کنند!؟» در نهایت وزیر ارتباطات به مزیت داشتن فروشگاه نرم‌افزاری داخلی اشاره کرد و گفت: «این دست اقدامات سیاسی این پلتفرم آمریکایی که متاسفانه جایگاه انحصاری هم در فضای مجازی دارد، زنگ خطری برای همه ملت‌های مستقل و نوآور دنیا محسوب میشود. اگر مدیران این شرکت طبق ادعای خود واقعا به دنبال خلق ارزش، آسایش و رفاه برای همه مردم جهان هستند، چرا خدمات دیجیتال و خصوصی متعلق به شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی را که ابزار زندگی روزانه مردم هستند، محدود می‌کنند؟ وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با همکاری سایر دستگاه‌های مسوول، پیگیری‌های لازم را در مراجع بین‌المللی برای احقاق حق نخبگان کشور و مردم ایران انجام خواهد داد. تصور کنید اکنون و در شرایط فعلی فروشگاه‌های نرم‌افزاری داخلی نداشتیم!»
وزیر ارتباطات در حالی منتقد اعمال محدودیت بر ابزارهای ارتباطی و تکنولوژی است که حالا دو ماه است که دسترسی به پلتفرم‌ها و پیام‌رسان‌های پرکاربر بین‌المللی در ایران مسدود شده و به همین دلیل بسیاری از کاربران و کسب‌وکارها متحمل ضررهای هنگفتی شده‌اند.
عیسی زارع‌پور در حالی داشتن فروشگاه نرم‌افزاری داخلی را مزیتی بزرگ می‌داند که «کافه بازار» به‌عنوان بزرگ‌ترین اپ‌استور ایرانی هم پیش‌تر با انتشار بیانیه‌ای، مخالفت خود را با فیلترینگ گوگل‌پلی اعلام کرده بود. کافه‌بازار در این بیانیه آسیب انکارناپذیر این اقدام به امنیت دستگاه‌های کاربران ایرانی را مهم‌ترین دلیل مخالفت خود دانست و اعلام کرد: «کافه‌بازار یا هیچ اپ‌استور دیگر ایرانی توانایی و دسترسی‌های فنی لازم به سیستم‌عامل اندروید، برای حذف برنامه‌های مخرب از گوشی کاربران را ندارد؛ درحالی‌که با وجود Play Protect گوگل، بسیاری از برنامه‌های اندرویدی مخرب در گوشی به صورت خودکار حذف می‌شوند و نبود این ابزار، آسیبی انکارناپذیر به امنیت دستگاه‌های کاربران ایرانی وارد می‌کند. همچنین کافه بازار یا هیچ اپ‌استور دیگر ایرانی توانایی تامین همه نیازهای کاربران را ندارد و تعداد ۴۰۰هزار برنامه و بازی ارائه‌شده در بازار، به هیچ عنوان قابل مقایسه با حدود ۳میلیون بازی و برنامه موجود در گوگل‌پلی نیست؛ کافه‌بازار هم هیچ‌گاه ادعا و تلاشی برای رقابت در این سطح از جامعیت را نداشته است.»
این اپ‌استور محبوب ایرانی در ادامه به اعمال محدودیت‌های اینترنتی و تشدید فیلترینگ هم واکنش نشان داد و اعلام کرد: «ما در کنار سایر ایرانیان، هرگونه محدودسازی دسترسی شهروندان را – چه از سوی دولت‌ها، چه شرکت‌ها- سلب حقوق اولیه می‌دانیم و با آن مخالفیم. پافشاری بر این تصمیم غیرتخصصی و غیرمنطقی و تصمیم‌های مشابه از جمله مسدودسازی شبکه‌های اجتماعی، تبعاتی چون گسترش آسیب‌های امنیتی مختلف در دستگاه کاربران، افزایش کلاهبرداری‌ها به وسیله برنامه‌های مخرب و قطع دسترسی مردم به برنامه‌ها و ابزارهای مورد نیازشان در دنیای امروز را در پی خواهد داشت.»
با این اوصاف و در وضعیتی که کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی با محدودیت‌های اینترنتی و معضلات متعددی برای فعالیت در فضای مجازی مواجه هستند، ادامه این جنگ مجازی بیش از پیش شرایط را برای آنها سخت‌تر می‌کند.