گزارش سال ۱۴۰۱ رفتار ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی
کاربران ایرانی با وجود همه محدودیت‌هایی که بعد از فیلترینگ گسترده از شهریورماه سال 1401 ایجاد شد، همچنان در شبکه‌های اجتماعی حضور فعال دارند.
مجموعه «دیتاک» گزارش سالانه (۱۴۰۱) تحلیل رفتار کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی را منتشر کرده است. براساس این گزارش، کاربران ایرانی با وجود همه محدودیت‌هایی که بعد از فیلترینگ گسترده که از شهریورماه سال 1401 اجرا شد و همچنین محدودیت‌های اینترنتی، همچنان در شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارند. در این گزارش آمده است که تلگرام، اینستاگرام و توییتر به‌ترتیب 61، 46 و 4 میلیون کاربر ایرانی دارند. همچنین میزان تولید محتوای کاربران ایران در توییتر بعد از شهریورماه 1401، نه‌تنها کاهش نداشته، بلکه با افزایش نیز همراه بوده است.
براساس گزارشی که دیتاک منتشر کرده، کاربران ایرانی در هر ثانیه 25 هزار بار پست‌های اینستاگرامی را می‌بینند و این موضوع با وجود فیلترینگ شدید این شبکه اجتماعی بسیار مهم به‌نظر می‌رسد.
براساس آمار منتشرشده در نمودار بالا، تلگرام با وجود فیلترینگ همچنان بیشترین کاربر را دارد. این درحالی است که قبل از آغاز فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ، بیشترین استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها به واتس‌اپ رسیده بود و حالا با فیلترشدن این پلتفرم، دوباره تلگرام محبوب شده است.
تحلیل بیگ‌دیتای این گزارش بیانگر آن است که به‌طور میانگین 22 پست در ثانیه توسط ایرانیان در تلگرام منتشر میشود. اهمیت این موضوع از آنجایی است که تلگرام درحال‌حاضر یکی از بسترهای مهم برای تشخیص میزان درگیری افکار عمومی با یک موضوع به شمار می‌رود.
در بخش دیگری از این گزارش که فعال‌ترین‌های هر شبکه اجتماعی را مورد بررسی قرار داده است، می‌توان دید کانال‌های پروکسی، نرخ‌دهی ارز و سکه و طلا و همچنین کانال‌های ارز دیجیتال 76 درصد از 100 کانال فعال تلگرام را به خود اختصاص داده‌اند.
اینستاگرام با وجود فیلترینگ همچنان شبکه اجتماعی پررنگی برای کاربران ایرانی است. این شبکه اجتماعی با سرنوشت فیسبوک مواجه نشد و دسترسی گسترده‌تر به فیلترشکن‌ها و همچنان عادت به استفاده از آن‌ها روی گوشی‌های هوشمند، به ادامه حیات پررنگ این شبکه اجتماعی در بین کاربران کمک قابل‌توجهی کرده است.
دیتاک در گزارش خود اعلام کرده که به‌طور میانگین 14 پست در ثانیه توسط کاربران ایرانی منتشر میشود. همچنین 16 درصد از پست‌های منتشرشده شامل 50 هشتگ پرکاربرد هستند که حدود یک درصد از کاربران پس از مشاهده یک پست آن را لایک می‌کنند.
درباره توییتر شرایط کمی متفاوت است. فیلترینگ آن پیش از اینستاگرام و واتس‌اپ شکل گرفته بود و از ابتدا هم یک شبکه اجتماعی با حضور اقلیت جامعه بوده است. بااین‌وجود، به‌طور میانگین 233 توییت در ثانیه در توییتر توسط کاربران ایرانی منتشر میشود. همچنین از بین بیش از 9 میلیون کاربر ایرانی توییتر، نزدیک به 7 و نیم میلیارد توییت منتشر کردند. البته از این میزان 95 درصد ریتوییت و 5 درصد توییت‌های دسته اول هستند.
همچنین یک کاربر ایرانی به‌عنوان فعال‌ترین کاربر توییتر روزانه بیش از 600 توییت منتشر می‌کند.
نگاهی به آمار منتشرشده دیتاک درباره رسانه‌های جمعی هم بیانگر آن است که بیش از 9 میلیون خبر از 1050 منبع خبری در رسانه‌های جمعی منتشر میشود. این اخبار البته حاصل افکار عمومی نیست و براساس سیاست‌های رسانه‌های جمعی تولید میشود.
نمودار زیر که نسبت تولید محتوای ایرانیان در بسترهای مختلف را نشان میدهد، بیانگر آن است که تولید محتوا در توییتر، بیشترین میزان و تولید محتوا در رسانه جمعی، کمترین میزان را به خود اختصاص داده. این موضوع درحالی است که توییتر فیلتر است و تعداد کاربران حاضر در این شبکه اجتماعی نسبت به شبکه‌های اجتماعی دیگر کمتر است.
افزایش تولید محتوای توییتری بعد از فیلترینگ
نمودار زیر که مقایسه میزان تولید محتوا در دو شبکه اجتماعی توییتر و اینستاگرام را به نمایش گذاشته، بیانگر آن است که میزان تولید محتوا در توییتر بعد از تشدید تغییرات اجتماعی که هم‌زمان با آن فیلترینگ هم تشدید شد، به‌شکل قابل‌توجهی افزایش پیدا کرده است. این درحالی است که تولید محتوا در اینستاگرام تا اسفندماه 1401 همراه با کاهش بوده؛ هرچند درحال نزدیک‌شدن به شرایط عادی است.
البته در تحلیل این موضوع نباید فراموش کرد که کاربران توییتر، کاربرانی بودند که همواره از فیلترشکن استفاده می‌کردند و افزایش فیلترینگ اختلالی در روند دسترسی آن‌ها به توییتر ایجاد نکرده است؛ هرچند کاهش سرعت اینترنت و دشواری دسترسی به فیلترشکن فعال را هم نباید فراموش کنیم.
اینستاگرام یک شبکه اجتماعی مبتنی بر تصویر است و این موضوع را می‌توان از قالب‌های محتوایی منتشرشده در این پلتفرم به‌خوبی درک کرد. تصویر، اسلاید و ویدیو قالب‌های محبوب انتشار محتوا در اینستاگرام هستند. این درحالی است که توییتر همچنان متن‌محور است و بیش از 85 درصد از محتوای منتشرشده در این پلتفرم، محتوای متنی است.
تلگرام اما همه قالب‌های محتوایی را پوشش میدهد؛ هرچند نیمی از این محتوا تصویر است اما متن، فایل، ویدیو و لینک هم در این بستر منتشر میشود. البته این موضوع بیشتر به‌دلیل سنگینی وزنه پیام‌رسانی این پلتفرم نسبت به بخش‌های دیگر آن است.
حجم اصلی مطالب منتشرشده در تلگرام به سرگرمی و روزمرگی با بیش از 67 درصد مربوط میشود. این درحالی است که حجم اصلی محتوای منتشرشده در توییتر با سهم بیش از 65 درصدی، مطالب سیاسی است و پراکندگی انواع محتوای منتشرشده در اینستاگرام به‌دلیل عمومی‌شدن این شبکه اجتماعی بیشتر از دیگر پلتفرم‌هاست.
کلیدواژه‌های سرچ گوگل
لیست زیر بیشترین کلمات جستجوشده در گوگل توسط کاربران ایرانی را نشان میدهد. گذشته از ترتیب میزان جستجو، نیازهای جامعه و نوع مصرف محتوایی کاربران ایرانی از این لیست قابل مشاهده هستند.
ادامه مسیر تحلیل محتوا توسط این گزارش نشان میدهد که کاربران توییتر فارسی کمتر به استفاده از ایموجی‌ها علاقه‌مند هستند و کاربران تلگرام و اینستاگرام بیشتر از ایموجی استفاده می‌کنند. باید این نکته را موردتوجه قرار داد که کاربران توییتر بیشتر محتوای متنی تولید می‌کنند و کاربران اینستاگرام و تلگرام بر محتوای تصویری متمرکز هستند. همین موضوع نوع مصرف ایموجی را هم تبیین می‌کند. بدیهی است محتوای متن‌محور کمتر علاقه‌مند به استفاده از ایموجی است.
دسترسی جهانی به اینترنت و مقایسه با ایران
65 درصد از مردم جهان به اینترنت دسترسی دارند و این آمار در ایران به عدد 79 درصد رسیده است. به‌نظر می‌رسد میزان دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت از متوسط جهانی بیشتر است؛ هرچند باید این نکته را هم موردتوجه قرار داد که این میزان از دسترسی متمرکز بر کاربران اینترنت از طریق موبایل است. درواقع 75 درصد از کاربران از طریق موبایل به شبکه جهانی اینترنت متصل می‌شوند.
هرچند 75 درصد کاربران در ایران از طریق موبایل به اینترنت متصل می‌شوند، اما میزان دسترسی به شبکه‌های اجتماعی (که اتفاقاً از طریق موبایل معمول‌تر است)، کمتر از دسترسی جهانی است. درحقیقت 54 درصد از ایرانیان به شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند. این درحالی است که دسترسی به شبکه‌های اجتماعی توسط مردم جهان 60 درصد است.
صرفاً دسترسی به اینترنت کافی نیست؛ آنچه اهمیت دارد دسترسی بدون فیلتر و با سرعت و کیفیت مطلوب است. مقایسه سرعت اینترنت موبایل و ثابت ایران با جهان بیانگر آن است که سرعت اینترنت موبایل با میانگین جهانی تقریباً برابر است و درمقابل، سرعت اینترنت ثابت، جریانی بسیار متفاوت را نشان میدهد.
این نمودار بیانگر آن است که سرعت اینترنت در ایران بسیار پایین‌تر از میانگین جهانی است. درمقابل اما میزان دسترسی به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی تقریباً به میانگین جهانی نزدیک است. ازهمین‌رو به‌نظر می‌رسد این دسترسی از طریق اینترنت موبایل شکل می‌گیرد و نه اینترنت ثابت.
محبوب‌های فیلترشده
تلگرام، اینستاگرام، واتس‌اپ و توییتر از محبوب‌ترین پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی در جهان هستند؛ این درحالی است که دسترسی به این شبکه‌های اجتماعی در ایران همچنان دشوار است و بدون استفاده از فیلترشکن نمی‌توان از آن‌ها استفاده کرد. آنچه نمودار بالا بر آن تأکید دارد، مسدودیت دسترسی یا همان فیلترینگ این شبکه‌های اجتماعی محبوب برای کاربران ایرانی است.
گزارش جامع شبکه‌های اجتماعی سال ۱۴۰۱ دیتاک را می‌توانید از اینجا مشاهده کنید.