سرنوشت مبهم کارخانه نوآوری
سالی که تقویم آن رو به پایان است، اگرچه سال حمایت از رشد شرکت‌های دانش‌‌‌بنیان نام گرفت، اما میزبان روزهای خوبی برای اکوسیستم نوآوری کشور نبوده است. در حالی که در لایحه بودجه سال ۱۴۰۲، بودجه حمایتی دانش‌بنیان‌‌‌ها افزایش یافته است، اما این اکوسیستم با وجود مشکلات متعدد نمی‌تواند چشم‌‌‌انداز روشنی برای سال آینده داشته باشد. در میان معضلاتی که به دنبال اعمال محدودیت‌های اینترنتی برای استارت‌آپ‌‌‌ها ایجاد شدند، سرنوشت کارخانه نوآوری آزادی به محاق رفته است.
وضعیت کارخانه نوآوری آزادی، جایی که به‌‌‌عنوان بهشت استارت‌آپ‌‌‌ها شناخته میشود، برای ادامه فعالیت در سال آینده در هاله‌‌‌ای از ابهام است. ظاهرا قرارداد اجاره ملک کارخانه نوآوری آزادی تا پایان امسال به اتمام میرسد و این موضوع باعث شده تا شرکت‌های حاضر در این کارخانه دچار چالش و سردرگمی شوند. کارخانه نوآوری آزادی شاید زیرمجموعه مدیریتی یک مجموعه دولتی باشد، اما ایده اولیه تاسیس این کارخانه در بخش خصوصی شکل گرفت و حتی مکان این کارخانه نیز توسط دولت تامین نشد؛ در واقع این مکان توسط پارک فناوری و شرکت هم‌‌‌آوا اجاره شده است. حالا به‌‌‌نظر میرسد که تعطیل شدن این کارخانه که در واقع مرکز تولد و استقرار کسب و کارهای استارت‌آپی مهمی بوده است، لطمه بزرگی به اکوسیستم نوآوری کشور وارد کند.
استارت‌آپ‌‌‌ها نگران نباشند
در تمام دنیا، پارک‌‌‌های علمی، تحقیقاتی و فناوری نقش بسزایی در پیشبرد اقتصاد ایفا می‌کنند که علاوه بر امکان فعالیت شرکت‌های کوچک و متوسط فناوری‌‌‌محور و کارآفرین در یک محیط اقتصادی، بستر لازم جهت انتقال و توسعه فناوری، تولید با ارزش افزوده بالا، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ورود کارآفرینان و واحدهای صنعتی به بازارهای جهانی را فراهم می‌کند. در وضعیتی که مسوولان به‌‌‌طور مداوم از حمایت کسب و کارهای دانش‌‌‌بنیان صحبت می‌کنند و از طرفی بررسی لایحه بودجه سال آینده نشان می‌دهد که بودجه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از ۲۸۲۶ میلیارد تومان به ۳۶۹۵ میلیارد تومان افزایش یافته است؛ خبر تعطیلی احتمالی کارخانه نوآوری آزادی که قلب تپنده‌‌‌ای برای فعالیت استارت‌آپ‌‌‌های ایرانی بوده است، امیدهای اندک اکوسیستم را هم از بین می‌‌‌برد. در راستای حمایت از پارک‌‌‌های فناوری، معاون فناوری و نوآوری وزیر علوم نیز واکنش نشان داده و با انتقاد از بودجه کم پارک‌‌‌ها در سال ۱۴۰۱ خواستار توجه بیشتر به پارک‌‌‌ها شده بود. علی خیرالدین در همین رابطه در مصاحبه‌‌‌ای گفته بود: «کل بودجه پارک‌‌‌های علم و فناوری کشور نصف بودجه دانشگاه تهران است؛ در حالی که در پارک‌‌‌های علم و فناوری اقدامات خوبی برای اشتغال‌زایی انجام شده و حمایت از آنها، کمک به توسعه اشتغال در کشور است.»
کارخانه نوآوری آزادی در واقع شعبه‌‌‌ای از پارک فناوری پردیس است؛ با این حال مکان این مجموعه توسط دولت تامین نشده، بلکه توسط پارک فناوری و شرکت هم‌‌‌آوا کرایه شده است. پارک فناوری و شرکت هم‌‌‌آوا (سرآوا)، این محل را از شرکت صنعتی آما که یکی از گروه‌‌‌های صنعتی بزرگ ایران است اجاره کردهاند. این کارخانه در طول سال‌های گذشته محل تولد و رشد استارت‌آپ‌‌‌هایی مانند دیجی‌‌‌کالا و علی بابا بوده است حالا هر کدام از آنها بازیگر تاثیرگذار و مهمی در اکوسیستم نوآوری کشور به حساب می‌‌‌آیند. اما حالا روزهای طلایی فعالیت این مجموعه رو به پایان است؛ چرا که قرارداد پنج ساله برای اجاره محل کارخانه نوآوری آزادی، تا دو ماه دیگر به اتمام میرسد. بنابر شنیده‌‌‌ها، مالک هنوز برای تمدید اجاره توافق نکرده و امکان فروش توسط مالک شرکت صنعتی آما وجود دارد. از طرفی به نظر میرسد اجاره پنج سال آینده چنین ملکی که فضایی به متراژ ۱۸هزار و ۶۳۸ متر داشته و در نزدیکی میدان آزادی واقع شده است، اینقدر گران باشد که دیگر اجاره آن برای شرکت‌های بزرگی که در آنجا مستقر هستند نیز به‌‌‌صرفه نباشد.
در همین راستا محمد سبحان مدیر باشگاه کارآفرینی «تیوان» با انتشار یک توییت در این باره گفت: «وضعیت کارخانه نوآوری هنوز در هاله‌‌‌ای از ابهام است و این بلاتکلیفی فشار روانی زیادی به همه ما وارد کرده است.» سبحان در گفت‌وگو با «دیجیاتو» با تاکید بر اینکه تصور نمی‌‌‌شد به نقطه‌‌‌ای برسیم که از طرف دولت حمایت و انگیزه برای پابرجا ماندن این کارخانه وجود نداشته باشد، گفت: «همه ما پیش‌بینی کرده بودیم که این سیستم پایدار می‌‌‌ماند و معاونت علمی ریاست جمهوری و همین‌طور پارک فناوری قرار است آن را پایدار نگه دارد اما فکر نمی‌‌‌کردیم به نقطه‌‌‌ای برسیم که از طرف دولت حمایت و انگیزه‌‌‌ای برای باقی‌‌‌ماندن اینجا نبینیم. امیدوارم این انگیزه را واقعا داشته باشند. باور من این است که وظیفه هر یک از ما به‌‌‌عنوان مسوول در جایگاهی که هستیم، گزارش شفاف دادن است. در مورد کارخانه نوآوری آزادی هم تصور می‌‌‌کنم لازم است گزارش روزانه داده شود که چه اتفاقی می‌‌‌افتد؟ امروز معاونت علمی ریاست جمهوری چه نقشی در حفظ کارخانه نوآوری ایفا می‌کند؟» مدیر باشگاه کارآفرینی تیوان همچنین اشاره کرد که مذاکره درباره وضعیت قرارداد اجاره این مکان به‌‌‌تازگی شروع نشده است و از اوایل امسال بحث پایان یافتن قرارداد پنج‌‌‌ساله مطرح بوده، اما هنوز نتیجه قطعی مشخص نشده است.
با این همه اما یکی از مدیران پارک فناوری پردیس در این باره به «دنیای‌اقتصاد» گفت: «کارخانه نوآوری آزادی یک روند تمدید معمول اجاره ملک را در پیش دارد و موضوع عجیبی نیست، با این حال پارک فناوری در تلاش است تا این قرارداد اجاره تمدید شود. به‌‌‌طور کلی استارت‌آپ‌‌‌ها نباید در این باره دغدغه داشته باشند.»
رد فرضیه انحلال
با تمام این‌‌‌ها خبر احتمال تعطیلی کارخانه نوآوری آزادی واکنش‌‌‌های زیادی به دنبال داشت؛ بسیاری از شرکت‌ها برای فعالیت در آنجا هزینه‌‌‌های سنگینی پرداخت کردهاند و حالا ساختار بعضی از این شرکت‌ها به‌‌‌گونه‌‌‌ای است که قابلیت جابه‌‌‌جایی برایشان وجود دارد، اما برای برخی دیگر این جابه‌‌‌جایی امکان‌‌‌پذیر نیست و تعطیلی کارخانه نوآوری آزادی می‌تواند باعث اتلاف هزینه و متضرر شدن بسیاری از آنها شود. با این حال و در راستای تمدید قرارداد این ملک، مهدی عظیمیان، مدیر کارخانه نوآوری آزادی و رئیس مرکز شتابدهی نوآوری پارک فناوری پردیس در گفت‌وگو با «تجارت نیوز» گفت: «قرارداد با مالک کارخانه، قراردادی پنج ساله بوده است و با نزدیک شدن به تاریخ پایان قرارداد، شایعاتی اینچنینی در سطح اکوسیستم استارت‌آپی مطرح شده است، در حالی که ما به همراه شریک خود که در ابتدا قرارداد اجاره کارخانه را با مالک منعقد کرده است، دو سال است برای این روزها چاره‌‌‌اندیشی می‌‌‌کنیم. با توجه به افزایش سالانه قیمت ملک در تهران، طبیعتا هزینه اجاره کارخانه که در این پنج سال تقریبا ثابت بوده است، نیازمند توافقی با ارقام جدید است و به همین دلیل ما مذاکراتی طولانی مبنی بر تمدید اجاره و حتی خرید را با مالک پیش برده‌‌‌ایم.»
عظیمیان در گفت‌وگو «با دیجیاتو» با اشاره به اینکه در ۲ سال اخیر طی تعامل‌‌‌هایی با مالک، خواستار تمدید این قرارداد شده‌‌‌اند، گفت: «واقعیت این است که نمی‌شود جایی اینچنینی خلق شود، به این کیفیت برسد و بعد بخواهد تعطیل شود. الان در مرحله چالش با مالک هستیم؛ گاهی می‌‌‌گویند اجاره می‌‌‌دهیم و عدد بگویید، گاهی می‌‌‌گویند مشارکت داشته باشیم و گاهی هم می‌‌‌گویند می‌‌‌فروشیم، بیایید بخرید. به‌‌‌تازگی با مالک جلسه داشته‌‌‌ایم ولی هنوز به جمع‌‌‌بندی نرسیده‌‌‌ایم.» رئیس مرکز شتابدهی نوآوری پارک فناوری پردیس با تاکید بر این موضوع که این ماهیت و اکوسیستم به‌‌‌هیچ عنوان تعطیل‌‌‌پذیر نیست، گفت: «ما قطعا این ماهیت را ادامه می‌‌‌دهیم. بله، مطلوب است که در همین مکان ادامه پیدا کند. اما اگر نشد در مکان دیگری ادامه پیدا می‌کند. چیزی خارج از این دو حالت نبوده و اساسا انحلال به هیچ عنوان مطرح نیست. اصلا انحلال برای ما معنا ندارد. ما بدترین سناریوها را هم بررسی کرده و محل‌‌‌های جایگزینی را نیز مشخص کرده‌‌‌ایم؛ آن هم صرفا برای اینکه شاید یک‌درصد با اینجا به توافق نرسیم.»
عظیمیان اعلام کرد که مالک هنوز تصمیم نهایی خود را مبنی بر اجاره یا فروش نگرفته است و از سوی دیگر، اگر این محل ارزش افزوده‌‌‌ای به‌‌‌جز خود ملک داشته باشد، آن ارزش چیزی است که استارت‌آپ‌‌‌ها و شرکت‌های فناوری ایجادش کردهاند. او در این باره گفت: «ارزش افزوده این محل را ما خلق کرده‌‌‌ایم. منظورم از ما، دولت یا مدیریت پارک نیست؛ ارزش را حاضرین هر یک از این سوله‌‌‌ها خلق کردهاند و در آن سهم دارند، برایش زحمت کشیده‌‌‌اند و سرمایه‌‌‌های خود را اینجا آورده‌‌‌اند. در هر صورت ما در این مذاکرات خسته نمی‌‌‌شویم.»
او در پایان افزود: «اگرچه در جلسه آخر هم موضوع مبهم ماند، اما واقعیت این است که تلاش ما باید در فضای منطق و مصالحه برای رسیدن به یک تعامل مثبت با مالک باشد که آنها هم راضی باشند. امیدواریم با مذاکره و صحبت به نتایج خوبی برسیم و تداوم فعالیت کارخانه را در همین فضا داشته باشیم. البته همزمان ما همه سناریوهای جایگزین را هم داریم. جاهای مختلفی را هم دیده‌‌‌ایم. گزینه‌‌‌هایی داریم و برخی را هم دیده‌‌‌ایم و باید آنها را بیشتر بررسی کنیم؛ هرچند ترجیح ما ادامه همکاری با مالک فعلی کارخانه نوآوری آزادی است.» اگرچه گزینه رفتن شرکت‌ها از محل کارخانه نوآوری آزادی روی میز است و با توجه به عدم‌تصمیم‌گیری نهایی از سوی مالک، بعید هم نیست که یکی از گزینه‌‌‌های نهایی باشد، اما واقعیت این است که بعضی از شرکت‌های بزرگی که در این محل حضور دارند، هزینه‌‌‌های زیادی برای تغییر ساختار آن صرف کردهاند و بسته شدن این مکان می‌تواند ضرر مالی و روانی هنگفتی به آنها تحمیل کند.