فرصت‌های کارآفرینی در صنعت تجهیزات الکترونیک و مخابرات ایران از زبان یک استاد کارآفرین
علی فتوت احمدی، استاد دانشکده‌ی مهندسی برق دانشگاه شریف، اگرچه در کنار فعالیت علمی و دانشگاهی، اختراعات و فعالیت‌های کارآفرینانه‌ی متعددی همچون تولید و فروش دستگاه‌های جی‌پی‌اس خودرو و موتورسیکلت وایزر و ده‌ها محصول دیگر را در کارنامه‌ی خود دارد، اما خود را الگوی مناسبی برای کارآفرینی جوانان و کارشناسان نمی‌داند. وی در مصاحبه‌ای، ضعف سرمایه‌گذاری خطرپذیر و به‌عبارت کلی‌تر، تامین مالی در صنعت مخابرات و الکترونیک را باعث رویگردانی اکثر فارغ‌التحصیلان از کارآفرینی در این عرصه می‌داند.
جناب فتوت، شما علاوه بر مدارج علمی، محصولات و برندهای متعددی را به بازار عرضه کرده‌اید، کمی در مورد این محصولات و زمینه‌ی فعالیت‌شان توضیح دهید.
ما شرکت کاوشکام آسیا را در سال ۱۳۷۰ به عنوان یک گروه تحقیقاتی تاسیس کردیم تا پروژه‌هایی که در کنار فعالیت دانشگاهی تا حدی پیشرفت می‌کنند را در فضای واقعی بیرون به مرحله‌ی محصولی برسانیم و سپس در صورت موفقیت در آزمایش‌های نمونه سازی و تست بازار، به عنوان محصول در بازار عرضه کنیم. در واقع هدف نام‌گذاری با نام «گروه تحقیقات خدمات مخابراتی کاوشکام آسیا»، نمایش همین مسئولیت و هدف در ما بود. در آن زمان نیاز کشور بعد از جنگ در زمینه زیرساخت‌های ارتباطی کشور بعد از سال‌ها عدم توسعه، کاملا مشهود بود و ما البته در کنار آن فرصت صادرات خدمات مهندسی در زمینه‌ی طراحی مدار مجتمع را هم به خوبی در بازار می‌دیدیم.
درک نیازهای روز کشور و روند این صنعت در دنیا، ما را در سال ۱۳۷۵ به طراحی و ساخت سیستم گیرنده ETCAS، تلفن بی‌سیم و طراحی موبایل در تکنولوژی GSM سوق داد که زمان نشان داد چگونه این فناوری به رشد و توسعه شبکه موبایلی کشور همراه بوده است.
در سال‌های بعد، ورود به صنعت روشنایی و با تاسیس شرکت افراتاب و ورود به سیستم‌های مدیریت ناوگان حملونقل و سیستم‌های بهینه‌کننده پوشش شبکه‌ی موبایل، همگی از اقداماتی بود که در این مسیر بعضی با موفقیت همراه بود.
در سال ۱۳۹۰، در کنار اخذ جایزه علمی در جشنواره معتبر خوارزمی، موفق به توسعه سامانه نرم‌افزاری بومی مدیریت ناوگان حملونقل کاوشکام نیز شدیم که در واقع ریشه‌ی تولید محصول موفق جی‌پی‌اس خودرو و موتورسیکلت وایزر در سال‌های آینده بود. ورود به حوزه طراحی و ساخت لینک‌های رادیویی نیز از اقدامات مهم ما در این سال بود. در طی سال‌های ۹۰ تا ۹۷ اقدامات مهمی در زمینه پایش شبکه موبایلی و تولید دستگاه‌های پایش سلامت نیز انجام دادیم، اما در سال ۹۷ بود که شاید یکی از مهم‌ترین و عمومی‌ترین محصولاتمان را برای مصرف‌کننده عمومی به بازار عرضه کردیم که محصول جی‌پی‌اس خودرو و موتورسیکلت با برند وایزر بود.
امروز شرکت کاوشکام آسیا با ده‌ها محصول مختلف در زمینه الکترونیک، مخابرات، اینترنت اشیا و نرم‌افزارهای مختلف در بازار حضور دارد که ردیاب خودرو، دیتالاگر دما و رطوبت، پروب از راه دور کیفیت شبکه موبایل، مودم LTE، دستگاه نوار قلب، مدیریت ناوگان حمل و نقل، نرم افزار پایش محیطی سرنا و نرم‌افزار قلب سبز از مهم‌ترین آنها به شمار می‌رود.
همان‌طور که از مسیر این ۳۰ و چند سال گفتید، مشخص است که فراز و نشیب‌های فراوانی را طی کرده‌اید. این مسیر کارآفرینی برای شما چگونه بوده است؟
نکته کاملا درست و مهمی است که دوست دارم با جوان‌ترها هم به اشتراک بگذارم. در طی این ۳۲ سالی که از تاسیس کاوشکام می‌گذرد، هیچ‌گاه با یک مسیر مستقیم روبه‌رو نبوده‌ایم و شاید بهتر است بگوییم در مسیری پرپیچ‌وخم و از تونل‌های مختلفی عبور کرده‌ایم که در ابتدا، انتهایش را نمی‌شد حدس زد و حتی کسی پیش‌بینی نمی‌کرد موفقیت بزرگ ما بعد از ۲۰ سال بروز پیدا کند ولی نکته مهم مایوس نشدن، ادامه دادن و در نهایت شناخت فرصت‌های جدید از دل تهدیدها و به خصوص شناخت فرصت‌های جدیدی است که تکنولوژی‌های نوین در اختیار ما قرار می‌دهد. به عنوان مثال، محصول وایزر که یک محصول کاملا جاافتاده در بازار امروز است، محصول تکنولوژی و فعالیت‌هایی است که در دهه‌های قبل در حل مسائل مرتبط با مدیریت ناوگان حملونقل با آن روبه‌رو بودیم و امروز با یک نیاز جدید در بازار، تبدیل به یک محصول مورد نیاز بازار عمومی و خودروهای عادی شد. بنابراین، نکته مهم در کارآفرینی، یادگیری مداوم، بررسی نیاز بازار، امتحان و شکست و در نهایت استمرار است.
شما به عنوان یک استاد دانشگاه که در صنعت هم فعال هستید، وضعیت ارتباط دانشگاه و صنعت را چگونه می بینید و ورود خود به عنوان یک کارآفرین در این مسیر چگونه بود؟ آیا مسیر شما می تواند الگویی برای دیگران باشد؟
قطعا خیر، بنده به علت نیاز مالی کار بخش خصوصی را با مشاوره شروع کردم. همیشه دچار کمبود وقت بودم. عملا دو مسئولیت را هم‌زمان بر عهده داشتم. یک فرد دانشگاهی از نظر من فرد مستعدی است که جامعه او را برای رشد و توسعه مبانی دانشی جامعه برگزیده است. باید یک استاد دانشگاه که توان لازم را دارد از حیث تامین مالی و هزینه‌های تحقیقاتی در شرایط ایده‌آل باشد. در واقع مسیری که من طی کردم به‌دلیل نیاز مالی شخصی‌ام بود و علی‌القاعده نمی‌تواند به دیگران توصیه شود. در دنیا کارآفرینان درست است که متخصصان علمی دانشگاهی برای موفقیت‌شان کمک می‌گیرند ولی مسیرشان پرریسک‌تر و چالشی‌تر و در عین حال با موفقیت بیشتری همراه است.
برای دانشجویان الکترونیک و مخابرات، فرصت‌های کاری در این صنعت چگونه است و تا چه حد فرصت کارآفرینی برای تازه‌واردان به صنعت فراهم است؟ آیا صرف اختراع و ابتکار در زمینه‌ی محصول برای موفقیت در این زمینه کافی است؟
در هر سیستمی یک نقطه تعادل وجود دارد. در هر کشوری مهندسین کارآمد قیمت بالا دارند. گاهی افراد با این تصور که در فلان جا چنین حقوقی می‌دهند از کشور خارج می‌شوند و در فضای جدید در مقابل حقوق بالاتر هزینه‌های بسیار بالاتر را تجربه می‌کنند و بعد از مدتی متوجه می‌شوند که با فشار بالاتر مشغول فعالیت هستند و امکان لحظه‌ای توقف را ندارند. اما فرصت کارآفرینی با فرصت شغلی دو امر متفاوت است.
در کشورهای غربی اقتصاد بر مبنای تقاضا به جلو می‌رود. تولیدکنندگان متعدد در یک عرصه سخت رقابت می‌کنند. در کشور ما با ۸۰ میلیون جمعیت، اقتصاد بر مبنای عرضه و تولید به جلو می‌رود. ما در مورد تمام نیازها تولیدکننده نداریم. در بسیاری مواقع توجه کرده‌اید که کالای خارجی گرانتر و یا بسیار گرانتر از کالای ایرانی است. اما تولیدکننده ایرانی که بتواند خدمات پس از فروش خوب ارائه کند هر روز بیشتر رشد می‌کند چون کالای خارجی در کشور به‌صورت مختلف Dump شده و فاقد حمایت است.
نکته دیگر برای کارآفرینی، کار مستمر است. کارآفرینان موفق در داخل کشور سال‌ها برای رسیدن به نتیجه تلاش کرده‌اند. حتی در خارج از کشور تعداد محدودی مناطق که فرهنگ Venture Capital یا سرمایه‌گذاری خطرپذیر در آنها وجود دارد به جوان فارغ‌التحصیل بر مبنای دو، سه برگه ایده، منابع مالی نمی‌دهند بلکه کارآفرین باید تجربه کاری بسیار عالی و توان مدیریتی و ایده بسیار ناب در بازاری روبه‌رشد داشته باشد تا موفق به جذب سرمایه شود. در ایران گروه‌های سرمایه‌گذار، سرمایه‌گذاری ریسک پذیر (Venture Capital) و سرمایه‌گذاران نیک‌اندیش (Angel investor) چند سالی است که در بخش خصوصی شکل گرفته‌اند که نوید سرمایه‌گذاری بر روی طرح‌های کارآفرینانه جوانان را می‌دهند.