نبرد فضایی میلیاردرها
فعالان محیط‌زیست از جنگ قدرت ایجاد شده برای تصاحب مدار پایین زمین و ارسال هرچه بیشتر ماهوارههای اینترنتی به فضا نگران هستند.
میلیاردری که صاحب یکی از تاثیرگذارترین شبکه‌های اجتماعی جهان است و بیش از نیمی از بازار خودروهای الکتریکی در آمریکا را در اختیار دارد، در عین داشتن لقب ثروتمندترین فرد جهان، نامش در میان فهرست تاثیرگذارترین چهره‌های دنیا هم به چشم می‌خورد؛ او یازده فرزند دارد و همه‌چیز بر وفق مرادش است.
اما هیچ کدام عطش وی را به پیشرفت بیشتر فرو ننشانده و حالا ایلان ماسک، این مرد عجیب دنیای فناوری، در سودای تصاحب فضا است. به نظر می‌رسد نقشه‌های وی تا اینجای کار نیز خوب پیش رفته است؛ زیرا شرکت اسپیس‌ایکس ماسک که در سال ۲۰۰۲ تاسیس شد، طی ۵ سال اخیر بیش از ۴۵۰۰ ماهواره استارلینک را به مدار زمین فرستاده و این عدد معادل بیش از نیمی از کل ماهوارههای فعالی است که در این مدار حول زمین در گردش هستند. به لطف این ماهواره‌هاست که این میلیاردر معروف، توانسته دسترسی اینترنتی مناسبی را تقریبا در کل پهنه زمین فراهم کند و همین امر، ماسک را صاحب نفوذ و قدرتی مثال‌زدنی در دنیای ارتباطات کرده است؛ به‌طوری که حالا عملکرد وی در نبردهای نظامی نیز تاثیرگذار است و تصمیماتش حتی می‌تواند سرنوشت جنگ‌ها را هم تغییر دهد.
اما به نظر می‌رسد این مرد بلندپرواز باید خود را برای نبرد با مبارز تازه نفسی آماده کند که اتفاقا وی نیز یکی از میلیاردرهای سرشناس دنیای فناوری است. جف بزوس، مالک خرده‌فروشی آنلاین آمازون که لقب سومین فرد ثروتمند جهان را نیز در اختیار دارد، حالا با آغاز ارسال ماهوارههای اینترنتی به مدار زمین، قصد دارد نفوذ ماسک در عرصه ارتباطات فضایی را به چالش بکشد. همین چند هفته پیش بود که نخستین ماهواره بزوس و شرکت تحت امرش، در قالب پروژه کوئیپر روانه فضا شد و در مدار زمین قرار گرفت. با این حساب، انتظار می‌رود که صنعت فضایی و ارتباطات ماهواره‌ای به زودی تحت سیطره یکی از این دو مرد ثروتمند که دست‌کم یکی از آنها به‌شدت مستعد بروز رفتارهای تکانشی است، قرار بگیرد. کما اینکه ویکتوریا سامسون، یکی از مقامات واشنگتن در بنیاد غیرانتفاعی «جهان امن» که در فعالیت‌هایش بر پایداری فضایی جهان تمرکز دارد، اخیرا تاکید کرده بود: «هرگاه قدرت تا این اندازه در دست یک تصمیم‌گیر مشخص قرار گیرد، باید نگران بود.» جنگ اوکراین و روسیه نیز یکی از مثال‌هایی است که به خوبی حساسیت تصمیمات فردی مانند ماسک بر سرنوشت دنیا را تبیین می‌کند.
نگرانی از تاثیرگذاری‌های روزافزون ماسک
در سپتامبر ۲۰۲۲ بود که ارتش اوکراین عزم آن کرد تا حمله پهپادی غافلگیرکننده‌ای را علیه کشتی‌های روسیه انجام دهد که در شهر بندری سواستوپول در شبه‌جزیره کریمه قرار داشتند. از آنجا که بخش اعظم زیرساخت‌های ارتباطی معمول تخریب یا مختل شده بودند، اوکراین خواستار آن شد تا این فرآیند را با تکیه بر ارتباطات ماهواره‌ای شرکت اسپیس‌ایکس پیش ببرد و برای این کار از ماسک درخواست کمک اضطراری کرد. درخواستی که از سوی ماسک رد شد؛ زیرا وی اظهار کرد که بیم آن دارد که روسیه در پاسخ به حمله، دست به حمله اتمی بزند و این سرآغاز وخیم شدن اوضاع سیاست جهانی باشد.
با تمام اینها، نقش قابل‌توجه ماسک به عنوان فردی که تصمیماتش در اجرای برنامه‌های دو طرف یک جنگ تا این اندازه تاثیر دارد، این سوال را مطرح می‌کند که تمرکز این میزان از تاثیرگذاری در دستان یک فرد چه پیامدهایی می‌تواند به دنبال داشته باشد؛ خصوصا آنکه حالا شرکت تحت امر ماسک هر هفته ماهوارههای جدیدی را به مدار زمین می‌فرستد و نقش وی در ارتباطات ماهواره‌ای در حال پررنگ‌تر شدن است. این شرکت که فعلا بیش از یک و نیم میلیون کاربر فعال در سراسر جهان دارد، مجوز آن را دریافت کرده تا در مجموع ۴۲هزار ماهواره به مدار زمین بفرستد و این عدد باعث میشود فعالیت‌های فضایی اخیر آمازون که فعلا صرفا دو نمونه اولیه از ماهوارههای خود را روانه فضا کرده، تا حدی خنده‌دار به نظر برسد. آن‌طور که آمازون در برنامه‌های خود اعلام کرده است، گویا این شرکت قصد دارد به زودی تا ۳هزار ماهواره به مدار زمین بفرستد.
در همین حال، تلاش‌های جف بزوس به عنوان یکی از مشتاقان فعالیت‌های فضایی، با خطاهای زیادی همراه بوده است و همین امر باعث میشود کارشناسان به تلاش‌های وی برای رقابت با ماسک، به دیده تردید نگاه کنند. پروژه کوئیپر آمازون یک سال پیش قرار بود ماهواره‌هایی را به فضا بفرستد. اما پرتاب راکتی که دو ماهواره این شرکت موسوم به کوئیپرست ۱ و ۲ را بر عهده داشت، موفقیت‌آمیز نبود و برنامه‌های این شرکت را با تاخیر مواجه کرد.
فرآیند حمل ماهوارههای کوئیپر قرار است طی فعالیت‌های شرکت «بلو اوریجین» بزوس انجام شود که کار ساخت راکت‌ها را دنبال می‌کند و حتی یک‌بار مقدمات سفر فضایی وی را نیز فراهم کرد. اما مساله آن است که هنوز هیچ‌یک از پرتاب‌های این شرکت برای قرار دادن ماهواره در مدار زمین موفقیت‌آمیز نبوده. بر اساس گزارش نیویورک‌تایمز، راکت گلن این شرکت که برای حمل ماهوارههای این شرکت تا قرار گرفتن در مدار زمین طراحی شده‌اند، سه سال از برنامه زمان‌بندی تعریف شده عقب است و تازه در ۶ ا‌کتبر امسال، یعنی همین دو، سه هفته پیش، پرتاب آزمایشی نخستین نمونه‌های اولیه ماهوارههای آمازون، به کمک راکت Atlas V از شرکت ULA انجام شد. با وجود تمام این دشواری‌ها و عقب‌ماندگی‌ها، بزوس امیدوار است که تا سال ۲۰۲۹، تعداد ۳۲۳۶ ماهواره را به فضا بفرستد و آمازون، ولو با تاخیر و فاصله زمانی نسبت به رقبای قدری مانند اسپیس‌ایکس، بتواند قدم به میدان رقابت‌های فضایی بگذارد.
با تمام اینها، سامسون معتقد است که اگرچه اسپیس‌ایکس به عنوان نخستین شرکتی که به صورت جدی رقابت در این حوزه را شروع کرده، از امتیازاتی بهره‌مند شده، اما همچنان شرکت‌های دیگری در حال قدم گذاشتن به این میدان رقابت هستند و رسیدن به رکوردها و نفوذی که اکنون ماسک در این صنعت دارد، برای آنها کاملا دور از ذهن نیست. مثلا یوتل‌ست (Eutelsat) متعلق به شرکت «وان‌وب» یکی از این رقباست که اکنون ۶۳۴ ماهواره فعال در مدار پایین زمین دارد و سرویس‌دهی در بخش‌هایی را که ماهوارههای استارلینک شرکت اسپیس‌ایکس در حال فعالیت هستند نیز انجام می‌دهد.
در اوایل امسال نیز اتحادیه اروپا اعلام کرد که برای پرتاب ۱۷۰ ماهواره به مدار زمین در فاصله سال‌های ۲۰۲۵ تا ۲۰۲۷ برنامه دارد. در آن زمان تیه‌ری برتون، کمیسیونر امور بازارهای داخلی اتحادیه اروپا در سخنانی تاکید کرد: «حمله نظامی روسیه به اوکراین نشان داد که خدمات ارتباطی مستقل و امن فضایی، در چنین موقعیت‌هایی تا چه اندازه حیاتی و تاثیرگذارند و می‌توانند بر نتایج نهایی اثرگذار باشند.»
لزوم اعمال سخت‌گیری‌های بین‌المللی
سامسون از کارشناسان حوزه تنظیم‌گری فعالیت‌های فضایی نیز در تشریح اهمیت و تاثیرگذاری اسپیس‌ایکس و دیگر شرکت‌های خصوصی این حوزه، از مقرراتی نام می‌‌برد که با هدف تعیین مرزهای پیش‌روی طرفین مختلف در این عرصه، نگاشته شده‌اند. وی با اشاره به «معاهده ماورای جو» که پیمانی بین‌المللی است و در سال ۱۹۶۷ میلادی با هدف مدیریت بهره‌برداری از منابع ماورای زمین نگاشته شده است، می‌گوید: «امضای این معاهده توسط کشورهای مختلف مهر تاییدی بر آن است که کشورها در برابر آنچه شرکت‌های مختلف، روانه اطراف جو زمین می‌کنند، مسوولند و باید سخت‌گیرانه بر آنچه طی پروژه‌های مختلف پرتاب‌های ماهواره‌ای انجام میشود، نظارت شود.»
با تمام اینها، تا امروز کمک چندانی از این مقررات برای حل‌وفصل و مقابله با تصمیم یک‌جانبه‌ای که ماسک در مواجهه با موضوعی مانند آنچه در مورد اوکراین گرفت، گرفته نشده است. در واقع آنچه اکنون صاحب‌نظران این حوزه را نگران کرده، صرفا حدود تاثیرگذاری بر دنیای وب و تسلط یک فرد یا گروه مشخص بر مدار پایین زمین نیست، بلکه رشد سریع فعالیت‌های شرکت‌هایی مانند اسپیس‌ایکس در پرتاب ماهواره به مدار زمین، حالا این سوال را مطرح کرده که اساسا فضای اطراف زمین، تا چه اندازه ظرفیت میزبانی از این اجرام دست‌ساخت بشر را داراست.
گواه این مطلب، تاخیر اندکی است که اخیرا در اجرای ماموریت Chandrayaan-۳ متعلق به هند ایجاد شد. این ماموریت که با هدف فرود بر ماه برنامه‌ریزی شده بود، به دلیل بیمی که از بروز برخورد میان اجرام می‌رفت، با چهار ثانیه تاخیر اجرا شد و سرانجام فضانورد مورد نظر به سلامت در قطب جنوب ماه فرود آمد. موریبا جاه، از محققان فضایی دانشگاه تگزاس آستین در تاکید این نگرانی‌ها می‌گوید: «هر کدام از پوسته‌ها و بزرگراه‌های فضایی مختلف، ظرفیت محدودی دارند؛ درست مانند ظرفیت جاد‌ه‌ها و اتوبان‌های زمینی. آنچه باعث نگرانی شده آن است که اکنون ظرفیت بسیاری از این بزرگراه‌های فضایی، تقریبا تکمیل شده.» وی می‌افزاید: «از سوی دیگر شاهد آنیم که اکنون کشورها برای محکم کردن جای پای خود در فضا و طرح ادعای مالکیت بر بخش‌هایی از آن، از هر آنچه در توان دارند برای اشغال بیشتر فضای مدارهای جو زمین استفاده می‌کنند.»
با این حال نظر جاه در مورد فعالیت‌های ماسک در امور فضایی آن است که با توجه به الزام اسپیس‌ایکس به دریافت مجوز برای پیشبرد تک‌تک فعالیت‌هایش، نمی‌توان او و شرکت تحت امرش را در این پیشروی‌ها سرزنش کرد و شاید آنکه باید سرزنش شود، دولتی است که مجوز این کار را به وی داده است. این کارشناس تاکید می‌کند: «بدون شک اگر حمایت‌های بی‌دریغ دولت آمریکا نبود، ماسک نمی‌توانست به نقطه‌ای برسد که مالکیت بیش از نیمی از ماهوارههای فعال کل جو را در اختیار بگیرد. در نتیجه اگر قرار است کشورها فکری به حال این موضوع کنند، باید آمریکا را مکلف کنند که در برابر اشغال مداری انجام شده، پاسخگو باشد.
به باور محققان، اشغال مدارهای اطراف زمین، نوعی رفتار استعمارگرانه است و نباید فراموش کرد صرف آنکه قانون اجازه انجام یک کار را صادر کرده باشد، لزوما به معنای آن نیست که عمل انجام شده، کاری درست و شایسته است.
نگرانی‌های موجود در این مورد، تنها مربوط به ماهوارههای فعالی نیست که بخش عمده آنها توسط شرکت‌های خصوصی و اسپیس‌ایکس پرتاب شده‌اند؛ زیرا برآوردهای آژانس فضایی اروپا نشان می‌دهد که اکنون بیش از ۳۰هزار جرم و پسماند فضایی که اندازه‌ای بالای ۱۰ سانتی‌متر داشته باشند، در مدار زمین در حال گردش است و بیش از نیمی از این زباله‌های فضایی، نتیجه فعالیت‌های دولت‌ها و شرکت‌های خصوصی مختلفی هستند که برای تصاحب هرچه بیشتر مدار پایین زمین، در نبردند.