کاهش زمان فرآیند ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان به کمتر از ۲۰ روز
معاون علمی رئیس‌جمهور با بیان اینکه فرآیند بررسی و ارزیابی دانش‌بنیان‌ها در نظام قبلی ارزیابی بین ۵۰ تا ۹۰ روز به طول می‌انجامید، از افزایش چشمگیر سرعت فرآیند ارزیابی در قالب نظام جدید ارزیابی و کاهش آن به ۲۰ روز خبر داد.
روح الله دهقانی؛ معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهوری با حضور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری از اجرای نظام جدید ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان خبر داد و گفت: بر مبنای قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان مصوب سال 89، آیین نامه‌هایی تصویب و به مدت 12 سال با اندک تغییراتی اجرا شدند که از دستاوردها و نتایج اجرای این قانون، می‌توان به شکل‌گیری قریب به 9 هزار شرکت دانش‌بنیان، تولید و توسعه هزاران محصول و خدمت دانش‌بنیان اشاره کرد. به مرور زمان، با بزرگ‌تر شدن و بلوغ زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور تجربه‌های حاصل شده از اجرای این قانون، افزایش تعداد محصولات و تغییر شرایط، نقاط ضعف و قوت قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش‌بنیان مشخص شد.
دهقانی ادامه داد: مکرراً از صاحب‌نظران و فعالان شرکت‌های دانش‌بنیان، دغدغه‌ها و بازخوردهایی را درباره این قانون دریافت می‌کردیم که مهم‌ترین اشکال مطرح شده از سوی عمده فعالان شرکت‌های دانش‌بنیان و متخصصان، این بود که شاخص ارزیابی برای همه شرکت‌ها یکسان است و به طور مثال شرکت دانش‌بنیانی که کمتر از یک سال سابقه فعالیت دارد، با شرکتی که بیش از 10 سال کار کرده، با شاخص‌های یکسان ارزیابی می‌شدند.
وی، یکی دیگر از عبارات مورد بحث را تمرکز آیین‌نامه ارزیابی قبلی صرفاً بر سطح فناوری یک شرکت و توجه کمتر به میزان رشد و برون‌دادهای آن شرکت دانست و افزود: محور ارزیابی این بود شرکت روی چه فناوری کار می‌کند و بدون در نظر گرفتن این که شرکت و محصول یا خدمت چه مشکلی از کشور حل کرده است، مبتنی بر پیچیدگی فناوری ارزیابی می‌شد. این امر باعث می‌شد در حوزه‌هایی که فناوری‌های پایین‌تری داشتیم، استقبال کمتری صورت بگیرد و شرکت‌ها کمتر به دانش‌بنیان شدن تمایل داشته باشند به طور مثال در کشاورزی که دارای سطوح پایین‌تری از فناوری است تعداد کمتری از شرکت‌ها اعلام حضور کنند یا در حوزه دارویی که کشورمان همگام با پیشرفت فناوری دنیا حرکت می‌کند، تمرکز شرکت‌ها بیش‌تر باشد.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهوری دو چالش غیردقیق و زمان‌بر بودن را از دیگر آسیب‌های فرآیند ارزیابی قبلی دانست و بیان کرد: علاوه بر این، در نظام ارزیابی قبلی، نقش و اثرگذاری بخش مهمی از بازیگران کلیدی زیست بوم فناوری و نوآوری مانند پارک‌های علم و فناوری و مراکز تحقیقاتی که می‌توانستند در ارزیابی و فرآیندهای دانش‌بنیانی نقش‌آفرین باشند، کمتر مورد توجه قرار گرفته شده بود.
دهقانی با اشاره به ورود کارگزاران به موارد داخلی شرکت‌ها برای ارزیابی افزود: حمایت‌ها متناسب با میزان رشد و بلوغ شرکت‌ها دریافت نمی‌شد، این‌ها عمده مسایلی بود که شرکت‌های بزرگ نسبت به آن دغدغه داشتند و با بلوغ دانش‌بنیان‌ها، لباس برازنده‌تری برای این شرکت‌ها نیاز بود.
رئیس بنیاد ملی نخبگان، با بیان اینکه در سایه تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان، فرصت بسیار خوبی برای شکل تازه‌ای از حمایت‌ها برای ایجاد شرکت‌های جدید و کمک به شرکت‌های دانش‌بنیان برای نقش آفرینی هرچه بیش‌تر در اقتصاد فراهم شده است، ادامه داد: 9 هزار شرکت جرم خوبی ایجاد کرد اما زمان آن فرارسیده بود این شرکت‌ها نقش جدی‌تری در زندگی و پیشرفت جامعه داشته باشند بر همین اساس، نظام جدید ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان که در قالب یک کار مطالعاتی و تحقیقاتی فشرده که 6 ماه به طول انجامید و با مشارکت بیش از 100 شرکت دانش‌بنیان توانمند و بزرگ و دریافت نظرات و دیدگاه‌های ده‌ها متخصص، صاحب نظر و اندیشمند تدوین شده است، فرصت خوبی فراهم می‌کند که ضمن ایجاد انگیزه و بستر لازم برای شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا، شرکت‌های دانش‌بنیان نقش پررنگ‌تر و جدی‌تری در زندگی جامعه و پیشرفت اقتصاد کشور ایفا کنند.
توسعه متوازن شرکت‌های دانش‌بنیان
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهوری با اشاره به معیارهای تخصیص نمانام دانش‌بنیان به شرکت‌ها در قالب نظام جدید ارزیابی عنوان کرد: تمرکز آیین‌نامه قبلی ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان عمدتاً بر روی سطح فناوری محصول بود اما در نظام ارزیابی جدید، محصول، فرآیندها و خدمات نیز در مسیر ارزیابی دانش‌بنیانی مورد توجه قرار می‌گیرند. با در نظر گرفتن این 3 معیار شرکت روی فناوری کار می‌کند که در آن حوزه نسبت به میانگین فناوری کشور، سطحی بالاتر داشته باشد.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهوری با اشاره به واگذاری فرآیند ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا به پارک‌های علم و فناوری معتمد، متخصص و توانمند در ذیل نظام جدیدی ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان ادامه داد: طی 10 سال گذشته تاکنون، فرآیند ارزیابی به کارگزاران ارزیابی محول می‌شد که کاستی‌ها و تعارضات منافعی داشت، به موازات این کارگزاری‌ها نهادهای مختلفی همچون پارک‌های علم و فناوری که به صورت مستمر و از نزدیک با جنس فعالیت دانش‌بنیانی و فناورانه در تماس بودند، تخصص و تجربه کافی را در شناخت این شرکت‌ها و نیازهای آنان و اولویت‌های کشور پیدا کرده‌اند، برهمین اساس بخشی از فرآیند ارزیابی دانش‌بنیان‌ها در قالب نظام ارزیابی جدید به 10 پارک علم و فناوری مشهور و توانمند و حائز تخصصص محول شده است. این پارک‌های علم و فناوری، ارزیابی دانش‌بنیان‌های نوپا را انجام می‌دهند و با تأیید معاونت علمی، نمانام دانش‌بنیان به شرکت‌ها تخصیص داده خواهد شد؛ قطعاً از سوی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان نظارت‌های پسین وجود خواهد داشت تا این فرآیند به درستی اجرایی شود.
وی با بیان اینکه تخصیص ارزیابی به پارک‌های علم و فناوری انتخاب شده از سراسر کشور به توسعه متوازن شرکت‌های دانش‌بنیان کمک می‌کند، اظهار کرد: در این رویکرد جدید، تعداد شرکت‌ها بر مبنای یک الگوی متوازن منطقه‌ای رشد پیدا می‌کند ضمن این که سرعت ارزیابی و تأیید افزایش خواهد داشت و نیازی به مراجعه به معاونت علمی نخواهد بود. شرکت‌های متقاضی می‌توانند با مراجعه به هریک از این 10 مرکز ارزیابی، نیاز و پاسخ تمامی پرسش‌های خود را دریافت و در فرآیند دانش‌بنیانی قرار بگیرند.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهوری، با بیان اینکه فرآیند بررسی و ارزیابی دانش‌بنیان‌ها در نظام قبلی ارزیابی بین 50 تا 90 روز به طول می‌انجامید، از افزایش چشمگیر سرعت فرآیند ارزیابی در قالب نظام جدید ارزیابی خبر داد و افزود: پیش‌بینی این است که زمان ارزیابی در نظام ارزیابی به کمتر از 20روز تقلیل پیدا کند. با اجرا و رونمایی از سامانه نظام ارزیابی جدید طی 2 ماه آینده، فرآیند سرعت بیش‌تری بگیرد. البته این نظام از امروز به صورت دستی اجرایی شده است و شرکت‌ها می‌توانند درخواست خود را مبتنی بر این شکل جدید ارزیابی، ارائه دهند.
دهقانی، با اشاره به در نظر گرفتن اولویت‌های راهبردی کشور در فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان مبتنی بر نظام جدید ارزیابی عنوان کرد: این فهرست شامل عناوین محصولات شامل کالاها و خدمات فناورانه برخوردار از فناوری‌های برتر نسبت به تراز متوسط فناوری‌های موجود در کشور است که براساس ضوابط شورای راهبری فناوری‌ها و تولیدات دانش‌بنیان توسط دبیرخانه تدوین، به‌روزرسانی و منتشر میشود. در تدوین این فهرست، علاوه بر ملاحظات سطح فناوری، محصولات و خدمات فناورانه و نوآورانه مرتبط با اولویت‌های راهبردی و ملی و مزیت‌های رقابتی بخش‌های اصلی اقتصادی کشور مورد توجه قرار می‌گیرد.
وی با بیان اینکه در قالب نظام ارزیابی جدید دانش‌بنیان، شرکت‌ها بر مبنای نوع فرآیند، نوع محصول و نوع خدمتی که ارائه می‌کنند به 3 دسته «دانش بنیان نوپا»، «دانش‌بنیان نوآور» و «دانش‌بنیان فناور» تقسیم‌بندی می‌شوند و متناسب با این دسته‌بندی حمایت‌های متناسب ماهیت و نیاز خود را دریافت می‌کنند، افزود: تا پیش از این دانش‌بنیان‌ها بر مبنای سطح فناوری، به 3 دسته نوع یک، نوع دو و نوع سه تقسیم بندی می‌شدند که احساس خوبی را ایجاد نمی‌کرد یا بعضاً احساس شهروندان درجه دو و درجه سه بودن زیست‌بوم فناوری و نوآوری را در فعالان شرکت‌ها متبادر می‌ساخت اما برمبنای معیار جدید ارزیابی، شرکت‌ها نسبت به نوع فعالیت و مأموریتی که دارند، در این 3گروه تقسیم‌بندی می‌شوند تا برنامه توسعه اختصاصی و حمایت‌های متناسب خود را دریافت کنند.
تقسیم بندی شرکت ها در نظام جدید ارزیابی دانش بنیانی
وی با تشریح تقسیم بندی دانش‌بنیان‌ها بر مبنای دانش‌بنیان نوپا، دانش‌بنیان نوآور و دانش‌بنیان فناوری تصریح کرد: شرکت‌های فعال در حوزه تحقیق، طراحی و توسعه کالاها و خدمات فناورانه که حداقل یک محصول در مقیاس نمونه آزمایشگاهی مطابق با فهرست کالاها و خدمات دانش‌بنیان، ارائه دهند شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا شناخته می‌شوند؛ این شرکت‌ها، برنامه تحقیق و توسعه متمرکز دارند و حداقل 50 درصد هزینه شرکت صرف تحقیق در توسعه محصول هدف میشود ضمن آن‌که درآمد عملیاتی در آخرین اظهارنامه مالیاتی شرکت کمتر از 50 میلیارد ریال است.
دهقانی افزود: شرکت‌های دانش‌بنیان نوآور، حداقل یک کالا یا خدمت دانش‌بنیان منطبق با فهرست مصوب کالاها و خدمات دانش‌بنیان دارند، دارایی برنامه تحقیق و توسعه متمرکز هستند و حداقل 50 درصد هزینه شرکت صرف تحقیق در توسعه محصول هدف است و درآمد عملیاتی در آخرین اظهارنامه مالیاتی شرکت بیش از 50 میلیارد ریال است. همچنین سهم فروش کالاها یا خدمات دانش‌بنیان شرکت از فروش کل شرکت کمتر از 50 درصد است.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهوری درباره شرکت‌های دانش‌بنیان فناور گفت: این دسته از شرکت‌ها دارای حجم فروش بالای 5 میلیارد تومان، بیش از 10 نفر نیروی انسانی هستند و بیش از 50درصد فروششان از محل محصولات، خدمات و فرآیندهای دانش بنیان است.
وی با بیان اینکه در ارزیابی جدید شرکت‌ها نسبت به متوسط فناوری‌های موجود کشور در هر حوزه ارزیابی می‌شوند ادامه داد: تا پیش از این شرکت‌ها برای دانش‌بنیان شدن می‌بایست از یک سطح مشخصی از فناوری برخوردار می‌بودند که ملاک ارزیابی برای همه شرکت‌ها یکسان بود. در تقسیم بندی جدید اما شرکت ها بر مبنای سطح فناوری کشور در همان حوزه تقسیم بندی می‌شوند. یکی از دغدغه‌های جدی شرکت‌ها، ورود به عرصه‌هایی راهبردی اما با سطح فناوری پایین‌تر، مانند کشاورزی بود. کشاورزی سطح پایین‌تری از فناوری را نسبت به حوزه‌ای همچون دارو و زیست‌فناوری دارد، اما یک حوزه اثرگذار و راهبردی است و نباید با ملاک‌ها ارزیابی یک حوزه‌ای فناور مانند زیست‌فناوری ارزیابی شود. بر همین اساس، معیار دانش‌بنیانی یک شرکت را بالاتر بودن سطح فناوری‌اش نسبت به سطح فناوری کشور در همان حوزه فعالیت خودش قرار دادیم.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهوری با بیان این که اندازه شرکت‌ها و میزان رشد آن‌ها دو ملاک مورد توجه در ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان مبتنی بر نظام جدید است، ادامه داد: در آیین‌نامه قبلی، صرف محصولات و خدمات مبتنی بر سطح فناوری ملاک ارزیابی شرکت‌ها بود، اما اندازه شرکت و میزان رشد آن یکی از معیارهای اصلی و مورد توجه برای دانش‌بنیانی است.
دهقانی، با اشاره به برنامه رشد شرکت‌ها به عنوان یکی از مؤلفه‌های ارزیابی دانش‌بینانی گفت: برنامه رشد همان برنامه ارائه شده از طرف شرکت که شامل؛ رشد در زمینه‌های فروش، صادرات، اشتغال تخصصی، اخذ تأییدیه‌ها، استانداردها و مجوزهای لازم برای عرضه گسترده محصول در بازارهای داخلی و خارجی، توسعه سبد محصولات دانش‌بنیان، نرخ رشد میزان تشکیل و جذب سرمایه و میزان همکاری‌های فناورانه است.
ایجاد انگیزه برای دانش بنیان ها
دهقانی، با اشاره به نقش نظام جدید ارزیابی در افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان با ایجاد انگیزه و تخصیص حمایت‌های متناسب و متوازن به شرکت‌ها، عنوان کرد: برای افزایش دانش‌بنیان‌ها دو رویکرد وجود دارد که نخستین رویکرد، افزایش سرعت ارزیابی است، این رویکرد اگرچه خوب است اما ایجابی و ایجادی نیست. علاوه بر تسریع فرآیند ارزیابی، نیاز به رویکردهای جدیدی داریم که با ترغیب ایجاد شرکت‌های جدید کمک کند. در همین راستا نظام جدید ارزیابی و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، با متناسب‌سازی و تخصیص متوازن حمایت‌ها، زمینه را برای ایجاد شرکت‌های جدید نوپا با ایجاد انگیزه در دانشگاهیان، متخصصصان و افراد توانمند که دغدغه تأسیس شرکت دانش‌بنیان خود را داشتند فراهم می‌کند. اطمینان خاطر در این افراد نسبت به برخوردار بودن از حمایت‌هایی که مانند معافیت‌های مالی،کمک می‌کند تا این افراد نسبت به ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان، ترغیب و انگیزه‌مند شوند.
وی با بیان اینکه نظام ارزیابی جدید به تخصیص بهتر معافیت‌ها به شرکت‌های نوپا که برای رشد و بلوغ نیاز مبرمی به این جنس حمایت‌ها دارند، کمک می‌کند ادمه داد: مطالعات و بررسی‌ها نشان داده بیش از 80درصد از کل معافیت‌های مالیاتی تخصیص داده شده تاکنون که عددی بالای 12هزار میلیارد ریال است، به 10درصد از شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص یافته بود این در حالی است که با عددی کمتر از هزار میلیارد تومان، می‌توان نیاز آن 80درصد از شرکت‌ها به معافیت‌های مالیاتی را حل کرد.
وی افزود: بنابراین وجود یک نظام هوشمند و دقیق برای تخصیص حمایت متناسب با نیاز هر شرکت ضروری است و به ویژه شرکت‌های نوپا برای ترغیب و تشویق و ادامه حیات خود به این معافیت‌ها و تسهیلات از این جنس نیازی مبرم دارند. پس در نظام ارزیابی جدید، به شرکت‌های کوچک‌تر حمایت‌هایی از جنس معافیت‌های مالیاتی و سربازی تخصیص می‌یابد تا از یک فضای گلخانه‌ای برای ادامه حیات و بلوغ برخوردار شوند و شرکت‌های بزرگ‌تر همچون دانش‌بنیان‌های نوآور، که نیازهایی بزرگ‌تر از معافیت‌های مالیاتی دارند، از اعتبار مالیاتی بهره‌مند شوند. شرکت‌های فناور می توانند از مالیاتشان در قالب اعتبار برای تحقیق و توسعه روی محصول یا شرکت های نوپای جدید برای توسعه زنجیره ارزش جدید استفاده کنند.
دهقانی با بیان اینکه تلاش داریم حمایت‌ها را به گونه‌ای تخصیص دهیم که شرکت‌ها به بیان موفقیت و شفافیت ترغیب شوند، ادامه داد: هنگامی که معیارهای شفاف، واقعی و دقیق یک شرکت مانند اندازه و میزان رشد به عنوان ملاک ارزیابی و حمایت قرار بگیرد، حمایت‌ها هم متناسب با این معیارها تخصیص داده شود، رشد و تعالی شرکت‌ها نیز در قالب این نظام شفاف و دقیق ارزیابی، به شکلی متوازن صورت می‌گیرد و شرکت‌ها هم برای رشد و نقش آفرینی در اقتصاد کشورشان ترغیب و تشویق خواهند شد.
ایجاد زنجیره ارزش پیوسته میان صنعت و بازار
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رییس‌جمهوری با اشاره به نقش‌آفرینی نظام جدید ارزیابی و حمایت‌ها برای ایجاد زنجیره به هم پیوسته از دانش تا صنعت و بازار گفت: برمبنای این نظام جدید ارزیابی، یک زنجیره به هم پیوسته از ارزش را ایجاد کنند و دانشگاه به صنعت و بازار را محقق کنند. شرکت‌ها نوپا در دل دانشگاه‌ها، شرکت‌ها نوآور با پیوند به نوپاها، شرکت‌های فناور با بلوغ و پیوند نوآورها شکل می‌گیرند.
دهقانی با اشاره به هموارسازی مسیر شکل‌گیری شرکت‌های بزرگ و پیشران در قالب این نظام جدید ارزیابی عنوان کرد: قریب به 600 شرکت بالغ بر 7 درصد هستند که در دسته شرکت‌های فناور قرار می‌گیرند زیرا تعدادشان کمتر از باقی حوزه‌ها است، حمایت‌ها از این شرکت ها به شکل متمرکزتر، هوشمندتر و هدفمندتر برای توسعه و ایجاد ابرشرکت های پیشران صورت خواهد گرفت.
وی با بیان اینکه دستگاهها وزارتخانه‌ها و صنایع بزرگ به شرکایی نیاز دارند تا بتوانند مسائل بزرگ فناورانه را حل کنند، عنوان کرد: سال گذشته آیین‌نامه‌هایی در راستای اجرای قانون جهش تولید به دستگاهها ابلاغ شد و به موازات آن در معاونت علمی، معاونت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان شکل گرفته است تا شرکت‌های دانش‌بنیان را به بازارهای بزرگ کشور متصل کند. این بازار بزرگ عموماً در اختیار شرکت‌های «دانش‌بنیان فناور» قرار می‌گیرد و در این جریان، اتصال دانش‌بنیان‌ها به بازار گسترده دستگاهها، وزارتخانه‌ها و صنایع بزرگ رقم خواهد خورد. شرکت‌های بزرگ و پیشران دانش‌بنیان که 30 عدد از این شرکت‌ها در قالب یک انجمن با یکدیگر تعامل و همکاری دارند و 50 شرکت هم در نوبت پیوستن به این جمع هستند، علاقمند هستند که با یک جامعه مشخص و توامند از شرکت‌ها و صنایع پیوند بخورند و ضمن حل مسائل راهبردی کشور، بازارشان توسعه دهند.