برنده ماراتن چت‌بات‌ها کیست؟
جهان تکنولوژی شاهد انقلابی تازه است که از ماه نوامبر سال گذشته میلادی با ظهور چتبات هوش مصنوعی چت جی‌پی‌تی کلید خورد. کاربردهای متنوعی که این ابزار هوش مصنوعی ارائه می‌کند، آن‌قدر جالب و کارگشا هستند که غول‌های فناوری را وارد یک عرصه رقابتی جدید برای طراحی و عرضه ابزارهای مشابه کرده‌اند. با این اوصاف است که شرکت‌های بزرگ تکنولوژی در ماه‌های گذشته اشتیاق زیادی برای ورود هر چه سریع‌تر به بازار چت‌بات‌های هوش مصنوعی و کسب سهم بیشتری از آن داشته و مجموعه‌های جدیدی از الگوهای زبانی مبتنی بر هوش مصنوعی از آزمایشگاه‌های آنها به سرعت به دنیای واقعی راه پیدا کرده‌اند. این ماراتن حالا وارد فاز تازه‌ای شده است و بهره‌گیری از هوش مصنوعی و مسائل مربوط به امنیت داده‌ها، به دغدغه‌ای برای حاکمیت کشورهای جهان تبدیل شده؛ تا جایی که اتحادیه اروپا به فکر ایجاد کارگروه ویژه‌ای برای تنظیم سیاست‌ها و مقرراتی جهت استفاده از چت جی‌پی‌تی افتاده است. این در حالی است که همزمان با توسعه چت‌بات‌ها و ابزارهای هوش مصنوعی در غرب، در شرق هم غول‌های فناوری چین از رقیب چت جی‌پی‌تی رونمایی کرده‌اند.
تلاش کشورها برای اعمال قانون
رقابت بر سر ارائه ابزارهای هوش مصنوعی و به خصوص چت‌بات‌های هوشمند آن‌قدر سریع بالا گرفت که نگرانی‌های جدی برای امنیت داده‌ها و حریم خصوصی کاربران را به همراه آورد. برنامه هوش مصنوعی چت جی‌پی‌تی – که با امکانات و قابلیت‌های متنوع خود برای پاسخگویی سریع به سوالات مختلف به‌شدت مورد توجه قرار گرفته است- با بیش از ۱۰۰ میلیون کاربر فعال ماهانه، عنوان بهترین برنامه کاربردی تاریخ از نظر سرعت رشد را به خود اختصاص داده و البته همزمان ابهاماتی درباره تهدیدهای احتمالی برای امنیت داده‌ها، حریم خصوصی کاربران و مشاغل را ایجاد کرده است. به این ترتیب بود که در ماه گذشته گروهی از فعالان و چهره‌های شناخته‌شده دنیای تکنولوژی با انتشار نامه‌ای خواستار توقف شش ماهه توسعه هوش مصنوعی و الگوهای زبانی مربوط به چت‌بات‌ها شدند. این اتفاق باعث شد تا بحث درباره قانونمند کردن و اعمال ضوابط خاص برای استفاده از چت‌بات‌های هوش مصنوعی داغ شود.
در نخستین گام، دولت ایتالیا در ماه گذشته به صورت یک‌طرفه استفاده از چت جی‌پی‌تی را محدود کرد. بعد از آن، هیات حفاظت از داده در دولت آلمان اعلام کرد که بزرگ‌ترین اقتصاد اروپا هم تصمیمی مشابه را خواهد گرفت. نهاد حفاظت از داده در دولت اسپانیا هم هفته گذشته اعلام کرد که تحقیقات اولیه درباره داده‌هایی را آغاز می‌کند که احتمال نشت آنها به کمک چت جی‌پی‌تی وجود دارد. کارشناسان دولت ایالات‌متحده و چندین کشور اروپایی هم درباره رشد سریع به‌کارگیری چت جی‌پی‌تی و ابزارهای مشابه هوش مصنوعی، ابراز نگرانی کرده‌اند. در نهایت هیات حفاظت از داده‌های اتحادیه اروپا (EDPB) در اوایل هفته جاری از تشکیل کارگروه ویژه‌ای برای قانونمند کردن استفاده از چت جی‌پی‌تی خبر داد و آن را نخستین اقدام در جهت اعمال یک سیاست عمومی و وضع قوانین مربوط به حریم خصوصی در بهره‌گیری از کاربردهای هوش مصنوعی خواند. نهاد ناظر بر حفاظت از داده‌های اتحادیه اروپا در همین راستا در بیانیه‌ای اعلام کرد: «اعضای این هیات درباره اقدام اخیر نهاد حفاظت از داده در دولت ایتالیا در برابر شرکت OpenAI و ابزار چت جی‌پی‌تی آن، جلسات متعددی برگزار کرده و به این نتیجه رسیدند تا با تشکیل کارگروهی ویژه، به همکاری و تبادل اطلاعات در موارد و اقدامات احتمالی انجام شده توسط نهادهای حفاظت از داده در کشورهای عضو، کمک کند.»
یک منبع آگاه در نهاد حفاظت از داده‌های یکی از کشورهای اروپایی که نخواست نامش فاش شود به رویترز گفته است که کشورهای عضو اتحادیه اروپا امیدوارند تا مواضع سیاسی آنها در این زمینه به همگرایی برسد، اما این کار به زمان نیاز دارد. او همچنین اعلام کرد که دولت‌ها به دنبال اقدامی تنبیهی یا اعمال قوانین نیستند که فعالیت شرکت OpenAI به عنوان زیرمجموعه‌ای از شرکت مایکروسافت را تحت تاثیر قرار بدهد، اما ترجیح می‌دهند تا سیاست‌ها و مقررات عمومی را وضع کنند که شفافیت بیشتری به همراه بیاورند. به گفته این منبع آگاه، هنوز تصمیمات نهایی در این زمینه اتخاذ نشده و اعضای هیات حفاظت از داده اتحادیه اروپا در جلسه روز پنج‌شنبه گذشته، بیشتر به تبادل نظرات‌شان پرداخته‌اند. EDPB یک نهاد مستقل به حساب می‌آید که بر قوانین مربوط به حفاظت از داده در اتحادیه اروپا نظارت می‌کند و متشکل از نهادهای ناظر بر حفاظت از داده در کشورهای عضو این اتحادیه است.
تکرار دو قطبی آمریکا و چین
هر چند مایکروسافت – به کمک شرکت زیرمجموعه خود یعنی OpenAI- توانست با ارائه چتبات چت جی‌پی‌تی نخستین قدم در ارائه کاربردهای انقلابی هوش مصنوعی را بردارد، اما غول‌های فناوری مستقر در سیلیکون‌ولی به سرعت به این عرصه رقابتی تازه پیوسته و هر کدام ابزارهای خودشان را ارائه کرده‌اند. در همین راستا شرکت مادر فیس‌بوک یعنی متا در اوایل ماه جاری میلادی الگوی زبانی SAM )Segment Anything Model) و چتبات LLAMA عرضه کرد. SAM امکان شناسایی نوشتارهای خاص در تصاویر و ویدئوها را دارد و LLAMA چتبات هوش مصنوعی این شرکت است که در ماه فوریه رونمایی شد و حالا به عرضه عمومی رسیده است. بر خلاف چت جی‌پی‌تی که امکان دسترسی گسترده به داده‌ها را فراهم می‌آورد، چتبات LLAMA به عنوان یک پکیج متن‌باز ارائه شده است.
بازوی ارائه خدمات ابری شرکت آمازون (AWS) هم به تازگی مجموعه‌ای از ابزارهای فناوری را عرضه کرده است که امکان ارائه خدمات مبتنی بر هوش مصنوعی به دیگر شرکت‌ها را فراهم می‌آورند. شرکت‌های تکنولوژی به کمک این ابزارها می‌توانند چتبات اختصاصی خود را برای گفت‌وگو با کاربران راه‌اندازی کرده یا به طراحی و ارائه تصاویر با استفاده از هوش مصنوعی بپردازند. شرکت آمازون این ابزارهای هوش مصنوعی را با نام تجاری Bedrock ارائه می‌کند و هدف آن صاحبان مشاغل و کسبوکارها هستند تا بتوانند به کمک این ابزارها، مدل‌های هوش مصنوعی اختصاص خود را برای تعامل و ارتباط با مشتریان طراحی کنند. هر چند پیش از این مایکروسافت و گوگل هم خدمات هوش مصنوعی را به چت‌بات‌های خودشان اضافه کرده بودند تا با استفاده از آنها محصولاتی مانند خدمات جست‌وجوی ارتقا یافته ارائه دهند، اما آمازون با ارائه این ابزارهای جدید، بازار تازه‌ای برای خدمات هوش مصنوعی را طراحی کرده است و قصد دارد این خدمات را از طریق بازوی رایانش ابری خود به شرکت‌های دیگر بفروشد.
تلاش برای ورود به این عرصه رقابتی تازه حالا در شرق هم شکل جدی‌تری به خود گرفته است و غول‌های تکنولوژی چینی هم به سرعت محصولات و خدمات جدید خود را در این زمینه رونمایی می‌کنند. علی‌بابا به عنوان بزرگ‌ترین شرکت تکنولوژی چین در هفته گذشته یک مدل زبانی گسترده به نام «تونگی کیان‌ون» (Tongyi Qianwen) را رونمایی کرد که قرار است در پلتفرم پیام‌رسان دینگ‌تاک (Dingtalk) و اسپیکرهای هوشمند این شرکت با نام Tmall Genie ادغام شود. این شرکت تاکید کرده است که قصد دارد در آینده‌ای نه چندان دور از این مدل زبانی بزرگ در دیگر پلتفرم‌ها و نرم‌افزارهای خود بهره بگیرد. تونگی‌کیان‌ون می‌تواند کارهای مختلفی انجام بدهد؛ نامه‌های رسمی و غیررسمی بنویسد، متون مختلف را تدوین کند، برنامه‌ریزی سفر را انجام بدهد و حتی خلاصه گزارشها و ایمیل‌ها را به مشتریان ارائه بدهد. این مدل زبانی که قرار است روز جمعه آینده در اختیار مشتریان علی‌بابا قرار بگیرد، می‌تواند رقیب مهمی برای محصولات ارائه شده در سیلیکون‌ولی باشد. شرکت علی‌بابا مدعی است که با این ابزار تحولات بزرگی در کسبوکارها ایجاد و به افزایش بهره‌وری تجاری مشتریانش کمک خواهد کرد. کارشناسان هم پیش‌بینی می‌کنند که این برنامه هوش مصنوعی در آینده امکانات بیشتر و پیشرفته‌تری به مشتریان علی‌بابا ارائه کند.
علاوه بر علی‌بابا، دیگر شرکت‌های چینی هم وارد این ماراتن شده‌اند. غول هوش مصنوعی چین یعنی شرکت SenseTime Group به تازگی چتبات هوشمند و کاربرمحور SenseChat را در کنار زبان هوش مصنوعی SenseNova رونمایی کرده است. با این همه این شرکت اما به اتهام استفاده از فناوری تشخیص چهره برای ردیابی اقلیت اویغور در چین، توسط دولت آمریکا تحریم شده است و به همین دلیل سرمایه‌گذاران آمریکایی امکان سرمایه‌گذاری در آن را ندارند. علاوه بر این‌ها، شرکت بزرگ چینی بایدو (Baidu) هم در نیمه ماه مارس امسال از چتبات هوش مصنوعی خود با نام Ernie Bot رونمایی کرد. این شرکت اما اولویت استفاده از چتبات هوشمند خود را به اکوسیستم تجاری چین شامل شرکت‌های رسانه‌ای، بانک‌ها و خودروسازان داده است. بایدو اعلام کرد که با گذشت تنها یک ساعت از معرفی این چتبات، حدود ۳۰ هزار شرکت برای استفاده از آن ثبت‌نام کردند.
با این اوصاف دوقطبی آمریکا و چین در حوزه فناوری حالا به عرصه هوش مصنوعی هم رسیده است. در سال ۲۰۲۱ دولت بایدن صادرات تراشه‌های پیشرفته مبتنی بر هوش مصنوعی به چین را ممنوع کرد و در حال حاضر تنها چند تراشه‌ساز چینی وجود دارند که توانایی تولید جایگزین محصولات آمریکایی را دارند. با این حال اما تنوع کاربردهای هوش مصنوعی و گستره آنها به قدری است که می‌تواند رقابت این دو کشور را وارد فاز تازه‌ای کند. به این ترتیب شاید چندان عجیب هم به نظر نرسد که دولت هر دو کشور همزمان در روز سه‌شنبه گذشته اقداماتی را برای قانونمند کردن استفاده از چت‌بات‌های هوشمند و محصولات مبتنی بر هوش مصنوعی انجام داده‌اند؛ هر چند دولت ایالات‌متحده این کار را به شکلی دموکراتیک انجام داده و پیش از وضع هر قانون و مقرراتی، یک فرصت ۶۰ روزه برای اظهارنظر عمومی درباره استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی تعیین کرده است تا امکان وضع قوانین دقیق‌تر و بهتر را به قانون‌گذارانش بدهد.