آیا فیلترینگ گام نهایی است؟/ شتاب فراگیر در حوزه تکنولوژی باعث پیچیدگی در تنظیم‌گری اینترنت
سرعت تغییرات تکنولوژی امکان تنظیم‌گری در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات را دشوار می‌کند».
این گزاره در حالی در پیام وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به مناسبت تاسیس سازمان تنظیم مقررات کشور یا همان رگولاتوری دیده میشود که پیش از این، کارشناسان و متخصصان در قالب‌های مختلف بر آن تأکید کرده‌اند. شاید مهم‌ترین موضوع در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات برای همه کشورها چالش تنظیم‌گری باشد. در ایران هم، قانون تجارت الکترونیک و قانون جرائم رایانه‌ای در همین راستا تصویب شده است تا لجام‌گسیختگی این حوزه را کنترل کند. این در حالی است که فیلترینگ به‌عنوان یکی از ابزارهای تنظیم‌گری در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات سال‌هاست که در کشور ما اعمال میشود و اما این راهکار نهایی نیست.
سرعت تغییرات و دشواری تنظیم‌گری
عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری دولت سیزدهم در پیامی که به مناسبت نوزدهمین سالروز تاسیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی منتشر کرده، به شرایط متفاوت این سازمان تنظیم‌گر در دوره شتاب تغییرات تکنولوژی و فراگیری ارتباطات و فناوری اطلاعات اشاره کرده است.
زارع‌پور در بخشی از این پیام نوشته است: «سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در آستانه ورود به نوزدهمین سال تأسیس، همزمان با سرعت تغییرات تکنولوژی و رشد فزاینده فراگیری ارتباطات و فناوری اطلاعات در زندگی روزمره مردم و توسعه شکل تازه‌ای از کسب‌وکار و نیازها و انتظارات کاربران، شرایط متفاوتی را تجربه می‌کند؛ شرایطی که تنظیم‌گری و راهبری حوزه ICT را دشوارتر و در عین حال پیچیده‌تر از هر زمان دیگری می‌کند.» سرعت تغییرات تکنولوژی، رشد فزاینده فراگیری ارتباطات و فناوری اطلاعات در زندگی روزمره مردم، توسعه شکل تازه‌ای از کسب‌وکارها و نیاز و انتظار کاربران درواقع همان موضوعاتی است که کسب‌وکارها و کاربران را به سمت دورزدن محدودیت‌ها هدایت کرده است.
بازی موش و گربه
درواقع به‌نظر می‌رسد که متولیان قانونگذاری و تنظیم‌گری اکنون به این نتیجه رسیده‌اند که فیلترینگ اصطلاحا یک بازی موش و گربه است. به این معنی که به ازای مسدودشدن هر فیلترشکن حداقل یک فیلترشکن دیگر ساخته میشود و همین موضوع باعث ناکارآمدی سیاست فیلترینگ شده است. دادستان کل کشور در نشست «تبیین ابعاد جنگ ترکیبی در اغتشاشات اخیر» بر این موضوع در قالب این جمله تأکید کرد که «ما امروز یک وی‌پی‌ان را می‌بندیم، بلافاصله با روشی دیگر، آن هم از خارج از کشور در اختیار قرار می‌گیرد».
محمدجعفر منتظری، به‌نظر قوه عاقله نظام اشاره می‌کند و می‌گوید: «بایستی کلا فضای مجازی را ببندیم که نه مورد تأیید مسئولان عالی نظام است، نه امروز امکانش هست.» این در حالی است که مرتضی آقاتهرانی، نماینده تهران هم تلویحا استفاده از فیلترشکن را کافی نمی داند و می‌گوید: «داستان فیلتر و فیلترینگ به‌دلیل وضعیتی است که اکنون در کشور پیش آمده، اما در مجموع باید برای فضای مجازی، مدیریت بهتری درنظر گرفت.»
جنگ با تکنولوژی؟
غلامرضا نوری قزلجه، نماینده بستان‌آباد در مجلس پیش از ناآرامی‌های اخیر گفته بود: «آمارها نشان می‌دهد که نزدیک به 80درصد ایرانی‌ها روی گوشی‌های خود فیلترشکن نصب کرده‌اند در حالی که این آمار در کشورهای اتحادیه اروپا زیر 10درصد است.» این نماینده جنگ با تکنولوژی را مردود دانست و تأکید کرد: «اینترنت ماهواره‌ای در نقاط محروم دنیا استفاده میشود و روزبه‌روز هم توسعه می‌یابد. امروز اینترنت یک بستر قابل کنترل دارد که هر لحظه بخواهند می‌توانند قطعش کنند، اما اگر ماهواره‌ای شود، کلا از کنترل خارج خواهد شد.» سخنان نوری، درواقع تعبیر دیگری از پیام وزیر ارتباطات است که دشواری تنظیم‌گری را در سرعت تغییرات تکنولوژی و موارد دیگر می‌بیند.
با این حال هر چند استفاده از فیلترینگ در کوتاه‌مدت ممکن است موثر باشد، اما این مسیر گام نهایی نیست و لازم است به جهت حکمرانی مجازی گام‌های موثرتری از جمله سیاستگذاری در مدیریت فضای مجازی برداشته شود. در غیر این صورت اقدامات صورت گرفته در حوزه فیلترینگ به مرور و در میان مدت و بلندمدت کارایی خود را از دست می‌دهد.
برخورد جدی با دروغ‌پراکنان
پیام وزیر ارتباطات اگرچه بر دشواری و پیچیدگی تنظیم‌گری تأکید کرده، اما آن را ناممکن ندانسته است. بنابراین به‌نظر می‌رسد که باید ابزارهای کارآمد، جایگزین ابزارهای ناکارآمدی چون فیلترینگ شود. در همین رابطه، بهروز محبی نجم‌آبادی، نماینده سبزوار از تدوین طرحی خبر داده که در آن با «دروغ‌پراکنان» فضای مجازی برخورد جدی میشود. این نماینده با اشاره به اینکه طرح مذکور هم شامل افراد حقیقی و هم شامل افراد حقوقی میشود، می‌گوید: «مشکل امروز کشور ما این است که دروغگویان و دروغ‌پراکنان هزینه کار خود را نمی‌پردازند. امروز شاهد آن هستیم که عده‌ای از سلبریتی‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی با دروغ‌پراکنی و طرح گزاره‌های اثبات‌نشده و بی‌پایه و اساس فضای جامعه را ملتهب می‌سازند و به اغتشاشات دامن می‌زنند.» این گفته‌ها که بار دیگر تلویحا بر ناکارآمدی سیاست فیلترینگ تأکید می‌کند، بالابردن هزینه دروغ‌پراکنی را مورد توجه قرار داده که از طریق قانونگذاری و تنظیم‌گری امکان‌پذیر است.