روزهای پایانی صنعت بازی نزدیک است؟
فیلترینگ گوگل‌پلی، محدودیت‌های گسترده اینترنتی و تحریم‌ها مدت‌هاست که صنعت بازی کشور را وارد ورطه‌‌‌‌ای خطرناک کرده است. آمار به دست آمده از جدیدترین نظرسنجی که توسط کمیسیون نرم‌افزارهای سرگرمی و بازی‌های رایانه‌ای سازمان نصر برگزار و منتشر شده است، نشان می‌دهد که بازی‌سازان کشور دیگر قادر به ساخت بازی برای کاربران ایرانی نیستند؛ چرا که فیلترینگ گوگل‌پلی و تحریم‌ها باعث شده امکان پوشش هزینه و درآمدزایی برای آنها وجود نداشته باشد. این در حالی است که کمیسیون بازی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای در دی ماه سال گذشته در گزارشی با انتقاد از فیلترینگ گوگل‌پلی استور، به پیامدهای منفی این موضوع برای بازی‌سازان پرداخت و نسبت به خطر مهاجرت فعالان این حوزه به کشورهای همسایه هشدار داده بود.
فعالان صنعت بازی در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» تایید کرده‌اند که مشکلات این حوزه سال‌هاست که ادامه دارند؛ زمانی به عدم تولید بازی برای کامپیوتر و کنسول محدود بودند و حالا فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی دامن‌گیر بازی‌های موبایلی هم شده است.
گوگل‌پلی جایگزین ندارد
بر اساس نتایج یک نظرسنجی با موضوع تاثیر محدودیت گوگل‌پلی بر بازی‌های ایرانی که توسط کمیسیون نرم‌افزارهای سرگرمی و بازی‌های رایانه‌ای سازمان نصر تهران انجام شده، ۶۶ درصد از پاسخ‌دهندگان، میزان ریزش کاربران پس از ایجاد محدودیت برای گوگل‌پلی را بالای ۷۵ درصد اعلام کرده‌اند. همچنین بیشتر شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی گفته‌اند که پس از ایجاد این محدودیت، بین ۲۵ تا ۵۰ درصد از درآمد خود را از دست داده‌اند. در این گزارش ۲۹ شرکت مورد پرسش قرار گرفته‌اند، ۱۰۰ درصد پاسخ‌دهندگان درباره اینکه آیا پلتفرم‌های بازار یا مایکت توانسته‌اند جایگزین گوگل‌پلی شوند، پاسخ قطعا خیر را داده‌اند. از دیگر مواردی که پاسخ‌دهندگان به آن اشاره کرده‌اند، تعدیل بالای نیروی انسانی در شرکت‌های تحت مدیریت آنها بوده است. بر اساس داده‌های موجود در این گزارش، ۸۶ درصد از شرکت‌کنندگان اعلام کرده‌اند که با توجه به محدودیت‌های ایجاد شده برای گوگل‌پلی، دیگر ساخت بازی برای کاربران ایرانی را در برنامه خود ندارند. ابوالفضل صادق، رئیس کمیسیون نرم‌افزارهای سرگرمی و بازی‌های رایانه‌ای سازمان نصر استان تهران درباره روش انجام این نظرسنجی اعلام کرده است که این داده‌ها بر اساس پاسخ‌های اعضای کمیسیون که اغلب از بازی‌سازان کشور هستند و بیش از ۸۰ درصد از کاربران و درآمد در این حوزه را در اختیار دارند، گردآوری شده است.
او در پاسخ به این پرسش که چرا استورهای ایرانی مانند بازار و مایکت نتوانسته‌اند جایگزین گوگل پلی‌شوند، به روابط عمومی نصر تهران توضیح داد: «ما هنوز زیرساخت لازم را در کشور نداریم و نمی‌توانیم فعلا به سطح گوگل‌پلی برسیم. گوگل‌پلی علاوه بر اینکه یک استور است، ابزارهای جانبی بسیاری در اختیار ما قرار می‌دهد که موجب بهبود بازی‌ها میشود؛ اما استورهای داخلی فاقد چنین امکاناتی بوده و مهاجرت به آنها موجب میشود تا نتوانیم بازخورد لازم را دریافت کنیم. از طرف دیگر گوگل‌پلی بسیار هوشمند است و کاربری که به صورت واقعی کاربر شما است را انتخاب می‌کند. درصد کاربری که توسط استورهای داخلی جذب می‌شوند، کم است.»
صادق در همین زمینه ادامه داد: «شما در گوگل‌پلی با هزینه‌های پایین‌تری کاربر می‌گیرید. این فروشگاه آنلاین درآمدی از کاربرها دریافت نمیکند؛ یعنی عملا پولی به گوگل‌پلی پرداخت نمی‌کنید، اما در استورهای داخلی باید هزینه پرداخت کنید.»
عدم حمایت استورهای داخلی
در بخش دیگری از نتایج این نظرسنجی، ۱۰۰ درصد پاسخ‌دهندگان اظهار کرده بودند که حمایت‌های لازم از سوی استورهای داخلی انجام نشده است. صادق در پاسخ به اینکه چه انتظارات حمایتی از استورهای داخلی وجود دارد، گفت: انتظار می‌رفت با توجه به وضعیت به وجود آمده برای بازی‌سازان، استورهای ایرانی دست‌کم، درصد هزینه دریافتی خود را کاهش دهند. آنها بین ۱۵ تا ۳۰ درصد بر اساس سقف درآمد، هزینه دریافت می‌کنند. دست‌کم آنها باید درصدها را کاهش داده یا اینکه در بخش توسعه خود ابزارهای کاربردی قرار دهند. هر چند آنها رشد خواهند کرد، اما این موضوع زمان‌بر است.»
رئیس کمیسیون نرم‌افزارهای سرگرمی و بازی‌های رایانه‌ای سازمان نصر استان تهران همچنین درباره چشم‌انداز فعالیت بازی‌های ایرانی در صورت ادامه وضع موجود، توضیح داد: «همان‌طور که نتایج این نظرسنجی نشان می‌دهد اکثریت شرکت‌کنندگان گفته بودند دیگر برای کاربران ایرانی، بازی نمی‌سازند؛ چون امکان پوشش هزینه‌های خود را ندارند. آنها ناگزیر هستند برای کشورهای دیگر بازی بسازند. ما در حال از دست دادن بزرگ‌ترین ابزار فرهنگ‌سازی هستیم. این ابزار از دست خواهد رفت و ما صرفا مصرف‌کننده بازی‌های خارجی می‌شویم.»
او در ادامه افزود: «در نهایت استورهای داخلی نیز تنها بازی‌های خارجی را در پلتفرم‌های خود قرار می‌دهند، چون به باور بنده دیگر بازی‌سازان خوب ایرانی، محصولی برای داخل کشور تولید نمی‌کنند. وضعیت موجود باعث افزایش مهاجرت‌ها در این حوزه شده است؛ البته مهاجرت در همه صنف‌ها وجود دارد، اما در این صنف افراد بیشتری تمایل به رفتن دارند. آنها دیگر نمی‌توانند کار خود را توسعه دهند و به راحتی به فعالیت ادامه دهند. حتی در حال حاضر ما شاهد هستیم که به جای مهاجرت افراد، خود شرکت‌ها اقدام به مهاجرت به کشورهای همسایه مانند ترکیه و عربستان و همین‌طور کشورهای اروپایی می‌کنند.»
صادق با تاکید بر اینکه این گزارش به صورت شفاف وضعیت بازی‌سازی در ایران را نشان می‌دهد، اظهار کرد: «امیدوارم مسوولان کمی با تدبیر بیشتر عمل کرده و کارشناسانه‌تر با موضوع برخورد کنند. صنعت بازی‌سازی ما تا چند سال پیش در منطقه جزو بهترین‌ها بود، اما اکنون به‌شدت رو به افول است.»
بازی‌سازان هم با تایید این مسائل، موانع و مشکلات متعددی را بر سر راه رشد خود در بازار ایران برمی‌شمرند. امیر شهیدی یکی از بازی‌سازان با تاکید بر اینکه سال‌هاست بازار ایران از بازی‌های کامپیوتری و کنسول خالی شده است، به «دنیای اقتصاد» گفت: «چندین سال است که استودیوی ما برای ایران بازی تولید نمیکند. بازار ایران سال‌هاست که از بازی‌های کامپیوتری و کنسول خالی شده است؛ یعنی تمام استودیوهای داخلی که مشغول ساخت بازی برای کامپیوترهای شخصی و کنسول‌های بازی بودند، به‌دلیل عدم وجود بازار، فرهنگ‌سازی مناسب، سرمایه‌گذاری و عدم وجود قانون کپی‌رایت، از ساخت بازی برای کاربران ایرانی منصرف شده‌اند.»
شهیدی با بیان اینکه اتفاقی که برای ساخت بازی‌های کامپیوتری رخ داد، حالا برای ساخت بازی‌های موبایلی هم تکرار شده، ادامه داد: «کافه بازار و مایکت بستری مناسبی برای بازی‌های موبایل درست کردند و این باعث شد ساخت بازی‌های موبایلی جدی شود. در واقع یک اقتصادی به وجود آمده بود و بازی‌سازها توانستند محتوا و بازی‌های زیادی تولید کنند. حالا این محدودیت‌ها باعث شده است تا اتفاقی که چندین سال پیش برای ساخت بازی‌های کامپیوتری رخ داد، حالا برای بازی‌های موبایل هم تکرار شود و این موضوع واقعا نگران‌کننده است. موضوع حائز اهمیت، از بین رفتن این همه شغل و انگیزه‌ای است که در طول سال‌ها کل کشور برای آن زحمت کشیده است. افراد و نیروهای متخصص زیادی در حال فعالیت در این صنعت هستند؛ البته صنعتی که این روزها در حال نابودی است.»
محمد زهتابی، مدیرعامل استودیو پاییزان نیز با اشاره به اینکه فیلترینگ و ناپایدار بودن اینترنت تاثیر منفی بر کار این استودیو گذاشته است، به «دنیای اقتصاد» گفت: «ما مجبور هستیم که هر روز پشتیبانی‌های زیادی ارائه دهیم. خیلی از کاربران امکان اتصال به بازی‌ها را ندارند. خیلی از کاربران هم تمایل داشتند تا بازی‌ها را از طریق گوگل‌پلی دانلود کنند که با فیلتر شدن گوگل‌پلی این امکان از آنها گرفته شد؛ در نتیجه برای جذب مخاطب در ایران با چالش‌های بسیاری روبه‌رو هستیم.» او در ادامه اظهار کرد: «عملا به سمتی حرکت می‌کنیم که بازی ساختن برای بازار ایران سودی حاصل نمیکند، چون پلتفرم‌های کافه بازار و مایکت درصد زیادی را دریافت می‌کنند. در واقع با توجه به ریسک بالای بازی ساختن برای داخل کشور، دیگر ارزشی ندارد که بازی‌ساز برای بازار ایران محصول تولید کند.»
زهتابی درخصوص آینده بازی‌سازها با وجود شرایط فعلی می‌گوید: «بازی‌سازها امروز یا برای صادرات محصول تولید می‌کنند، یا کسب‌وکارشان را تعطیل یا خودشان مهاجرت می‌کنند. مهاجرت نیروهای متخصص اتفاقی است که در طول این سال‌ها در صنعت ما زیاد رخ داده است.»
زخم تحریم‌ها
آن‌طور که پیداست چالش‌های بازی‌سازان تنها به فیلترینگ و محدودیت‌های اینترنتی محدود نمی‌شود و تحریم‌ها نیز بقای آنها را تهدید می‌کند. امیر شهیدی درباره فشار تحریم‌ها روی صنعت بازی می‌گوید: «کسانی که در ایران استودیوی بازی‌سازی دارند و مشغول فعالیت در این حوزه هستند، به‌شدت در منگنه قرار گرفته‌اند؛ نه‌تنها بحث فیلترینگ به آنها فشار می‌آورد، بلکه تحریم‌ها هم امان آنها را بریده است. اگر شعار ما محصولات صادرات‌محور باشد، بازی‌های کامپیوتری هم جزو کالاهای صادراتی هستند و افراد به‌جای اینکه از کشور خارج شوند می‌توانستند در شهر خودشان محصول تولید و ارزآوری کنند. حالا نه‌تنها گوگل‌پلی به عنوان اصلی‌ترین استور نشر بازی‌های موبایلی در ایران فیلتر شده است، بلکه حساب کاربری بسیاری از استودیوها هم تحت تحریم بسته شده است.»
زهتابی نیز درباره فشار تحریم‌ها بر صنعت بازی‌سازی اظهار کرد: «بحث تحریم‌ها همیشه مطرح بوده است. این تحریم‌ها باعث میشود تا شما به عنوان یک ایرانی نتوانید از پلتفرم‌های خارجی به راحتی استفاده کنید. از یک طرف درگیر تحریم هستیم و از طرف دیگر باید با فیلترینگ و مسائل مرتبط با اینترنت دست‌وپنجه نرم کنیم. با وجود این شرایط، بازی‌ساز اگر بخواهد صادرات انجام دهد به‌دلیل بحث اینترنت نباید سرورش را در ایران بگذارد. اگر سرور خارج از ایران هم باشد، دیگر این امکان وجود ندارد که به کاربران داخل ایران سرویس دهد. از طرفی بازی‌ساز اگر سرورش را داخل ایران بگذارد با کاربران خارجی دچار مشکل میشود و باید قید آنها را بزند. ما دوست داریم که در بازار ایران فعالیت کنیم، اما سیاست‌های کلی به شکلی است که برای کسب‌وکارها نمی‌ارزد که در بازار ایران بازی تولید کنند.»
در همین راستا، حسین اسلامی، رئیس هیات‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای نیز با انتشار توییتی خطاب به رئیس مرکز ملی فضای مجازی به چالش‌های صنعت بازی اشاره کرد و نوشت: «فعالان صنعت بازی طی سال‌های اخیر عملکرد قابل تحسینی داشته‌اند. ماه‌هاست که از محدودیت گوگل‌پلی آسیب اساسی دیده‌اند و با وجود پیگیری وزیر فاوا، تاکنون این محدودیت برداشته نشده است. این فضای غیرقابل تحمل تا کی ادامه خواهد داشت؟»
از روزهای ابتدایی شروع محدودیت‌های اینترنتی صنعت بازی روزهای سختی را پشت سر گذاشته است. با وجود پیگیری‌های مستمر سازمان نظام صنفی رایانه‌ای درخصوص رفع فیلترینگ گوگل‌پلی، این اپ‌استور همچنان فیلتر است و علاوه بر کاربران، کسب‌وکارها هم هزینه تبعات این فیلترینگ را به شکل ضررهایی می‌دهند که گاهی غیر قابل جبران هستند. عدم توجه به چالش‌های ناشی از فیلترینگ این اپ‌استور، باعث شده است صنعت بازی در ایران رو به نزول بگذارد.