کنکوری برای مدیریت اینترنت
قصه پرغصه کنکور و حواشی بی‌پایانش، امسال بهانه‌ای شد تا همان اینترنت محدود و مملو از اختلالات متعدد هم عملا قطع شود و به این ترتیب آخر هفته تلخی برای مردم رقم بخورد. با این همه اما گویا قطع اینترنت هم نتوانست عدالت آموزشی مورد نظر وزیر علوم را محقق کند و در ساعت‌های اولیه برگزاری کنکور سراسری، سوالات در فضای مجازی دست‌به دست شدند. در تایید این موضوع هم مقایسه تصاویر سوالات لو رفته با آنچه سازمان سنجش در ساعت‌های پس از برگزاری آزمون منتشر کرد، نشان داد که درست همان سوالات اصلی لو رفته بودند. با این اوصاف و در شرایطی که قطع اینترنت با ایجاد بی‌نظمی و اختلال در سامانه‌های پرداخت‌های آنلاین، کارت‌خوان‌ها، وب‌سایت‌ها و عملکرد پلتفرم‌های خدماتی از جمله تاکسی‌های آنلاین، زندگی روزمره مردم را دچار مشکل کرد، می‌توان گفت نه تنها تلاش برای تحقق عدالت آموزشی بی‌نتیجه ماند، بلکه باعث بی‌عدالتی اجتماعی هم شد.
روایتی از قطع سراسری اینترنت
در حالی که بعد از کش‌وقوس‌های فراوان بر سر قطع اینترنت در زمان برگزاری کنکور سراسری، بنا بود که اینترنت موبایل تنها در محدوده حوزه‌های آزمون و با اطلاع قبلی به ساکنان آن مناطق قطع شود، اما ظاهرا این پیامک برای اکثر کاربران ارسال شد و در نهایت آنها در روز پنج‌شنبه به نوعی قطعی اینترنت سراسری را تجربه کردند. در همین راستا وزیر ارتباطات در حاشیه نشست هیات دولت در روز چهارشنبه به خبرنگاران گفته بود که با مقاومت وزارتخانه متبوعش در برابر درخواست سازمان سنجش برای قطع سراسری اینترنت در زمان برگزاری کنکور، این کار بر اساس مصوبه شورای امنیت ملی کشور و به صورت نقطه‌ای در محدوده حوزه‌های برگزاری آزمون انجام میشود. او در ادامه تاکید کرد: «آنچه فردا (روز پنج‌شنبه) اتفاق می‌افتد، از ساعت 7:30 تا 11:30 در محدوده‌های حوزه‌های برگزاری کنکور است که آن هم با اطلاع قبلی قطع میشود. اینترنت ثابت به هیچ‌وجه قطع نمی‌شود. ما به دوستانمان در وزارت علوم توصیه کردیم که باید از ابزارهای جدید برای مقابله با تقلب استفاده کنند. ما هم دغدغه آنها را درک می‌کنیم، مجموعه دولت به سمتی می‌رود که این نگرانی‌ها را با استفاده از روش‌های جدید کاهش دهند.»
نوبت اول کنکور سراسری سال 1402 که در روز پنج‌شنبه و جمعه گذشته در 585 حوزه در 417 شهرستان و 25 حوزه در تهران برگزار شد، نقش متغیر جدیدی را برای اعمال محدودیت‌های اینترنتی بازی کرد. بررسی‌های سازمان مردم‌نهاد رصد وضعیت اینترنت نت‌بلاکس نشان می‌دهد که در روز پنج‌شنبه گذشته در طول سه ساعت برگزاری آزمون کنکور اینترنت موبایل تقریبا به صورت سراسری قطع بوده است. نمودارهای منتشر شده از سوی این سازمان تایید می‌کند که تنها چیزی در حدود 7 درصد از کاربران در این مدت به اینترنت موبایل دسترسی داشته‌اند. بررسی‌های میدانی خبرنگار «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که با وجود تاکید وزیر ارتباطات بر عدم قطع دسترسی کاربران به اینترنت ثابت، اما بسیاری از کاربرانی هم که از سرویس‌های اینترنت خانگی مبتنی بر سیمکارت – نظیر شاتل‌موبایل- استفاده می‌کردند، عملا هیچ دسترسی به اینترنت نداشتند. این در حالی است که با وجود آنکه قرار بود پیامک سازمان سنجش تنها برای ساکنان مناطقی ارسال شود که در محدوده حوزه‌های آزمون مستقر هستند، اما ظاهرا کاربران بسیاری هم بدون دریافت این پیامک قطعی اینترنت را تجربه کرده‌اند. بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی از بروز مشکلات جدی برای پرداخت‌های آنلاین و حتی استفاده از دستگاه‌های کارت‌خوان خبر دادند و بعضی‌ها نسبت به معطلی در خیابان‌ها به دلیل قطع سرویس تاکسی‌های اینترنتی معترض بودند. این موضوع حتی صدای مجری شبکه دو صدا‌و‌سیما را هم درآورد و با اعتراض به این موضوع که عملا اینترنت به صورت سراسری قطع شده است، گفت: «اگر امروز پیامک داده نمی‌شد، فکر می‌کردیم امروز هم اینترنت مثل همیشه قطع است!»
در حالی که وزارت ارتباطات از همان ابتدا با درخواست سازمان سنجش برای قطع سراسری اینترنت در روزهای برگزاری کنکور مخالفت کرده و عیسی زارع‌پور اینترنت را به هوایی تشبیه کرده بود که قطع آن ممکن نیست، اما در نهایت گویا در عمل این اتفاق نیفتاد و مردم نوعی قطعی سراسری را تجربه کردند.
عدالت آموزشی یا بی‌عدالتی اجتماعی؟
مسوولان سازمان سنجش در روزهای اخیر بارها تاکید کردند که قطع اینترنت در روزهای برگزاری آزمون سراسری کنکور تنها برای جلوگیری از امکان و احتمال تقلب و لو رفتن سوالات است؛ موضوعی که از ابتدا هم انتقادات گسترده‌ای را به همراه داشت و بعضی از کارشناسان تاکید کردند که سازمان سنجش بهتر است به جای استفاده از چنین راهکار ابتدایی و البته نادرستی، به استفاده از فناوری‌های جدیدی روی بیاورد که برای جلوگیری از تقلب در چنین آزمون‌هایی ارائه شده‌اند. عبدالرسول پورعباس، رئیس سازمان سنجش اما هفته گذشته درباره ترجیح قطع اینترنت به جای استفاده از دستگاه‌های مسدودکننده سیگنال در حوزه‌های آزمون، گفته بود: «دستگاه‌های مسدودکننده موبایل سال‌ها است در حال استفاده هستند و تکنولوژی قدیمی دارند. ولی مشکل این است که نقطه محدودی را می‌توانند پوشش دهند و ما برای همه حوزه‌ها به بیش از ۱۰هزار مسدودکننده نیاز داریم که این تعداد در کشور نداریم. ضمن اینکه داوطلبان گزارش‌هایی از سردرد در زمان کنکور اعلام کرده‌اند که یکی از عوارض این دستگاه‌ها است. به‌طور طبیعی دستگاه‌های تقلب‌یاب پیشرفته‌تر شده‌اند و کیفیت بهتری پیدا کرده‌اند و ما هم شبکه‌ها را رصد کرده‌ایم و اشراف اطلاعاتی داریم و لیست تمام افرادی را که حتی یک تماس اولیه یا ثانویه با آن شبکه‌ها داشته‌اند، داریم؛ حتی اگر پولی رد و بدل نشده باشد.»
او در روز پنج‌شنبه و در حاشیه بازدید از یکی از حوزه‌های آزمون، درباره ابزارهای تقلب گفت: «وسایل عکس گرفتن آنها (از سوالات) گاهی در حد دکمه لباس است و این موارد حتی با دستگاه‌های ایکس‌ری هم قابل شناسایی نیستند. وزیر ارتباطات پیشنهاد کرده بود که برای پیدا کردن این وسایل یا قطع ارتباط آنها، دستگاه‌هایی ساخته شود و ما هم 2800 دستگاه ساختیم که سیگنال را پیدا می‌کند؛ اما از آنجا که سیگنال‌هایی که برای ارسال عکس‌ها به‌کار گرفته می‌شوند، اتوماتیک و در حد فشردن یک دکمه هستند، در همان لحظه انجام شده و قابل جلوگیری نیستند.» رئیس سازمان سنجش همچنین با تاکید بر اینکه هیچ عکسی ارسال نشده، گفت: «از ابتدای صبح که حساس‌ترین و بزرگ‌ترین آزمون خود را برگزار کردیم، تلاش‌های زیادی داشتند اما هیچ‌گونه ارسال عکسی نداشته‌ایم و هیچ گزارشی از تقلب به ما نشده است.» در همین راستا محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم هم قطع اینترنت در زمان برگزاری کنکور را اقدامی در راستای تحقق عدالت آموزشی توصیف کرد. او در روز پنج‌شنبه و با حضور در یکی از حوزه‌های برگزاری کنکور گفت: «به دلیل آسودگی خاطر داوطلبان و اینکه بدانند مبحث عدالت آموزشی در کانون توجه قرار دارد، اینترنت را در مدت زمان برگزاری کنکور قطع کردیم.»
با تمام اینها اما در نهایت از همان ساعات اولیه برگزاری آزمون سراسری کنکور، سوالات برخی از درس‌ها در فضای مجازی لو رفتند و دست‌به دست شدند. کمی بعد اما رئیس سازمان سنجش نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و در مصاحبه با شبکه خبر گفت: «امروز 9نفر را در یکی از شهرستان‌های استان گلستان دستگیر کردیم. یک نفر هم در آذربایجان شرقی اقدام به عکس‌برداری از سه صفحه دفترچه‌های خود و انتقال آن به خارج از محل برگزاری آزمون و ارسال برای پشتیبان خود کرد که این فرد نیز دستگیر شد که با توجه به زمان کوتاه این اقدام و جمع‌آوری پاسخ‌نامه‌ها و همچنین مراقبت‌های انجام شده با دستگاه‌های آشکارساز، هیچ خدشه و مشکلی در این زمینه به وجود نیامد و ادعاهایی که در برخی کانال‌ها و شبکه‌های اجتماعی در این باره مطرح می‌شوند، به هیچ عنوان صحت ندارند و قابل اعتنا نیستند. اگر اینترنت قطع نمی‌شد، صدها مورد دیگر پیش می‌آمد.» با این حال اما بسیاری از کاربران در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی دست به مقایسه تصاویر سوالات لو رفته با آنچه سازمان سنجش پس از پایان آزمون منتشر کرد، زدند و تاکید کردند که اینها با هم همخوانی داشته‌اند. پورعباس اگرچه همچنان بر سلامت برگزاری آزمون کنکور تاکید می‌کند، اما روز گذشته در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان اعلام کرد: «۳۵۷ شبکه تقلب در روزهای قبل شناسایی و ۵۹ ابزار تقلب کشف شده است. ۵۴ نفر در تهران و کشور با هماهنگی ضابطین قضایی، پلیس فتا و وزارت اطلاعات دستگیر شده‌اند.»
در همین راستا بسیاری از کارشناسان و تحلیل‌گران، قطع اینترنت در روزهای برگزاری کنکور حتی برای چند ساعت را تضییع حقوق مردم دانسته و به آن معترض هستند. میلاد منشی‌پور، هم‌بنیان‌گذار شرکت ارائه‌دهنده خدمات تاکسی اینترنتی «تپسی» در واکنش به قطع اینترنت در زمان برگزاری کنکور در حساب توییتر خودش نوشت: «اینترنت را برای کنکور قطع کردند! با وجود اعلام قبلی، تا قبل از اجرا واقعا این حجم از بی‌کفایتی مدیریتی را باور نمی‌کردم. کاش از خواب بیدار شوید!» عباس عبدی، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مسائل سیاسی هم در واکنش به این اقدام، آن را رفتاری شبیه منع دسترسی به چاقو برای جلوگیری از قتل توصیف کرد و در حساب توییتر خودش نوشت: «نحوه عمل در قطع اینترنت برای جلوگیری از تقلب در کنکور، رفتاری شبیه منع دسترسی به چاقو برای جلوگیری از قتل است. تصور کنیم که بخواهند برای جلوگیری از وقوع هر جرمی، داشتن ابزار آن را ممنوع یا نابود کنند، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟» با این اوصاف این سوال مطرح میشود که آیا قطع اینترنت برای ایجاد عدالت آموزشی – هدفی که در نهایت چندان هم محقق نشد- تضییع حقوق اولیه مردم و نوعی بی‌عدالتی اجتماعی نبوده است؟!