فرصت‌‌ها و چالش‌های کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال
نفوذ فراگیر اینترنت و افزایش تعداد پلتفرم‌های دیجیتالی، زمینه را برای تغییر شکل فعالیت کسب‌وکارها فراهم آورد. اقتصاد دیجیتال، سبک درآمدزایی جدیدی است که مشاغل را با شرایط متفاوتی رو به رو کرد. کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال، از امکانات مختلفی بهره‌مندند و شرایط برای رقابت با قدرت‌های اقتصادی در بازار جهانی برایشان مهیا است.
اقتصاد دیجیتال، برای مشاغل کوچک مزایا و معایب متعددی دارد. از سویی حضور در این عرصه برای کسب‌وکارهای کوچک مقرون به صرفه است و دسترسی به بازار جهانی را ایجاد می‌کند و از طرفی رقابت با برندها و چالش‌های فضای سایبری مسیر را برای این کسب‌وکارها دشوار کرده است.
طول و عرض کسب‌وکار کوچک چقدر است؟
کسب‌وکارهای کوچک همان شرکت‌های خصوصی‌ای هستند که در قیاس با مشاغل بزرگ ابعاد و گستره فعالیتشان محدود است. مشاغل کوچک با اندازه نسبتا متوسط و منابع محدود، بازار و مخاطبان خاص خودشان را دارند. این دسته از کسب‌وکارها نقش بسزایی در اقتصاد جامعه را عهده‌دارند. همچنین مشاغل کوچک یکی از اصلی‌ترین عاملان ایجاد شغل، نوآوری و توسعه اقتصاد به شمار می‌روند. البته که تعریف و مشخص کردن محدوده کسب‌وکارهای کوچک از کشوری به کشور دیگر متفاوت است اما یک‌سری ویژگی مشترک میان تعاریف موجود از مشاغل کوچک در همه فرهنگ‌ها وجود دارد.
اصلی‌ترین ویژگی‌های کسب‌وکارهای کوچک عبارتند از:
تعداد کارمندان: در بسیاری از کشورها، تعداد کارمندان یک کسب‌وکار عامل تعیین‌کننده خرد یا کلان بودن آن است. به عنوان مثال، اداره تجارت کوچک ایالات متحده آمریکا طبق تعریفی که از مشاغل کوچک داشت، کسب‌وکارهایی با کمتر از ۵۰۰ کارمند را کسب‌وکار کوچک معرفی کرد. در حالی که طبق گفته اتحادیه اروپا، کسب‌وکارهایی با کمتر از ۵۰ نفر، کوچک محسوب می‌شوند.
درآمد یا گردش مالی: معیار و مولفه دیگری که بر اساس آن مشاغل دسته‌بندی می‌شوند، در آمد یا گردش مالی آن شغل است. به‌طور کلی کسب‌وکارهای کوچک در قیاس با کسب‌وکارهای بزرگ و کلان درآمد کمتری دارند.
میزان سرمایه‌گذاری: مبلغی که به عنوان سرمایه وارد کسب‌وکار شده است نشان‌دهنده وسعت و محدوده فعالیت آن است. لزوما کسب‌وکارهای کوچک و به ویژه خرد به سرمایه بسیار زیادی احتیاج ندارند.
مالکیت مستقل: ساختار و نحوه مدیریت این دسته از مشاغل به مثابه مجموعه‌های عظیم و شرکت‌های بزرگ نیست. مالکیت و مدیریت مجموعه‌های کوچک توسط یک یا بیش از یک نفر اداره میشود.
لازم به ذکر است که بین دو مفهوم کسب‌وکار کوچک و خرد تفاوت وجود دارد. کسب‌وکارهای خرد از لحاظ ویژگی‌های ذکر شده، حداقل تعداد را شامل می‌شوند و به عبارتی می‌توان گفت که زیرمجموعه مشاغل کوچک قرار دارند.
فرآیند تصمیم‌گیری در کسب‌وکارهای کوچک به دلیل کم تعداد بودن و مدیریت انفرادی یا کم‌شمار، سرعت زیادی دارد. انعطاف‌پذیری و تطابق با تغییر و تحولات جامعه در این کسب‌وکارها بیشتر به چشم می‌آید. چالش‌های متعددی هم پیش روی صاحبان این مشاغل قرار دارد، دسترسی محدود به منابع، سرمایه اندک و بازار فروش کم، مهم‌ترین مشکلات مشاغل کوچک است. فروشگاه‌های محلی، بوتیک‌ها، رستوران‌ها و استارت‌آپ‌هایی که ویژگی‌های کسب‌وکار کوچک را دارا باشد، جزوه مشاغل کوچک به حساب می‌آیند.
کدام کسب‌وکارها جزو مشاغل بزرگ هستند؟
از اصلی‌ترین ویژگی‌های مشاغل بزرگ، وسعت قابل توجه کسب‌وکار، سازوکار گسترده و حضور چشمگیر در بازار است. تعداد کارمندان این دسته از مشاغل بیش از مشاغل کوچک است و البته که این اعداد و ارقام نسبت به شرایط اقتصادی هر جامعه متفاوت است.
این دسته از مشاغل تاثیر بسزایی در صنایع گوناگون و به‌طور کلی اقتصاد جامعه دارند. درآمد، گردش مالی و میزان سرمایه مشاغل بزرگ به تناسب گستره کاری، قابل توجه است. این دسته از مشاغل نقش و حضور موثری در بازار دارند و گاها جزو عوامل تعیین کننده در مسائل مختلف از جمله قیمت‌گذاری نیز به شمار می‌روند. مدیریت و تشکیلات اداری کسب‌وکارهای بزرگ، پیچیده و اغلب طبقاتی است. صرفا یک نفر مدیر نیست و هیاتی از مدیران عهده‌دار این مسئولیت هستند. حضور متخصصان، کارشناسان و افراد با مهارت در حوزه فعالیت مربوطه لازم و ضروری است. مشاغل کلان برای حفظ برند و توان رقابت با رقبا در بازار، پیشبرد اهداف، خلق نوآوری، تقویت بخش مالی و ارائه خدمات نیازمند حضور و فعالیت این افراد هستند.
استارتاپ‌ها، صنایع مختلف، فروشگاه‌های زنجیره‌ای از عمده‌ترین نمونه‌های کسب‌وکار بزرگ هستند.
نکته حائز اهمیت این است که معیارهای طبقه‌بندی مشاغل بسته به قانون و مقررات هر کشوری متفاوت است. به علاوه این‌که آستانه کوچک و بزرگی مشاغل در طول زمان و به دلایل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در حال تغییر است.
اقتصاد دیجیتال، فرصت یا محدویت؟
با پیشرفت سریع فناوری و رواج روزافزون خدمات اینترنتی، اقتصاد دیجیتال سبک غالب زندگی امروزی است. در این شیوه از درآمدزایی کسب‌وکارهای کوچک فرصت‌های زیادی برای رشد و ترقی دارند.
حضور آنلاین و تجارت الکترونیک: فناوری‌های مختلف به کسب‌وکارهای کوچک این امکان را می‌دهد تا از طریق رسانه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها و انواع پلتفرم‌های اینترنتی حضور فعال و مداومی داشته باشند. حضور و فعالیت آنلاین باعث میشود که این دسته از مشاغل به مشتریان بیشتری دسترسی داشته باشند و بازار فروش بزرگ‌تری را تجربه کنند.
مقرون به صرفه بودن: اقتصاد دیجیتال با حذف برخی از هزینه‌ها که در سبک کاری سابق متداول بود سبب شد تا مشاغل کوچک بتوانند راحت‌تر محصولات و خدمات خود را تبلیغ کنند و به فروش برسانند. ابزارهای دیجیتال مارکتینگ مانند تبلیغات رسانه‌های اجتماعی و بهینه‌سازی موتورهای جست‌وجو همگی موجب هدفمند و کارآمدشدن تبلیغات با هزینه کمتر شدند.
دسترسی به بازار جهانی: کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال، به بازار جهانی دسترسی دارند. موانع جغرافیایی و فواصل زمانی، هیچ‌کدام دیگر عاملی برای عدم برقراری ارتباط تجاری بین افراد از دو کشور متفاوت محسوب نمی‌شود. صاحبان کسب‌وکار از این طریق می‌توانند همکاران، شرکا و مشتریان جدیدی بیابند و از فرصت‌های تجاری و توسعه کسب‌وکار خود بهره‌مند شوند.
تجزیه و تحلیل داده: فناوری‌های مختلف، نتایج مفیدی از تحلیل داده‌ها به کسب‌وکارهای کوچک ارائه می‌دهند. این اطلاعات، باعث میشود صاحبان مشاغل رفتار مشتری، اولویت‌ها و الگوهای خرید را بشناسند. با استفاده از این بینش، برنامه‌ریزی، استراتژی، جهت تولید و ارائه محصول و خدمت مبتنی بر ذائقه مخاطب تنظیم میشود.
اتوماسیون و بهبود کارایی: کسب‌وکارهای کوچک می‌توانند کارایی عملکرد خود را با استفاده از ابزارهای دیجیتالی بهبود ببخشند. بهره‌مندی از این ابزار، سرعت انجام کار را افزایش، احتمال خطا را کاهش و عملکرد کلی را ارتقا می‌دهد.
رایانش ابری و مقیاس‌پذیری: خدمات پلتفرم‌های ابری باعث میشود مشاغل کوچک بدون سرمایه‌گذاری اولیه سنگین در سخت‌افزار و زیرساخت، به منابع محاسباتی قدرتمند دسترسی داشته باشند. این مقیاس پذیری آنها را قادر می‌سازد تا عملیات خود را در صورت نیاز رشد دهند و تقاضا و دامنه فعالیت گسترده‌تری را در نظر بگیرند.
نوآوری: اقتصاد دیجیتال موانع ورود به صنایع را کاهش داده است. امکان نوآوری و خلاقیت در این عرصه شدت یافته است و در بسیاری از موارد مشاغل کوچک با ابتکارات خود، بازیگران و قدرت‌های اقتصادی حوزه‌های گوناگون را به چالش می‌کشند.
کار از راه دور و جذب استعدادها: در اقتصاد دیجیتال ترتیبات کار از راه دور برای افراد فراهم است. بدون در نظر گرفتن موقعیت مکانی، شرایط فعالیت و حضور در محیط دیجیتالی امکان‌پذیر است. آشنایی با توانمندی‌های گوناگون و جذب استعدادهای مختلف در سطح ملی و حتی بین‌المللی به واسطه رسانه‌های اجتماعی به سهولت اتفاق می‌افتد که البته تاثیر چشم‌گیری در افزایش قابلیت‌ها و امکانات مجموعه کاری دارد.
مزایا و معیاب مشاغل کوچک در اقتصاد دیجیتال
کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال از فرصت‌های ویژه‌ای برای رشد و پیشرفت برخوردارند. فعالیت در پلتفرم‌های آنلاین مزایای متعددی را شامل حال صاحبان مشاغل کوچک کرده است. با این حال در کنار تمامی این امتیازات، معایب و پیامدهای منفی هم دستاورد این شکل از درآمدزایی شده است. علاوه‌بر دسترسی به بازار جهانی و افزایش تعداد مشتریان، چالش‌هایی مانند تهدیدات امنیت سایبری و حریم خصوصی از برجسته‌ترین مواردی است که می‌توان به آنها اشاره کرد.
مزایای کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال:
نوآوری
مقرون به صرفه بودن بازاریابی
دسترسی به بازار جهانی
فرصت‌های تجارت الکترونیک
تجزیه و تحلیل داده‌ها
معایب کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال:
چالش‌های امنیت سایبری
رقابت سخت و شدید
محدودیت منابع
شکاف مهارت‌های دیجیتالی
وابستگی به پلتفرم‌های آنلاین
احتمال نقض قوانین حریم خصوصی
کسب‌وکارهای کوچک اغلب فاقد منابع و تخصص لازم برای اجرای اقدامات امنیت سایبری قوی هستند. برخورداری از زیرساخت امنیتی مستحکم و تجهیز ساختار کسب‌وکار به ابزارهای مقابله با خطرات امنیتی الزامی است. اقتصاد دیجیتال موانع ورود به بازار جهانی را کاهش داده و منجر به افزایش رقابت شده است. دیگر رقیب مشاغل کوچک، مشاغل هم رده خود نیستند و اکنون باید با رقبای قدرتمند و صاحب اعتبار در عرصه بین‌المللی رقابت کنند. محدودیت در منابع مالی و انسانی یکی دیگر از معایبی است که روند سرمایه‌گذاری و بهره‌مندی از فرصت‌های به‌خصوص را با چالش مواجه می‌کند. لزوم حضور در عرصه دیجیتالی تجارت، مهارت و دانش است. این که همه اعضای یک کسب‌وکار کوچک از دانش و مهارت به‌ویژه در حوزه تکنولوژی برخوردار باشند، دور از انتظار است. این موضوع می‌تواند موجب کند شدن روند جمعآوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده‌ها شود. در اقتصاد دیجیتالی، بستر اصلی فروش، پلتفرم‌های آنلاین است و کسب‌وکارها به شدت به این پلتفرم‌ها وابسته هستند. بنابراین بروز هرگونه تغییر، دگرگونی خط‌مشی و اعمال به‌روز رسانی در الگوریتم‌ها احتمال آسیب‌پذیری را افزایش می‌دهد. کسب و کارهای کوچکی که با داده‌های مشتری سر و کار دارند باید از مقررات حفاظت از داده‌ها مانند GDPR (مقررات عمومی حفاظت از داده) پیروی کنند. عدم انجام این کار می تواند منجر به جریمه‌های قابل توجه و عواقب قانونی شود.
اتخاذ استراتژی‌های موثر، تصمیم‌گیری‌های به موقع، بررسی جوانب مختلف و اعمال تغییرات در صورت نیاز به کاهش پیامدهای منفی و بهره‌مندی حداکثری از مزایای حضور کسب‌وکار کوچک در اقتصاد دیجیتال کمک می‌کند.
چشم‌انداز کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال
دیجیتالی شدن ساز و کار درآمدزایی و جایگزینی رسانه و پلتفرم‌های اجتماعی به عنوان محیط کاری فیزیکی، نقش و تاثیرگذاری مشاغل کوچک را پررنگ کرده است. کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال با محدودیت‌های متعددی که در ساختار غیردیجیتالی با آن سر و کار داشتند مواجه نیستند و فضا برای ترقی مهیا است. در حال حاضر با توجه به روند تصاعدی فعالیت کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال چنین پیش‌بینی میشود که نقش این مشاغل به طور فزاینده‌ای افزایش خواهد یافت. کسب‌وکارهای کوچک با درک اهمیت نظر مخاطب، بخش عمده تمرکزشان متوجه روش‌های نوین گردآوری اطلاعات و به کار بردن ابزارهای تحلیل آن داده‌ها خواهد شد. فناوری هوش مصنوعی که موضوع ترند این روزهاست، مسیرهای ارتباطی و نحوه ارائه خدمات و گردآوری اطلاعات را تغییر داده است. البته که به مرور زمان این فناوری تکامل می‌یابد و تحولات بیشتری را در حیطه‌های گوناگون به‌وجود خواهد آورد. اقتصاد دیجیتال همکاری فرامرزی بین مشاغل کوچک را تسهیل خواهد کرد و انتظار می‌رود که در آینده‌ای نه چندان دور شاهد شکل‌گیری مجموعه‌های چندملیتی بیشتری شویم. مهیا بودن شبکه‌ای گسترده برای ارتباط سریع و اشتراک‌گذاری منابع، اطلاعات و مدارک جزوه مواردی است که مسیر حرکت را برا کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتالی هموار می‌کند. فناوری‌های نوظهور مانند بلاک‌چین، اینترنت اشیا و واقعیت مجازی و واقعیت افزوده فرصت‌های جدیدی را برای کسب‌وکارهای کوچک در راستای ایجاد محصولات و تجربیات منحصربه‌فرد ارائه می‌کند.
وضع قوانین و تدوین آئین‌نامه‌ها، موجب استانداردسازی چارچوب کاری مشاغل میشود. تحقق این امر، گام بزرگ و موثری در جهت فعالیت اصولی کسب‌وکارها در اقتصاد دیجیتال و کاهش حداکثری خطرات و سوءرفتارها به شمار می‌آید. ابزارهای نظارتی و تعیین حدود و اعلام انواع تعرفه‌ها از سمت دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی، اعتماد مشتری به خریدار را جلب کرده و مقدار خرید و فروش را افزایش می‌دهد. برای همگام شدن با پیشرفت‌های تکنولوژی، کسب‌وکارهای کوچک برای ارتقای مهارت نیروی کار خود سرمایه‌گذاری خواهند کرد. افراد بامهارت و برخوردار از سواد دیجیتال گروه و هسته اصلی کسب‌وکارها را شکل خواهند داد.
کسب‌وکارهای کوچک به طور قابل توجهی از اقتصاد دیجیتال استقبال میکنند و با استفاده از ابزار دیجیتالی، رسانه و شبکه‌های اجتماعی به دنبال گسترش دامنه دسترسی و تعامل با مشتریان و رقابت در سطح جهانی هستند. پیشرفت و تحولات حوزه تکنولوژی و نفوذ فراگیر اینترنت تبدیل به فرصت طلایی برای درخشش مشاغل کوچک شده است.
کسب‌وکارهای کوچک ایرانی در اقتصاد دیجیتال تا کجای راه را آمده‌اند؟
کسب‌وکارهای کوچک ایرانی با فراهم آمدن بسترهای دیجیتالی به سرعت روی این پلتفرم‌ها مشغول به فعالیت شدند. تعداد استارت‌آپ‌های فناوری که در حوزه‌های مختلف از جمله فین‌تک، سلامت الکترونیک و آموزش الکترونیکی تمرکز دارد، افزایش یافت. البته که روحیه همکاری و علاقه‌مندی به فناوری عامل مهم در تسریع انطباق با تحولات این حوزه و تداوم جریان آنها است. کسب‌وکارهای کوچک ایرانی به مثابه سایر کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتال از شبکه و رسانه‌های اجتماعی در جهت دسترسی به بازار جهانی و مشتریان بیشتر استفاده میکنند. از سمت دولت نیز یک‌سری طرح‌های حمایتی شامل حال کسب‌وکارهای کوچک شد که بیشتر متوجه حوزه دانش بنیان بود. واکنش‌های دولت ایران نسبت به این دسته از مشاغل نشان‌دهنده این بود که به اهمیت اقتصاد دیجیتال آگاهند و متوجه تاثیر آن در عرصه بین‌المللی هستند اما به طور کلی حمایت‌های دولتی به شکل فزاینده‌ای صورت نگرفت و در حد همان چند طرح باقی ماند. کسب‌وکارهای کوچک در اقتصاد دیجیتالی در ایران به دلیل وجود تحریم‌ها با چالش‌هایی مواجه هستند. سیستم پرداخت الکترونیک و انجام تراکنش‌های دیجیتالی به علت تحریم و محدودیت‌های بین‌المللی فرآیند خرید و فروش فرامرزی را سخت کرده است.