محدودیت صادرات گالیوم و ژرمانیوم؛ رویکرد جدید چین در جنگ تراشه‌ها چه معنایی برای جهان دارد؟
چین به‌دنبال تشدید جنگ تراشه با آمریکا، تصمیم گرفته است صادرات دو ماده اساسی برای تراشه‌سازی، یعنی گالیوم و ژرمانیوم را محدود کند.
براساس تصمیمات و شرایط کنترل‌کننده جدید، صادرات این دو ماده از دومین اقتصاد جهان نیازمند اخذ گواهینامه است. این دو ماده برای ساخت تراشه استفاده می‌شوند و کاربرد نظامی هم دارند. چین این محدودیت را در واکنش به تلاش‌های واشنگتن برای محدودکردن دسترسی این کشور به فناوری پیشرفته تراشه‌سازی اعمال کرده است.
چین تاکنون بزرگ‌ترین تأمین‌کننده گالیوم و ژرمانیوم زنجیره تأمین جهانی این دو فلز بوده. طبق آمار سازمان صنعتی اتحادیه مواد خام حیاتی (CRMA) چین، اکنون ۸۰ درصد گالیوم و ۶۰ درصد ژرمانیوم جهان در این کشور تولید می‌شوند.
این دو فلز جزو فلزات فرعی هستند؛ یعنی به‌صورت طبیعی یافت نمی‌شوند و محصول نهایی یک‌سری پردازش دیگر هستند. علاوه بر آمریکا، ژاپن و هلند نیز که سازنده تراشه کلیدی ASML هستند، محدودیت‌هایی را برای ارائه فناوری ساخت تراشه به چین اعمال کرده‌اند. «کولین همیلتون» (Colin Hamilton)، از شرکت سرمایه‌گذاری بی‌ام‌او کپیتال مارکتز (BMO Capital Markets)، در مورد این تصمیم این‌چنین گفته است:
«با توجه به اعمال محدودیت برای ارائه فناوری ساخت تراشه به چین از سوی کشورهای مختلف ازجمله هلند، زمان اعلام چنین تصمیمی از سوی چین تصادفی نبوده. موضوع کاملاً ساده است؛ اگر کشورهای سازنده تراشه به چین تراشه ندهند، این کشور نیز به آن‌ها مواد اولیه نخواهد داد.»
این مقابله‌به‌مثل‌های ادامه‌دار بین چین و آمریکا که بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا هستند، نگران‌هایی را در مورد پدیده‌ای تحت عنوان «ملی‌گرایی منابع» به‌وجود آورده است. زمانی با این پدیده مواجه می‌شویم که دولت‌ها برای مسلط‌شدن بر سایر کشورها، از صادرات مواد اساسی و موردنیاز خودداری کنند.
دکتر «گاوین هارگر» (Dr Gavin Harper)، پژوهشگر در حوزه مواد ضروری از دانشگاه بیرمنگام گفته است:
«دولت‌ها بیشتر و بیشتر درحال دورشدن از مفهوم جهانی‌شدن هستند. این عقیده که بازارهای بین‌المللی مواد اولیه ضروری را به‌سادگی در اختیار دیگران قرار خواهند، دیگر قابل‌قبول نیست و اگر نگاه بازتری به قضیه داشته باشیم، متوجه می‌شویم که ممکن است صنعت غرب تا حدودی با تهدید موجودیت مواجه شود.»
گالیوم آرسنید که ترکیبی از گالیوم و آرسنیک است، در تراشه‌های کامپیوتر دارای فرکانس بالا و همچنین برای تولید دیودهای منتشرکننده نور یا همان چراغ‌های LED کوچک و پنل‌های خورشیدی استفاده میشود.
طبق اطلاعات ارائه‌شده از سوی CRMA، تنها شرکت‌های معدودی قادر به تولید گالیوم آرسنید با خلوص موردنیاز برای استفاده در وسایل الکترونیکی هستند. طبق گفته همیلتون، ژرمانیوم برای تولید پردازنده‌ها و سلول‌های خورشیدی نیز استفاده میشود. این ماده برای ساخت عینک بینایی که نظامیان نیاز اساسی به آن دارند نیز به‌کار گرفته میشود. او در ادامه صحبت‌هایش این‌چنین گفته است:
«باید منابع کافی از فلزات خام پایه وجود داشته باشد تا بتوان با ذوب آن‌ها، مواد جایگزین گالیوم و ژرمانیوم را تولید کرد. یکی از موارد مهم برای ساخت قطعه نیمه‌هادی باکیفیت، انتخاب فلزی است که سخت‌تر حل شود. به‌دلیل اینکه چین واقعاً بیشترین میزان تولید گالیوم و ژرمانیوم را دارد، شاید در آینده کشورهایی که به این دو فلز نیاز دارند، مجبور به بازیافت آن‌ها شوند.»
یکی از سخنگویان پنتاگون ماه گذشته اعلام کرد که آمریکا از ذخایر ژرمانیوم برخوردار است، اما ذخیره گالیوم ندارد. این سخنگو در ادامه گفت:
«این سازمان دفاعی با جدیت درحال برداشتن گام‌هایی برای افزایش استخراج و فرآوری مواد اولیه اساسی در داخل کشور ازجمله گالیوم و ژرمانیوم برای ساخت قطعات میکروالکترونیکی و رفع نیاز زنجیره تأمین است.»
البته هنوز انتظار می‌رود که محدودشدن صادرات این دو فلز در بلندمدت تأثیرات محدودی داشته باشد.
در سال‌های گذشته تعداد صادرکنندگان عناصر کمیاب طبیعی افزایش یافته و کمتر از یک دهه سهم چین از صادرات این عناصر از ۹۸ درصد به ۶۳ درصد کاهش یافته است.
«آنا اشتون» (Anna Ashton)، مدیر ارشد اوراسیا در امور شرکت‌های چینی و چینی-آمریکایی، در مورد این موضوع این‌چنین گفته است:
«انتظار داریم شاهد توسعه و استخراج منابع جایگزین گالیوم و ژرمانیوم و همچنین تشدید تلاش‌ها برای بازیافت این مواد و شناسایی مواد جایگزین دسترس‌پذیر باشیم. اعلام خبر جدید اعمال محدودیت صادرات (گالیوم و ژرمانیوم) چین به‌تنهایی دلیل ایجاد چنین تلاش‌هایی نیست؛ وجود انتظارات برای افزایش تقاضا برای چنین موادی، تشدید رقابت و بی‌اعتمادی ژئواستراتژیک، وجود مستندات در مورد تمایل چین برای محدودکردن واردات و صادرات از دیگر دلایل این اتفاق هستند.»
واشنگتن در اکتبر گذشته اعلام کرد که تمام شرکت‌های صادرکننده تراشه به چین که از ابزارها و نرم‌افزارهای آمریکایی استفاده می‌کنند، فارغ از اینکه در چه نقطه‌ای از دنیا تراشه تولید می‌کنند، ملزم به اخذ گواهینامه هستند.
متخصصان هشدار داده‌اند که استفاده از این منابع تسهیلاتی و توانایی‌های فناورانه که هم در اختیار آمریکا و هم در اختیار چین قرار دارد، برای تمام دنیا عواقب زیست‌محیطی خواهد داشت؛ فناوری‌های پاک مهم وابسته به این نوع از مواد (مواد اولیه اساسی) هستند.
چنین مشکلی، یک مشکل ملی نیست، بلکه مشکلی است که ما به‌عنوان نژاد بشر با آن مواجه شده‌ایم. امیدواریم سیاست‌گذاران بتوانند کار خود را به نحو احسن انجام دهند و دسترسی به آن دسته از مواد اولیه اساسی را که برای انتقال انرژی واقعاً ضروری هستند، تضمین کنند و بتوانیم مقابله با چالش‌های پیرامون کربن‌زدایی را شروع کنیم.
با وجود اینکه تأثیر اعمال محدودیت‌های اخیر برای کاهش صادرات برای صنعتگران و مصرف‌کنندگان فاجعه‌بار نخواهد بود، متخصصان هشدار داده‌اند که توجه به اینکه این رویکرد در چه نقاطی از جهان درحال شدت‌گرفتن است، اهمیت دارد.
طبیعتاً دسترسی یا عدم دسترسی به گالیوم و ژرمانیوم برای مردم کوچه و خیابان اهمیتی ندارد؛ اما در مقابل، قیمت ماشینی که می‌خواهند بخرند یا هزینه استفاده از فناوری‌های پاک برای آن‌ها بسیار مهم است! (پس دسترسی به این دو فلز به‌نوعی برای تمام جمعیت یک کشور اهمیت دارد).