مدتی است که تنش قیمتی بلیت هواپیما، برای پلتفرم‌‌‌های آنلاین فروش بلیت دردسرساز شده و فعالیت آنها را در فصل داغ سفر، با تهدید مواجه کرده است. حدود یک ماه پیش سازمان هواپیمایی کشوری از تعلیق مجوز علی‌‌‌بابا به دلیل تخلف خبر داد و هفته گذشته این موضوع در قالب مسدودی ۱۳ سایت دیگر فروش آنلاین بلیت دنبال شد. اگرچه سازمان هواپیمایی کشوری دلیل این تعطیلی‌‌‌ها را برخورد با تخلف این پلتفرم‌‌‌ها عنوان کرده بود، اما حالا این اتهامات با ابهامات زیادی همراه شده است؛ زیرا بیش از هرچیز گویا مبنای مشخصی که مورد توافق تمامی طرفین برای میزان افزایش قیمت بلیت در سال جدید باشد، وجود ندارد و از طرف دیگر، این فروشندگان آنلاین، صرفا نقش واسطه را بازی می‌کنند و نرخ واقعی پروازها از سوی لایه‌‌‌های ابتدایی‌‌‌تر – یعنی تامین‌‌‌کنندگان بلیت- دیکته می‌شود. تداوم آشفته‌‌‌بازار قیمت‌گذاری بلیت پروازها و متعاقب آن توقف فعالیت شرکت‌های اینترنتی فعال در حوزه گردشگری، احتمالا حیات استارت‌آپ‌های این حوزه را در معرض تهدید قرار خواهد داد و اکوسیستم شاهد موج تازه‌‌‌ای از بیکاری‌‌‌ یا مهاجرت خواهد بود.

 

 

 

عدم ‌‌‌اختیار پلتفرم‌‌‌ها در قیمت‌گذاری

حدود یک ماه پیش بود که سازمان هواپیمایی کشوری در اطلاعیه‌‌‌ای از تعلیق مجوز فعالیت «علی‌‌‌بابا» که یکی از شاخص‌‌‌ترین بازیگران حوزه فروش آنلاین خدمات سفر است، خبر داد. اگرچه به فاصله کوتاهی این شرکت اعلام کرد که تعلیق رفع و مشکل شناسایی شده است، اما انتشار اخباری مشابه در روزهای بعد از آن نشان داد که گویا ماجرا محدود به علی‌‌‌بابا نبود و مدتی بعد دامن دیگر شرکت‌های فعال در صنعت ارائه خدمات آنلاین گردشگری را هم گرفته است. در همین راستا، هفته گذشته سازمان هواپیمایی کشوری مجددا از مسدودسازی ۱۳ درگاه فروش غیرمجاز بلیت خبر داد و اعلام کرد که این کار در راستای کنترل بازار و مقابله با پایگاه‌‌‌ها و نرم‌‌‌افزارهای موبایلی متخلف فروش بلیت انجام شده و دستور آن از سوی دادستانی صادر شده است. اما ماجرا حقیقتا چیست و چرا باید در زمانی که می‌تواند اوج کار و فروش این کسب و کارها باشد، چنین مشکلاتی بروز پیدا کند.

 

نیما قاضی، رئیس انجمن تجارت الکترونیک و هم‌‌‌بنیان‌گذار شرکت «علی‌‌‌بابا» در تشریح این ماجرا به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: مشکل اصلی این روزهای صنعت هوایی کشور آن است که به واسطه تنظیم‌‌‌گری نامناسب، تناسب میان هزینه‌‌‌های پرواز و قیمت عرضه بلیت از سوی شرکت‌های هواپیمایی به هم خورده است؛ در نتیجه این شرکت‌های هواپیمایی می‌گویند که قیمت‌های فعلی کفاف هزینه‌‌‌های آنها را نمی‌‌‌دهد، از قیمت‌ها گلایه ‌‌‌دارند و حاضر به عرضه بلیت به اندازه‌‌‌ای که کفاف تقاضا و نیاز بازار را بدهد نیستند.

 

 این فعال حوزه گردشگری آنلاین با بیان اینکه ظرفیت سیستم هواپیمایی کشور برای ارائه پرواز داخلی روزانه حدود ۵۰‌هزار صندلی است می‌‌‌گوید: مشخص نیست دقیقا این تعداد بلیت چگونه توزیع می‌‌‌شوند که مسافران بسیاری در راه یافتن بلیت برای پرواز سرگردان هستند. قاضی تاکید می‌کند: با تمام اینها آنچه مایلم بر آن تاکید کنم آن است که اساسا پلتفرم‌‌‌های فروش آنلاین بلیت و خدمات سفر، نقشی در تعیین قیمت‌ها، نحوه توزیع بلیت‌ها، زمان عرضه و… ندارند و تمام این موارد مستقیما از سوی تامین‌‌‌کنندگان بلیت‌‌‌ها (شرکت‌های هواپیمایی و چارترکنندگان) تعیین می‌شود و استارت‌آپ‌ها و فعالان آنلاین این بخش صرفا واسط میان خریدار نهایی و شرکت‌های هواپیمایی هستند.

 

منشأ چندنرخی شدن بلیت‌‌‌ها

گذشته از آنکه پلتفرم‌‌‌ها نقشی در تعیین قیمت‌ها ندارند و قیمت اعلامی در آنها صرفا بازتاب قیمت‌هایی است که از سوی تامین‌‌‌کنندگان تعریف می‌شود، این سوال مطرح است که چرا امسال و به یکباره مساله قیمت بلیت هواپیما تا این اندازه چالش‌‌‌برانگیز شده و ریشه این اتهامات گران‌فروشی در چیست.قاضی در مرور آنچه بر صنعت هواپیمایی و گردشگری کشور گذشته است می‌‌‌گوید: «تا پیش از این به طور معمول هر تابستان افزایش قیمت پرواز شرکت‌های هواپیمایی انجام می‌‌‌شد و همین باعث می‌‌‌شد اثر تورمی قیمت‌ها جبران شود و عرضه و تقاضا به تعادل برسد.»

 

وی می‌‌‌افزاید: «از اوایل سال ۱۳۹۳ تا سال ۱۴۰۰، این امکان برای شرکت‌های هواپیمایی در نظر گرفته شده بود تا در یک بازه مشخص، اجازه افزایش قیمت بلیت پروازهای خود را داشته باشند و به این ترتیب ضمن حفظ فضای رقابتی، تعادل لازم میان عرضه و تقاضا برقرار و امکان توزیع درست بلیت‌ها فراهم می‌‌‌شد.» قاضی تصریح می‌کند: «مشکل از آنجا شروع شد که از سال ۱۴۰۱ که اجازه افزایش قیمت بلیت از شرکت‌های هواپیمایی گرفته شد و اجازه تغییر سقف نرخی بلیت‌ها داده نشد؛ به تدریج با گذشت زمان و رسیدن به بهار امسال، سرانجام مساله به بحران تبدیل شد و حالا حتی برخی شرکت‌های هواپیمایی هشدار داده‌‌‌اند که تمایل و انگیزه‌‌‌ای برای ادامه فعالیت ندارند.»

 

این فعال حوزه گردشگری در ادامه صحبت‌های خود می‌‌‌گوید: «سرانجام ماه گذشته جلسه‌‌‌ای که معمولا در آن درباره افزایش نرخ بلیت تصمیم گرفته می‌شود، برگزار شد و انجمن هواپیمایی کشور که هرساله وظیفه اعلام نرخ مصوب را عهده‌‌‌دار بود، لیست قیمت جدید را منتشر کرد که در آن اجازه افزایش ۵۰ درصدی قیمت‌ها نسبت به سال ۱۴۰۰ داده شده بود.» وی در ادامه تاکید کرد: «اگرچه همین نرخ ۵۰ درصدی نیز در مقایسه با تورم اخیر ناچیز است، اما مدت کوتاهی بعد سازمان هواپیمایی کشوری با نرخ اعلامی انجمن مخالفت کرد و تنها ۲۹‌درصد افزایش قیمت نسبت به سال ۱۴۰۰ را مجاز دانست.» قاضی می‌‌‌گوید: «همین اختلاف‌نظر، منشأ اختلاف قیمت‌ها هم شد. در نتیجه شرکت‌های هواپیمایی خصوصی حاضر به پذیرش نرخ اعلامی سازمان هواپیمایی نشدند و قیمت‌گذاری بر اساس نرخ اعلامی انجمن را در پیش گرفتند.» به گفته قاضی ماجرا حتی به اینجا هم ختم نشد و به تدریج نرخ سومی که از هر دو نرخ اعلامی از سوی انجمن و سازمان هواپیمایی بیشتر بود، در بازار پدیدار شد. رئیس انجمن تجارت الکترونیک با تاکید بر اینکه فارغ از چندنرخی شدن بلیت‌‌‌های ارائه شده از سوی ایرلاین‌‌‌ها، هیچ مسوولیتی برای نظارت بر قیمت‌ها در پلتفرم‌‌‌های آنلاین بلیت تعریف نشده است، می‌‌‌افزاید: تا امروز ما هیچ‌گاه فیلتری برای چک کردن اینکه قیمت‌‌‌ ارائه‌شده از سوی شرکت‌های هواپیمایی مطابق نظر سازمان است یا خیر، نداشته‌‌‌ایم و در مدت اخیر نیز به روال سابق کار را پیش برده‌‌‌ایم. اما چون حالا اختلاف نرخی ایجاد شده، باعث شده برخی ایرلاین‌‌‌ها و چارترکنندگان در اقدامی مقاومتی، بلیت‌‌‌هایشان را با قیمت‌های بالاتری عرضه کنند، تمام تقصیرات به پای ارائه‌‌‌دهندگان آنلاین بلیت که صرفا ویترین نمایش بلیت شرکت‌های هواپیمایی بودند نوشته شد و کار به تعلیق مجوز علی‌‌‌بابا و شرکت‌های دیگر کشید.»

 

اعتمادسوزی کاربران نسبت به پلتفرم‌‌‌ها

همان‌طور که علی‌‌‌بابا در بیانیه خود پس از رفع تعلیق مجوز خود اعلام کرد، شرکت‌های فعال در بخش فروش آنلاین بلیت از جمله علی‌‌‌بابا متعهد شده‌‌‌اند تا برای ادامه فعالیت خود، بلیت‌ها را صرفا مطابق نرخ اعلامی از سوی سازمان هواپیمایی کشوری عرضه کنند. با این حال به نظر نمی‌رسد این مساله دردی از وضعیت نابسامان عرضه بلیت هواپیما درمان کند. قاضی در تحلیل پیامدهای این تصمیم‌ سازمان هواپیمایی و سنگ‌‌‌اندازی در مسیر فعالیت پلتفرم‌‌‌های آنلاین عرضه بلیت هواپیما می‌‌‌گوید: این رویکرد نه‌تنها تاثیری در کنترل بازار و قیمت‌ها ندارد، بلکه منجر به شکل‌‌‌گیری بازار سیاه و فروش زیرزمینی بلیت‌‌‌ها خارج از چارچوب‌‌‌های رسمی خواهد شد. وی تاکید می‌کند: چارترکنندگان دست به هرکاری می‌‌‌زنند تا بتوانند بلیت‌‌‌های موجود را با قیمت مدنظر خود به فروش برسانند و تناسب لازم را میان بهای تمام‌شده و ساختار هزینه‌‌‌ای شرکتشان برقرار کنند.

 

در نتیجه گمان می‌‌‌کنم در زمان پیش‌رو، بیش از ۵۰‌درصد بلیت‌‌‌ها روانه این بازارهای غیررسمی شود و یافتن بلیت از طرق رسمی معمول (از جمله پلتفرم‌‌‌های آنلاین) و طبق نرخ اعلامی سازمان هواپیمایی، روز‌به‌روز برای کاربران دشوارتر شود.

 

رئیس انجمن تجارت الکترونیک کشور در تشریح پیامدهای این رویکرد برای بازار ارائه خدمات آنلاین سفر می‌‌‌گوید: با رویه‌‌‌ای که در پیش گرفته شده، تمام تلاشی که علی‌‌‌بابا و دیگر بازیگران این حوزه طی این ۱۰ سال برای جلب اعتماد کاربران کرده‌‌‌اند به هدر می‌رود.

 

قاضی با یادآوری مسیری که این شرکت‌ها برای جلب نظر و اعتماد کاربران طی کرده‌‌‌اند می‌‌‌گوید: در سال ۹۳ و زمانی که مدت زیادی از آغاز فعالیت بازیگران بخش آنلاین این حوزه نمی‌‌‌گذشت، از هر ۱۰۰ مسافری که بلیت خریداری کرده‌‌‌ بودند، سه نفر در زمان پرواز سرگردان می‌‌‌شدند؛ زیرا در آن مقطع زمانی نظم و نظام چندانی وجود نداشت و عمدتا به واسطه ناهماهنگی‌ها یا سودجویی‌‌‌های برخی چارترکنندگان که بالاتر از ظرفیت خود بلیت فروخته بودند، مسافرانی ناراضی می‌‌‌شدند. با این‌حال در تمام این سال‌ها تلاش شد که سازوکاری ایجاد شود و این ناهماهنگی‌‌‌ها به حداقل برسد و تجربه‌‌‌ای مطلوب برای کاربران شکل بگیرد؛ اما حالا با چنین برخوردهایی، کاربران مجددا از پلتفرم‌‌‌ها رویگردان خواهند شد.

 

تمام این تهدیدها زمانی جدی‌‌‌تر می‌‌‌شوند که به گزارش منتشر شده «خبرگزاری مهر» با عنوان «بلیت‌فروشی پرواز در یک سامانه؛ سایت‌‌‌های بلیت‌فروشی جمع می‌‌‌شوند» به اواخر اردیبهشت ماه برمی‌‌‌گردیم. در آن زمان جعفر یازرلو، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری با اشاره به گران‌فروشی بلیت‌‌‌های هواپیما، از احتمال تعطیلی سایت‌‌‌های فروش بلیت هواپیما سخن گفت و اعلام کرد: «برای حل مشکل گران‌فروشی بلیت‌‌‌های هواپیما یک سامانه در نظر گرفته شده که بلیت فروش از طریق آن محدود می‌شود و از این طریق معضل کمبود‌‌‌ها و گران‌فروشی‌‌‌ها برطرف می‌شود.» چنانچه عزم سازمان هواپیمایی برای عملی کردن این ایده جدی شود، احتمالا ادامه حیات بازیگران آنلاین فروش بلیت هواپیما و استارت‌آپ‌های ارائه‌‌‌کننده خدمات سفر، با تهدید جدی روبه‌‌‌رو خواهد شد.