درحالی که در چند سال اخیر صنعت جهانی فناوریهای بیمهای (اینشورتک) با اقبال مواجه شده و سرمایهگذاران به آینده روشن و پتانسیلهای چشمگیر این صنعت پی بردهاند، فعالان این حوزه در ایران هنوز با ضعف قابلتوجه رگولاتوری دستوپنجه نرم میکنند و رقبای سنتی تلاش میکنند تا هر روز مانع جدیدی در مسیر پیش روی شرکتهای ارائهدهنده راهکارهای نوین بیمهای ایجاد کنند. گزارش سال ۲۰۲۲ Drake star Insurtech Industry نشان میدهد که حجم سرمایهگذاری جهانی در اینشورتکها از ۳/ ۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴، به ۱۰۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ رسیده است و در سال گذشته ۳۷۹ سرمایهگذار، با شرکتها و صاحبان ایده در این حوزه وارد مشارکت شدهاند.
هلدینگ مکس تلاش کرده با تشریح بخشهای مختلف این گزارش معتبر جهانی و افزودن مختصات بومی اکوسیستم ایران به این گزارش، تصویر روشنی از وضعیت این صنعت را پیش روی علاقهمندان و فعالان این حوزه بگذارد. کارشناسان بخش زیادی از تحول ایجاد شده در صنعت اینشورتک طی سالهای اخیر را مدیون تجربه متفاوت جهانیان از پاندمی کرونا میدانند و معتقدند حالا دیگر بیمهگذاران دوران پساکرونا به دنبال تجربهای دیجیتالی میگردند که کمترین دردسر را داشته باشد. کارشناسان معتقدند با وجود تمامی ناملایمات در مسیر توسعه فناوریهای آنلاین بیمه، میتوان به آینده آن امیدوار بود. پیشبینی فعالان این صنعت حاکی از آن است که ممکن است با سهولت ایجاد شده در تجربه کاربران از خرید بیمه، این صنعت مسیری مشابه تاکسیهای آنلاین را در ایران پیش بگیرد.
نیروهای پیشران برای صنعت فناوریهای بیمهای
جدال میان بازیگران سنتی و جدید صنعت بیمه موضوع خاص ایران نیست و این روندی است که شرکتهای دیگر در جهان نیز به نوبه خود آن را پشت سر گذاشتهاند. با اینحال در چند سال اخیر هم بیمهگران قدیمی و سنتی به اهمیت تحول دیجیتال در الگوهای کسبوکار خود پی بردهاند و هم اینشورتکهای نوپا به پیچیدگیها و دشواریهای صنعت بیمه واقف شدهاند. این صنعت که خوشبینی پساکرونا و بادهای اقتصادی موافق، نیروهای پیشبرنده آن شده است، توانسته سرمایهگذاریهای تکنولوژیک بیشتری را تجربه کند. اما با اینکه سرمایهگذاریهای کنونی کافی به نظر میرسد ولی بسیاری از سرمایهگذاران به دلیل شرایط سیاسی و اقتصادی کنونی جهان محتاطانهتر رفتار میکنند.
چیزی که فرآیند تکامل صنعت اینشورتک را پیش میبرد تغییر انتظارات مشتریان و تمایل آنها به دریافت خدمات یکپارچه در هر کجا و هر زمان است. در این راستا بیمهگران باید ضمن افزایش سودآوری و کاهش هزینههای عملیاتی، مشتریان خود را نیز راضی نگه دارند. اکنون این انتظارات و نیازها با افزایش دسترسی به کلاندادهها و ابزارهای مدیریت و استفاده از آن همزمان شده است.
در سالهای پیش رو، شرکتهای بیمه برای سازگار شدن با پیامدهای همهگیری بیماری کرونا با مسائل و مشکلات متعددی مواجه خواهند بود. طی سالهای آتی عواملی از قبیل دشواریهای اقتصادی، احتمال تداوم تورم در اقتصاد جهان، تغییر ترجیحات خریداران و نگرانیهای محیط زیستی، اجتماعی و حاکمیتی بخشی از مشکلاتی هستند که در مسیر اینشورتکها وجود خواهند داشت. شرکتهای بیمه، به دلیل دیجیتالسازی میتوانند فرآیندهایشان را سادهسازی کرده و ناکارآمدیهایشان را رفع کنند و به این ترتیب مشکلات را پشت سر بگذارند. با این حال، توسعهدهندگان فناوریهای دیجیتال همچنان باید هزینههای عملیاتی خود را مهار کنند، هزینههای جذب مشتری را پایین آورند، ارزش طول عمر مشتری را افزایش بدهند، اقتصاد واحد را بهبود ببخشند و نسبت خسارت را کاهش بدهند.
اینشورتکها و زنجیره ارزش بیمه
طی چند سال اخیر اینشورتکها به ناکارآمدیهای متعددی در زنجیره ارزش بیمه پی بردهاند و به آنها اشاره کردهاند. از مزایای اصلاح زنجیره ارزش برای صنعت بیمه و مشتریان آنها میتوان به افزایش سرعت تعامل با مشتری در فرآیندهایی مانند رسیدگی به خسارت، افزایش قیاسپذیری بیمهگران و بیمهنامهها، بیمهنامههای شخصیسازی شده، کاهش تقلب، افزایش کارآیی و کاهش هزینهها اشاره کرد.
تحـولات حـوزه اینشـورتک بـه مدرنسـازی ضـروری در بـازار بیمـه سـرعت میبخشـد. بازیگـران قدیمـی بـه طـرق مختلـف از گســترش فعالیــت اینشــورتکها ســود میبرنــد. بدیهیتریــن فایــده توســعه فضــای اینشــورتک بــرای بیمهگــران قدیمـی ایـن اسـت کـه میتواننـد اینشـورتکهای کوچکـی را بخرنـد کـه توانایـی برطرف کـردن شـکافهای ارزش پیشـنهادی آنهـا را داشـته باشـند. راه دیگـر ایـن اسـت کـه ببیننـد ایـن شـرکتهای نوپـا و خـلاق چـه کارهایـی انجـام میدهند و تـلاش کننــد اســتراتژیهای ایــن اســتارتآپها را در داخــل شــرکت خــود بــه کار بگیرنــد. بیــن ایــن دو روش، طیفــی از امکانهــای مختلــف وجــود دارد: همــکاری بــا اینشــورتکها، ســرمایهگذاری خطرپذیــر شــرکتی بــرای مشــارکت آزمایشــگاههای دیجیتال، همــکاری بــا صندوقهای ســرمایهگذاری خطرپذیــر، خریــد و اســتفاده از خدمــات اینشــورتکها و … .
هــدف همــه اینشــورتکها ایــن نیســت کــه کل زنجیــره ارزش بیمـه را زیـرورو کننـد. در حقیقـت، تعـداد اندکـی از ایـن شـرکتها چنیــن قصــدی دارنــد. بیشــتر اینشــورتکها تــلاش میکنند راهحلهایــی بــرای بیمهگــران، بیمهگــران اتکایــی و کارگــزاران ارائه دهنـد، بـا همـکاری ایـن نهادهـا، کیفیـت تجربـه مشـتری را ارتقـا بدهنـد و در ایـن حـوزه دسـت بـه نـوآوری بزننـد. تعـداد زیـادی از اینشــورتکها نیــز تــلاش میکنند واســطهها را از بیــن ببرنــد کــه بـه معنـای ایجـاد کانالهـای توزیـع جدیـد بـرای بازیگـران موجـود اسـت. اگـر شـرکتهای قدیمـی و ریشـهدار اسـتراتژی مناسـبی در پیــش بگیرنــد، میتواننــد از بســتر روبه رشــد اینشــورتکها ســودقابل توجهـی کسـب کننـد. طبق گزارش اخیر مکس، اکنون تمرکز ۶۱ درصد شرکتهای فعال این حوزه بر بهینهسازی زنجیره ارزش بیمه است، ۳۰ درصد به دنبال حذف واسطهها هستند و تنها ۹ درصد در پی دگرگونسازی اساسی زنجیره ارزش این صنعت هستند.
رشد اینشورتک در نقاط مختلف دنیا
بازارهـای بیمـه در گوشـهوکنار جهـان سـطوح مختلفـی از رشـد را تجربـه میکنند. در کشـورهای توسـعهیافته غربـی، میزان رشـد کـم اسـت و حتـی بعضـی از بخشهای ایـن صنعـت در منطقـه اروپـا کوچکتر شـده اسـت. در سـوی دیگـر ایـن طیـف، بـازار بیمـه کشـورهای در حـال توسـعه در منطقـه آسـیا و اقیانوسـیه قـرار دارنـد کـه در سالهای اخیـر، رشـد دورقمـی را تجربـه کـرده اسـت. البتـه هنگامـی کـه جذابیـت بازارهـا را مقایسـه میکنیم، انـدازه بـازار نیـز مهـم اسـت. بازارهــای منطقــه آســیا و اقیانوســیه عمومــا از همتایــان غربــی خــود کوچکترنــد. از ایــن نظــر، بازارهــای منطقــه آمریکای شـمالی پیشـتازند و مهمتریـن و بزرگتریـن بازارهـای بیمـه سـلامت و امـوال مربـوط بـه همیـن منطقـه اسـت.
بازار بیمه اروپای غربی که دومین بازار بزرگ بیمه جهان را دارد و از نظر ضریب نفوذ در جهان اول است، بیشتر به واسطه بخش بیمههای غیرزندگی است. به عبارت دقیقتر با اینکه ضریب نفوذ بیمه در اروپای غربی ثابت مانده ولی طی دهه گذشته ضریب نفوذ بیمه عمر در این منطقه روند کاهشی داشته است. بایـد بـه ایـن نکتـه هم توجـه کنیـم کـه بـازار بیمـه در کشـورهای مختلـف، متفــاوت اســت. به ویــژه اینکــه بعضــی از کشــورها بیمـه عمـر را در سـاختار بیمـه تامیـن اجتماعی تعبیــه کردهاند و در نتیجــه، در ایــن کشــورها تقاضـای فـردی بـرای بیمـه عمـر کمتـر اسـت.
بـازار منطقـه آسـیا و اقیانوسـیه میزبـان تعـدادی از اقتصادهــای جهــان بــا بیشــترین نــرخ رشــد اســت. در سالهای اخیــر، بــازار بیمــه نیــز از ایــن رونــد پیــروی کــرده و نــرخ رشــد چشــمگیری بــه نمایــش گذاشــته اســت. بــازار در حــال توســعه آســیا و اقیانوســیه بهشدت ناهمگــون اســت و اقتصادهای بســیار بزرگــی ماننــد چیــن و هنــد و اقتصادهـای کوچکتری از قبیـل لائـوس و ویتنـام را در دل خـود گنجانـده اسـت. از نظـر رشـد، بازارهـای کوچکتر از فرصــت خــود بــرای رشــد، نهایــت اسـتفاده را بردهاند و نـرخ رشـدهای بسـیار بالایـی را تجربــه کردهانــد. بازارهــای بزرگتر نیــز رشــدی دورقمــی داشــتهاند تا بــه ایــن ترتیــب، منطقــه آســیا و اقیانوسیه سهم مهمی در رشــد جهانی بــازار بیمــه داشــته باشــد. روی هـم رفتـه، خـوب اسـت کـه بیمهگـران در بازارهـای آسـیا و اقیانوسیه حضـور داشـته باشـند، ولـی اگـر موفـق شـوند بـر چالشهـای بازارهـای توسـعهیافته غلبـه کننـد، پـاداش بزرگتری نیـز در انتظارشـان خواهـد بـود.
صنعت جوان اینشورتک در ایران
اینشورتک در ایران سابقهای طولانی ندارد. نقطه عطف حضور اینشورتکها در فضای صنعت بیمه کشور را میتوان به سال ۱۳۹۵ نسبت داد. دوران حضور یکباره پلتفرمهای فروش و مقایسه بیمه در کشور که به فاصله کوتاهی از هم سر برآوردند و تجربه تازهای از خرید بیمه را پیش روی مصرفکنندگان ایرانی قرار دادند. از آن زمان تا امروز صنعت بیمه کشور با بازیگران تازهای روبهرو شد. از تجمیعکنندههای فروش و مقایسه تا ارائهدهندگان خدمات فناورانه به شرکتهای بیمه؛ راهی کوتاه اما پر از چالش که در نهایت پیکره اکوسیستم نوآوری صنعت بیمه کشور را شکل داد.
با وجود تمامی چالشهای موجود در صنعت بیمه آنلاین و فناوریهای مرتبط با آن، شرکتهایی که قدم در مسیر توسعه این فناوری گذاشتهاند سرسختانه به کار خود ادامه میدهند و برخی نسبت به آینده این صنعت در کشور بسیار امیدوارند. تیم لطیف، مدیرعامل هلدینگ مکس – که در استارتآپهای مختلفی از جمله ارائهدهنده خدمات بیمه آنلاین «ازکی» سرمایهگذاری کرده است- در تشریح پیشبینی خود از صنعت اینشورتک در ایران میگوید: «خلـق یـک تجربـه خـاص بـرای مشـتری رویکـردی اسـت کـه مـا امـروز در صنعـت بیمـه بـه همـراه ازکـی دنبـال میکنیم. بررســیهای مــا نشــان میدهد مشــتریانی کــه یــک بــار تجربـه خریـد از «ازکـی» را داشـتند دیگـر حاضـر نیسـتند بـه مسـیر دیگـری از خریـد بیمهنامـه فکـر کننـد. البتـه رسـیدن بـه ایـن نقطـه در نگاه مشـتری زمان زیـادی لازم داشـت و هنوز هـم جای کار بسـیار دارد؛ درسـت ماننـد اتفاقی کـه در زمینه تاکسـیهای آنلایـن افتاد. زمـان زیـادی طـول کشـید تا مـردم بـه مزیتهـای اسـتفاده از پلتفرمهـای آنلایـن در حملونقـل پـی بردنـد. در رابطـه بـا بیمـه هـم همینطـور اسـت.»
مدیرعامل هلدینگ مکس با تاکید بر نقش شرکتهای بیمه آنلاین در سادهسازی فرآیند خرید بیمه میگوید: «مساله ایــن اســت کــه مشــتریها از فرآینــد صــدور بیمــه فقــط در حـد چنـد دقیقـه را تجربـه میکنند؛ در حالـی کـه بعـد از هـر خریـد تازه فرآیندهـای عملیاتـی مـا بـه جریـان میافتـد. در بحــث پرداخــت خســارت آنلایــن هــم همینطــور است. مشــتری از فرآیندهــای پیچیــده مــا خبــر نــدارد. او فقــط بــه دنبــال سـرعت و دسترسـی راحـت اسـت کـه مـا آن را برایـش فراهـم میکنیم. بـرای ایجـاد ارزش افـزوده بایـد زمـان گذاشـت.» لطیف معتقد است که مـردم بـه مـرور زمـان بـه سـبب تجربـه خـاص بـه رویکردهـای بیمهگـری آنلایـن پـی میبرنـد. این فعال اکوسیستم استارتآپی میافزاید: «بـه بـاور مـن سـهم فـروش آنلایـن بیمـه در کشـور ۱۵ تا ۲۰ درصـد خواهـد بـود کـه البتـه در دنیـا هـم بالاتـر از ایـن نیسـت. بیمه صنعتـی نیسـت کـه برهمزنندگـی در آن سـریع اتفـاق بیفتـد. هـر حرکتـی در بیمـه بـه زمـان و صبـر نیـاز دارد و مـا هـم بـه حـد کافـی صبـور هسـتیم!»
اگر بگوییم تحول دیجیتال صنعت بیمه در ایران با فعالیت اگریگیتورها آغاز شد چندان بیراه نیست. اگریگیتور به شرکتهایی گفته میشود که انواع برنامههای بیمهای شرکتهای مختلف را در قالب یک پلتفرم یا سایت گردهم میآورند و در نهایت در نقش واسط میان شرکتهای بیمه و بیمهشده عمل میکنند. حامد ولیپور، مدیرعامل شرکت ازکی درباره نقش اگریگیتورها در تحول صنعت بیمه کشور میگوید: «در مرحلــه اول بایــد بگویــم کــه ظهــور فناوریهایــی از ایــن دســت در صنعت بیمه تا حــدودی بدنــه ســخت و کنــد صنعـت بیمـه را غافلگیـر کـرد و بـه آنهـا ایـن پیغـام را رسـاند کـه بـه زودی شاهد اتفاق بزرگی در این صنعـت خواهیم بـود و لازم اسـت بـه حرکتـی کـه بایـد سالها پیـش بـه جریـان میافتاد، سـرعت ببخشـند و بـا تکاپـوی بیشـتری بـه سـمت فناوریهـای نویـن رو بیاورنـد.» وی میافزاید: «اساسا بعـد از حضـور اگریگیتورهایی نظیـر ازکــی بــود کــه کلیــدواژه تحــول دیجیتال در صنعــت بیمــه پــرتکــرار شــد. در واقــع حضــور اگریگیتورهــا ایــن پیــام را بــه صنعـت بیمـه داشـت که بایـد با جدیـت بیشـتری وارد حـوزه فناوریهــا شــود و حتــی ســبب شــد تا حــدودی جریــان ســرمایهگذاری و ســاماندهی ســاختارهای تصمیمگیریهــای خودشـان را منعطـف و مطابـق بـا احتمـال بـروز برهمزنندگـی در صنعــت بیمــه پیــش ببرنــد. ولیپور تاکید میکند: «بــه ایــن ترتیــب ظهــور اگریگیتورهـا توانسـت تا حـدودی در صنعـت بیمه تحرکسـاز باشــد؛ حتــی تا میــزان مشــخصی لایــه رگولاتــوری را تغییــر داد و رگولاتــور ســعی کــرد رفتار خــودش را بــا فضــای جدیــد کســبوکارهای تازه بیمــهای متناســب کنــد.»
مدیرعامل ازکی معتقد است «بـا ظهـور اگریگیتورهـای بیمـهای شـرکتهای بیمـه آهسـته و به تدریـج بـه ایـن بـاور رسـیدند کـه فضـای جدیـدی در حـال شـکلگیری اسـت؛ فضـای جدیـدی کـه میتوانسـت بـه شـکل جدیـدی برنـد آنهـا را بـه مشـتری معرفـی کنـد.» وی تصریح میکند: «مـا در حـال حاضـر شـاهد ایـن ماجـرا هسـتیم که سـهم شـرکتهای بیمه از سـبد فـروش آنلایـن میتواند متفـاوت از بـازار آفلاین باشـد. در واقــع امــروز فضایــی بــرای دسترســی بــه مشــتری شــکل گرفتــه اســت کــه میتوان بــا اســتفاده از آن اســتراتژیهای جدیــدی بــرای حضــور در بــازار بــا اســتفاده از قابلیتهــای اگریگیتورهــا تعریــف کــرد.» طبق اظهارات ولیپور اکنون شــرکتهایی در صنعــت بیمـه کشـور داریـم کـه نزدیـک بـه ۳۰ درصـد فـروش خـود را از طریـق اگریگیتورهـا بـه دسـت آوردهانـد و این موضـوع بیانگر میــزان تاثیرگــذاری اگریگیتورهــای بیمــهای در این صنعت است.
در تمام این سالها، به واسطه نوظهور بودن صنعت اینشورتک در ایران، فعالان این حوزه با موانع متعدد و گاه غیرمنتظرهای مواجه شدند. محمدرضا فرحی، مدیرعامل بیمهبازار و از دیگر فعالان صنعت اینشورتک کشور در تشریح اصلیترین چالشهای موجود در مسیر توسعه این صنعت میگوید: «اگـر بخواهـم همـه چالشهـا را در یـک عبـارت خلاصـه کنـم از درونگـرا بـودن صنعـت بیمـه اسـم میبـرم. امـروز بیـن صنعـت بیمـه و دو رکـن دیگـر یعنـی بـازار سـرمایه و بانکها دیـوار بلنـدی وجـود دارد.» به اعتقاد فرحی، بیمـه صنعتـی اسـت کـه هیچوقت نـه مطالبه بزرگـی داشـته اسـت و نـه بـه مطالبـه خاصـی جـواب داده اسـت، نــه بحــران خاصــی دارد نــه اتفــاق بزرگــی. وی در ادامه میآفزاید: اگــر نحــوه مدیریــت دارایـی بیمـه را بـا دقت بررسـی کنیـد میبینید کـه چقـدر از فضای بــازار ســرمایه بــه دور اســت. از ابزارهــای محتاطانــهای اســتفاده میکنند و مدیـران یکـی پـس از دیگـری بـر صندلیهـای مدیریـت مینشـینند، بـدون اینکـه شـاهد ورود و جانمایـی نیرویـی تازه باشـیم. رقابـت، محرمانگـی داده و تفاوت اسـتراتژی شـرکتها و… هیـچ معنایـی نـدارد. افـراد از بیـرون بـه صنعـت بهسـختی ورود پیـدا میکنند و افـراد صنعـت نیـز بهسـختی پذیرفتـه میشوند. ایــن درونگرایــی جلــوی نــوآوری را میگیرد. مدیرعامل بیمه بازار تاکید میکند که «امــروز در دنیــا موضـوع نـوآوری بـاز و اقتصـاد پلتفرمـی و… در میـان اسـت امـا در سیسـتمی کـه بهشـدت بـه مرزهـای خـود پایبنـد اسـت ایـن مفاهیـم معنـا ندارنـد. هـر گونـه اقـدام نوآورانـهای در ایـن فضـای درونگـرای صنعـت بیمـه بـا مقاومـت روبهرو میشود.»
اگرچه طی سالهای اخیر در بحث فناوریهای نوین بیمه شاهد پیشرفتهایی بودهایم، اما این روند به کندی پیش میرود و استارتآپهای بیمهای چنان درگیر مشکلات رگولاتوری هستند که دیگر هر کسی حاضر نیست ریسک کند و ایدهای برای اجرا در این حوزه ارائه دهد. یونس مظلومی، مدیرعامل شرکت بیمه تعاون در بررسی آینده اینشورتک و در پاسخ به این سوال که تا چه اندازه میتوان به نقش استارتآپها در تحول این صنعت امید داشت میگوید: در کشـورهای توسـعهیافته بـرای اسـتارتآپها و شـرکتهایی کـه در حـوزه نـوآوری فعالیـت میکنند معمـولا قوانیـن هرازگاهـی تســهیل میشوند و ســندباکسها بــرای تســامح و تســاهل در رونــد فعالیــت ایــن شــرکتها تعریــف شــدهاند. ایــن رونــد تسـهیلگری باعـث میشود تا اسـتارتآپها بـا فـراغ بـال دسـت بــه نــوآوری بزننــد و جرات انجــام اقدامــات ساختارشــکنانه را داشـته باشـند. مظلومی با بیان اینکه اصـلا همیـن اقدامـات ساختارشـکنانه اسـت کـه یکباره باعـث تحـولات شـگرف و برهمزننـده در صنایع میشود میافزاید: در کشــور مــا ســختگیریهای بســیار زیــادی ســد راه فعالیــت استارتآپهاســت؛ چــرا کــه هــر اقــدام نوآورانــهای ممکــن اســت بــا موانــع قانونــی برخــورد داشــته باشــد. وی با اشاره به مساله رگولاتــوری به عنوان مهمتریـن چالـش امـروز اسـتارتآپها در ایـران میگوید: صنعـت بیمـه میتوانـد بـا تسـهیل و سادهسـازی قوانیـن و حتــی مقرراتزدایــی زمینــه فعالیــت بهتــر اسـتارتآپها را فراهـم کنـد. کارشناسان این حوزه معتقدند چنانچه فرهنگ پذیرش نوآوری در میان مدیران ارشد صنعت بیمه کشور نهادینه شود، میتوان به رشد سریعتر این صنعت امید داشت.