خاموشی‌های چند‌ماهه صنعت ماینینگ در کشور؛ گزارشی از دوران سرد ماینرها
فعالین این حوزه باور دارند صنعت ماینینگ که می‌توانست با تنظیم‌گری صحیح، عصای دولت در روزهای بحران انرژی باشد، دستاویزی برای پوشاندن اشتباه‌ها شده است.
مراکز قانونی استخراج رمزارز از ابتدای دیماه فعالیت‌های خود را متوقف کرده‌اند و تا ابتدای ماه اسفند این خاموشی دستوری ادامه دارد. کارشناسان و فعالان این حوزه باور دارند دولت با تعرفه‌گذاری غلط و دستور به خاموشی دستگاه‌ها، به نابودی صنعت ماینینگ دامن می‌زند. آن‌ها باور دارند این صنعت می‌توانست در زمان بحران‌های انرژی عصای دست دولت باشد اما امروز به دستاویزی برای پوشاندن مشکلات در حوزه تولید و تأمین انرژی تبدیل شده است.
رمزارزها و مباحث مرتبط با آن حوزه نوپایی است که کشورهای بسیاری با رگولاتوری صحیح و به‌موقع، از مزایای آن بهره‌مند شده‌اند. در ایران اما وضعیت به‌گونه دیگری است و با مشکلاتی که در این ماجرا پیش آمده، تا جای ممکن سعی شده تا تنظیم‌گری این حوزه به تأخیر بیفتد و فعالین این صنعت را از فعالیت کاربردی عقب گذاشته است.
طی سالیان اخیر از سوی دولت‌ها تنها به ماینینگ به‌عنوان یکی از بخش‌های صنعت رمزارز توجه شده است، اما به‌نظر می‌رسد مصوبه‌های این حوزه نیز آن‌طور که شاید و باید راهگشا نبوده‌اند. به‌طور مثال مصوبه هیئت وزیران درباره استخراج رمزارزها که آبان‌ماه امسال از سوی دولت ابلاغ شد، نتوانست دردی از فعالین این حوزه دوا کند.
در ماده 8 این مصوبه، وزارتخانه‌های نیرو و نفت موظف شده‌اند تا زمان‌های محدودیت شبکه برق و گاز را برای استخراج‌کنندگان در هر سال تعیین و ابلاغ کنند. علاوه‌براین اواسط آذرماه مصوبه‌ای از سوی هیئت وزیران برای کاهش مصرف انرژی ابلاغ شد که طبق آن برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی، دستگاه‌های استخراج رمزارز باید از ابتدای آذر تا اسفند خاموش باشند.
این خاموشی سراسری در کنار تعطیلی چهارماهه مراکز استخراج رمزارز در ماه‌های گرم سال، صدمه‌ای بزرگ به فعالین این حوزه می‌زند. «عباس آشتیانی»، دبیر انجمن بلاکچین اعتقاد دارد دولت با این تصمیمات، کمر به نابودی صنعت ماینینگ بسته است:
«مصرف برق فعالین قانونی استخراج رمزارز حدود 200 مگاوات است که کمتر از 0.3 برق مصرفی کل کشور را شامل میشود. اما بااین‌وجود مصوبه‌ای از سوی هیئت وزیران ابلاغ میشود که بایستی از ابتدای آذر تا آخر بهمن فعالیت خود را متوقف کنند. با این خاموشی‌های دستوری عملاً افرادی که می‌خواهند به‌طور قانونی در این زمینه فعالیت کنند، هیچ‌گونه امنیت اقتصادی و سرمایه‌گذاری ندارند. دولت با تعرفه‌گذاری بالا از یک سو و خاموشی‌های دستوری عجیب از سوی دیگر، عملاً کمر به نابودی این صنعت بسته است. این درحالی است که این صنعت با چالش‌هایی همچون پایین‌بودن عمر دستگاه‌ها و استهلاک بالای تکنولوژی ماینرها روبه‌رو است.»
دیوار کوتاه مراکز استخراج رمزارز
آشتیانی اعتقاد دارد دولت با فرافکنی و سوء‌استفاده از صنعت ماینینگ، ضعف‌های مدیریتی خود را لاپوشانی می‌کند: «مصرف برق استخراج قانونی رمزارز در مقایسه با سایر صنایع اصلاً عدد چشمگیری نیست و قطعی آن هم تأثیری در بهبود شرایط ندارد، اما وزارت نیرو جهت انحراف افکار عمومی و سرپوش گذاشتن بر یک سری سوء‌مدیریت‌ها، این صنعت را مقصر جلوه می‌دهد.»
به گفته وی، انجمن بلاکچین حدود 2.5 سال پیش هشدارهایی در زمینه با بحران انرژی مطرح کرده است: «بدهی وزارت نیرو به نیروگاه‌داران بزرگ که 50 درصد ظرفیت تولید کشور را دارند، از رقم 16 هزار میلیارد تومان عبور کرده است که نسبت به آن هشدار دادیم. از طرفی دیگر نرخ خرید تضمینی از نیروگاه‌های ما پایین است و لوازم یدکی و قطعات این صنعت وابستگی بسیاری به نرخ دلار دارد. این امر سبب شده است تا انبارهای نیروگاه‌ها از قطعات یدکی خالی شود. ازهمین‌رو دو سال و نیم پیش هشدار دادیم خاموشی گسترده در کشور را شاهد خواهیم بود که مقصر آن عقب‌ماندن وزارت نیرو از برنامه‌های پیش‌بینی‌شده و تکالیفش بود.»
دبیر انجمن بلاکچین بیان کرد که قرار بود ظرفیت تولید کشور سالی 5 هزار مگاوات افزایش یابد، اما در شش-هفت سال گذشته هیچ‌گونه افزایشی صورت نگرفته و در مقابل تقاضای مصرف انرژی افزایش یافته است؛ تقاضایی که البته رشد آن چیز بدی نیست، چرا که کشورهای درحال توسعه و رشد اقتصادی نیازمند مصرف انرژی هستند:
«وزارت نیرو همگام با این افزایش تقاضا باید برای افزایش ظرفیت برنامه‌ریزی می‌کرد، اما نه‌تنها این کار را نکرد، درخصوص انتقال و نوسازی شبکه توزیع برای جلوگیری از اتلاف بالای 10 درصدی نیز سرمایه‌گذاری نکرده است و همچنان در زمینه تبدیل انرژی هم ضعف داریم.»
او با انتقاد از اینکه انگیزه بخش خصوصی برای احداث ظرفیت‌های تبدیل انرژی را کور کرده‌اند، اظهار داشت صنعت استخراج می‌توانست یکی از انگیزه‌های بسیار خوب برای این امر باشد، ولی توسعه انرژی کشور اعم از استحصال، تبدیل و توزیع به حال خود رها شده‌اند.
سوء‌تدبیری وزارت نیرو، بلای جان صنعت ماینینگ
آشتیانی بار دیگر با تأکید بر اینکه عدد صنعت استخراج قانونی، عدد قابل‌توجهی نیست، اعتقاد دارد حتی اگر کسی صحبت از استخراج غیرقانونی و فشار بر شبکه کند، باز هم ناشی از سوء‌مدیریت وزارت نیرو است که با تعرفه‌گذاری ناصحیح، یک صنعت غیرمتمرکز را به‌سمت زیرزمینی‌شدن سوق داده:
«بدعتی که وزیر نیروی سابق در زمینه تعرفه‌گذاری گذاشت، هنوز دامن‌گیر این صنعت است و فعالین قانونی را زمین‌گیر کرده. هرجا هم که قانون ایراد داشته باشد، بازارهای قانونی در ورای آن رشد می‌کنند.»
او در پاسخ به سؤال دیجیاتو مبنی بر اینکه ادامه این وضعیت چه تبعاتی برای صنعت ماینینگ به‌دنبال خواهد داشت، گفت: «شاهد سرمایه‌گذاری قانونی جدیدی در زمینه تولید رمزارز در کشورمان نخواهیم بود و همچنان از داشتن منابعی برای تولیدکردن انرژی، با توجه به وضعیت انرژی کشورمان بی‌بهره می‌مانیم. آن‌هایی هم که فعال هستند، فشارهای بیشتری را تحمل کرده و باید 7 ماه خاموشی دستوری بدون بررسی را تحمل کنند.»
دبیر انجمن بلاکچین از نوع برخورد با مراکز استخراج رمزارز انتقاد کرد و گفت: «براساس جدولی برحسب مکان، زمان، دمای کشور و کلی پارامتر متغیر، با صنایع مختلف کشور به‌صورت پویا رفتار میشود، اما بدون توجه به اینکه شاید در یک بازه زمانی کمبود انرژی نباشد، دستور به خاموشی صنعت ماینینگ داده میشود. به‌طور مثال در برخی نواحی که ممکن است ظرفیت محبوس انرژی ناشی از نبود خط انتقال یا کم‌بودن مصرف داشته باشیم، فعالیت کارخانه سیمانی که در آن منطقه است، متوقف نمی‌شود، اما چنین برخوردی با مراکز استخراج رمزارز نمی‌شود.»
خاموشی دستوری صنعت ماینینگ
«علی بابک‌نیا»، رئیس کارگروه استخراج انجمن بلاکچین در گفت‌وگو با دیجیاتو ضمن تأیید خبر تعطیلی مراکز استخراج رمزارز گفت: «در مصوبه هیئت وزیران در مورد تأمین انرژی چه برق، چه گاز و چه حامل‌های نفتی حوزه استخراج رمزارز به‌صراحت اعلام شده است که در ایام بحران و اوج مصرف، تأمین انرژی این صنعت امکان‌پذیر نیست. در آیین‌نامه‌های ذیل این مصوبه، خود وزارتخانه‌ها، جداول و زمان‌های اولویت‌دار را تعیین کردند که براین‌اساس وزارت نیرو اعلام کرده است طی چهار ماه از فصول گرم سال امکان تأمین برق این مراکز را ندارد. همچنین در سایر ایام نیز هر زمان که نتواند، از ارائه خدمات انرژی سرباز خواهد زد.»
او با اشاره به مصوبه دیگر هیئت وزیران به‌منظور مدیریت مصارف گاز طبیعی اظهار داشت ماده 8 این مصوبه به‌صراحت تأمین انرژی، گاز و برق حوزه استخراج رمز ارز را از ابتدای آذر تا آخر بهمن ممنوع اعلام کرده است:
«بنابراین با صنعتی مواجه هستیم که هفت ماه از سال را تعطیل است. البته راهکارهایی وجود دارد که با سبد متنوع روش‌های تأمین انرژی بتوانیم این زمان‌های قطعی را به حداقل برسانیم، اما تأمین هر کدام از این روش‌ها، به زیرساخت‌های متناسب با آن نیاز دارد که هزینه‌های زیادی به سرمایه‌گذار تحمیل می‌کند. با توجه به مشکلات کشور نیز متأسفانه بازگشت سرمایه آن نیز سالیان سال زمان‌بر است.»
با این شرایط به‌نظر می‌رسد مصوبه هیئت وزیران درباره استخراج رمزارز، قرار نیست دردی از فعالین این حوزه دوا کند. بابک‌نیا با تأیید این جمله گفت: «درحال‌حاضر با یک چراغ سبز و به‌صورت هم‌زمان با چندین چراغ قرمز مواجهیم. یعنی سرمایه‌گذاری پشت چراغ فعالیت در این حوزه ایستاده و نمی‌داند که حرکت یا توقف کند.»
توقف صدور مجوز فعالیت در حوزه ماینینگ
رئیس کارگروه استخراج انجمن بلاکچین با بیان اینکه از خرداد سال گذشته صدور هرگونه مجوز برای فعالیت در زمینه ماینینگ متوقف شده است، به دیجیاتو گفت: «با روی کار آمدن دولت جدید، بررسی و تنظیم آیین‌نامه‌های جدید در دستور کار قرار گرفت. توفیقاتی نیز مثل مصوبه هیئت وزیران و ابلاغ آیین‌نامه صمت حاصل شد، اما تا به امروز هنوز سامانه‌ها بازگشایی نشده است. یعنی فعالیت قانونی صنعت استخراج رمزارز و توسعه سرمایه‌گذاری در این حوزه، 20 ماه است که قانوناً متوقف شده. هیچ توسعه‌ای در این مدت نداشتیم و همان‌هایی هم که تاکنون فعالیت می‌کردند، با مشکل تأمین انرژی روبه‌رو هستند.»
بابک‌نیا در پاسخ به سؤال دیجیاتو مبنی بر اینکه چرا همواره انتخاب اول دولت، قطع برق مراکز استخراج رمز ارز است، گفت:
«کلی صنایع با راندمان پایین وجود دارد که مصرف بسیار بالای انرژی دارند و درعین‌حال از یارانه و قیمت پایین هم بهره‌مند هستند، اما به‌جای قطع برق آن‌ها، به‌سراغ مراکز استخراج رمزارز می‌روند. بایستی بهره‌وری را در نظر گرفت و اول صنایعی که بهره‌وری و راندمان پایین و انرژی یارانه‌ای دارند، خاموش کنیم. شاید اگر با این منطق پیش برویم، ماینینگ هیچ وقت در کشور ما خاموش نشود. بااین‌وجود کاملاً عکس این قضیه را شاهد هستیم و سودآورترین، بهره‌ورترین، ارز‌آورترین و اشتغال‌زاترین صنعت که ماینینگ است را خاموش می‌کنیم، اما صنایع کم‌بهره‌ور را نه‌تنها روشن نگاه می‌داریم، بلکه به آن‌ها سوبسید داده و ازشان حمایت می‌کنیم.»
او نیاز به بهینه‌سازی و بهره‌وری در کشور را امری ملی و اجتناب‌ناپذیر دانست و گفت: «در زمان‌هایی که کشور دچار بحران انرژی میشود، دولت باید براساس بهره‌وروی و درآمدزایی، اولویت‌بندی کند. به عنوان مثال زمانی که با بحران برق مواجه است، از صنایعی حمایت کند که امکان تأمین برق خودشان را دارند. بایستی با این مجموعه‌ها تعامل کرده و از برقشان جهت کاهش فشار شبکه سراسری استفاده کند. با این منطق ماینینگ می‌تواند جزو صنایعی باشد که هم نیاز خود را رفع کرده هم به دولت در ایام بحرانی کمک می‌کند.»
بابک‌نیا تأکید دارد این نگاه غلط حکمرانی نه به‌خاطر صنعت استخراج، بلکه به‌خاطر حفظ منافع ملی کشور باید اصلاح شود.