زیست مجازی در گرو سیاستگذاری مناسب
با گذشت حدود ۴ ماه از دستور رئیس‌جمهور برای بهبود کیفیت اینترنت در راستای رسیدگی به مطالبه و گلایه مردم در این زمینه، این موضوع همچنان تعیین تکلیف نشده است. ابراهیم رئیسی هفتم تیرماه گذشته دستور داد برای حل مشکل کندی اینترنت، کارگروهی متشکل از مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تشکیل شود و حداکثر تا یک ماه بعد راهکاری برای رفع این مشکل ارائه دهند. با گذشت این زمان اما همچنان راهکاری در این زمینه ارائه نشده و نارضایتی کاربران و فعالان حوزه فناوری از این موضوع پابرجاست.
از طرفی وزیر ارتباطات هم چندی پیش در حاشیه جلسه هیات دولت درباره دستور رئیس‌جمهور برای حل مشکل کندی اینترنت اعلام کرد که در گذشته سرمایه‌گذاری لازم برای برخی از زیرساخت‌های شبکه انجام نشده است. حالا علاوه بر زخم کهنه فیلترینگ که مسوولان بارها درباره بازنگری سیاست‌های آن صحبت کرده‌اند، کاربران باید با کیفیت پایین اینترنت نیز دست‌وپنجه نرم کنند. با اینکه وزیر ارتباطات در مدت اخیر دلیل کندی اینترنت را استفاده از وی‌پی‌ان‌ها اعلام کرده بود، اما حدود یک سال از زمانی که استفاده از ابزارهای فیلترشکن به تجربه روزمره مردم تبدیل شده، می‌گذرد و با این وجود گشایشی در وضعیت زیست مجازی آنها و کیفیت اینترنت ایجاد نشده است.
درباره ناکارآمدی فیلترینگ
کیفیت نامناسب اینترنت مدت‌هاست که باعث نارضایتی کاربران شده، با این همه در این مدت گزارش‌های منتشر شده از سوی رگولاتوری حاکی از افزایش سهم ترافیک داخلی است. در همین راستا پویا پیرحسینلو، رئیس کمیته اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک و مدیرعامل شرکت ارائه‌دهنده خدمات رایانش ابری ابرآروان در نشست وضعیت و کیفیت اینترنت کشور که در چهارمین رویداد ایران دیجیتال برگزار شد، در این باره گفت: «در ابتدای این دولت، پهنای باند بین‌الملل ۴.۶ ترابیت بود و این میزان فریز شده و آمار آن اعلام نمی‌شود.» به گفته پیرحسینلو، ایران در میان ۱۰۰ کشور با بیشترین میزان تولید ناخالص داخلی (GDP) یکی از بی‌کیفیت‌ترین اینترنت‌ها را دارد. پیرحسینلو در ادامه این نشست اظهار کرد: «مدیران ارشدی وجود دارند که دو گزاره غلط می‌دهند؛ اول آنکه تجهیزات فیلترینگ روی کیفیت اینترنت تاثیر نداشته است، دوم اینکه توانایی مقابله با وی‌پی‌ان‌ها وجود دارد؛ چون به مردم بی‌اعتماد هستیم، آنها را از شبکه جهانی محروم می‌کنیم.»
این عضو انجمن تجارت الکترونیک در مورد ناکارآمدی سیاست فیلترینگ ادامه داد: «به عنوان مثال سایت bitly بعد از فیلترینگ از هزار سایت پربازدید ایرانی خارج شده است، اما سایت‌های مستهجن این‌طور نیستند. این ناکارآمدی سیستم فیلترینگ است. طبق گزارش‌های مختلف بین ۶۰ تا۸۰ درصد مردم از فیلترشکن استفاده می‌کنند. مقابله با هرزه‌نگاری و قاچاق انسان و کلاهبرداری هم با این سیاست ناکام بوده است. باید سیاستگذاری به شکلی باشد که استفاده مردم از فیلترشکن‌ها به ۲۰ درصد برسد.» پیرحسنلو در این نشست از برخی نهادهایی انتقاد کرد که درخصوص وضعیت فیلترینگ تصمیم‌گیری می‌کنند و گفت: «موضوع دومی که مجلس می‌تواند به آن ورود کند، کمیته فیلترینگ است که هیچ‌کس در آن پاسخگو نیست. حتی مصوبات این کمیته هم منتشر نمی‌شود.» مدیرعامل ابرآروان ادامه داد: «گوگل را از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۳ بررسی کردیم. در این مدت لود گوگل برای کاربران ایرانی از ۲ثانیه به ۶ ثانیه رسیده است. اگر وزارت ارتباطات مدعی توسعه شبکه است، چرا لود گوگل این‌طور شده.»
انجمن تجارت الکترونیک تهران مدتی پیش گزارشی از کیفیت اینترنت در ایران منتشر کرد که اینترنت ایران را با عنوان «قهرمان اینترنت بی‌کیفیت در جهان» معرفی کرده بود. در روزهای بعد از انتشار گزارش انجمن تجارت الکترونیک، وزیر ارتباطات در حاشیه نشست هیات دولت اعلام کرد که محتوای این گزارش اخیر انجمن، منصفانه نیست. همچنین زارع‌پور اعلام کرد که در یک نشست با حضور اعضای انجمن و شرکت ارتباطات زیرساخت، گزارش اخیر انجمن مورد بررسی قرار گرفته است. در ویدئوی کامل این نشست که کمی بعد از سوی وزارت ارتباطات منتشر شد، مشخص شد که در این جلسه بخش دولتی انتقادات فراوانی به محتوای گزارش انجمن تجارت الکترونیک وارد کرده است. بخش عمده انتقادات از سوی محمد جعفرپور، قائم‌مقام شرکت ارتباطات زیرساخت مطرح شد. او بسیاری از محتوای گزارش انجمن را غیر دقیق دانست و به این نکته اشاره کرد که آی‌پی داخلی در گزارش اخیر در نظر گرفته نشده و بسیاری از اطلاعات نیز به همین دلیل نادرست خواهند بود. اما اعضای انجمن اعلام کردند آی‌پی داخلی به‌طور آگاهانه کنار گذاشته شده و هدف اصلی این گزارش نشان دادن دلایل نارضایتی کاربران از کیفیت اینترنت است که بیشتر روی بخش خاکستری سایت‌ها در ایران متمرکز هستند. در پایان جلسه هر دو بخش خصوصی و دولتی به این نتیجه رسیدند تا با مشارکت بیشتر بخش خصوصی و انطباق شاخص‌های هر دو بخش، گزارش‌های دیگری نیز نوشته شود.
حالا پویا پیرحسینلو، رئیس کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک درباره نتیجه نهایی جلسه‌ای که این انجمن با وزارت ارتباطات داشته است، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «یکسری جلسات با اعضای وزارت ارتباطات برگزار شد که شاهد برخی بهبودها و تغییرات نسبی در کیفیت اینترنت همزمان با برگزاری این جلسات بودیم. به این ترتیب برخی از اختلالات که از سمت وزارت ارتباطات بود در زمان برگزاری این جلسات برطرف شد. اما وزارت ارتباطات اعلام کرد که چیزی را تغییر نداده است. با این حال در نمودارها به‌طور شفاف مشخص بود که تغییرات دقیقا در زمان برگزاری جلسات صورت گرفته است. در این جلسات به نقطه‌ای رسیدیم که مسوولان وزارت ارتباطات گفتند موضوعات دیگری که انجمن تجارت الکترونیک مطرح کرده است و به آنها اعتراض دارد، از کنترل وزارتخانه خارج بوده و موارد باقیمانده تحت کنترل دادستانی و کمیسیون تعیین مصادیق مجرمانه است.»
او در ادامه افزود: «مساله اصلی که ما با وزارت ارتباطات یا سایر نهادها داریم، آن است که ما می‌گوییم اگر اعداد و ارقام از سمت ما اشتباه است، آنها به جای تکذیب کلی، عدد و ارقام صحیح را اعلام کنند. اما از سمت این نهادها پاسخی مبنی بر دیتا دریافت نکرده‌ایم و تقریبا تمام مسیرهایی که تا امروز رفته‌ایم، به باکس‌های فیلترینگ نهادهای قضایی و تعیین مصادیق مجرمانه منتهی شده است که آنها هم آن‌طور که باید پاسخگو نیستند. با این حال گزارش دوم انجمن تجارت الکترونیک درباره وضعیت اینترنت در حال آماده شدن است و تا پایان پاییز منتشر خواهد شد. در این گزارش سعی کرده‌ایم تا منابع دیگری را نیز بررسی کنیم. از طرفی تلاش شده است تا ضمن ارائه جزئیات بیشتر، پیشنهادها و راهکارها هم به تفصیل بیشتری بررسی شوند.»
پیرحسینلو در پاسخ به این سوال که آیا در گزارش بعدی انجمن تجارت الکترونیک از آمارهای مورد نظر وزارت ارتباطات استفاده شده است یا خیر، اظهار کرد: «ما به عنوان نماینده بخش خصوصی و نقشی که اینترنت به عنوان ریشه اقتصاد دیجیتال دارد، این اقدامات را انجام می‌دهیم. ما از اینکه بخش دولتی یا هر بخش دیگری اطلاعاتی را منتشر کند، استقبال می‌کنیم و آن را در گزارشمان بازتاب خواهیم داد؛ یعنی اگر دولت، شامل شرکت ارتباطات زیرساخت، سازمان تنظیم مقررات رادیویی یا هر نهاد دیگری اطلاعاتی منتشر کند، ما حتما با امانت‌داری کامل از آن اطلاعات در گزارشمان استفاده خواهیم کرد، اما اینکه بخواهیم با نهادی خارج از بخش خصوصی گزارش مشترک تهیه کنیم در دستور کار ما نیست.»
عدم همکاری بخش دولتی
فعالان حوزه ارتباطات و نهادهای مختلف بخش خصوصی در مدت اخیر بارها به کیفیت اینترنت اعتراض کرده‌اند. با این همه به‌نظر می‌رسد که صدای اعتراض بخش خصوصی به گوش مسوولان نمی‌رسد. حامد بیدی، کنشگر حوزه اینترنت و مدیرعامل پلتفرم کارزار درباره کیفیت اینترنت و نحوه پاسخ‌گویی مسوولان در این مورد، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «به نظر می‌رسداقدامی در خصوص بهبود کیفیت اینترنت انجام نشده است یا اگر هم شده باشد، در خصوص آن اطلاع‌رسانی صورت نگرفته است. وقتی موضوعی شفاف نیست و درباره آن اطلاع‌رسانی نمی‌شود، از دید افکار عمومی یعنی اقدامی صورت نگرفته است. تنها کاری که در این مدت پیگیری شد و جلسه مفصلی هم برای آن برگزار شد، گزارش انجمن تجارت الکترونیک بود؛ یعنی اگر انجمن گزارش خود را منتشر نمی‌کرد، تا این لحظه هیچ صحبتی درباره موضوع کیفیت اینترنت نمی‌شد. بنابراین این موضوع را مدیون پیگیری‌های بخش خصوصی بوده‌ایم. بخش دولتی هیچ‌وقت جلسه‌ای برگزار نکرده است تا از منتقدان و افراد فعال در این حوزه دعوت کند که گزارش‌هایشان را بررسی کند و از آن بازخورد بگیرد.»
البته علاوه بر کندی اینترنت، بحث فیلترینگ نیز مدت‌هاست که به چالشی بزرگ برای کاربران تبدیل شده است. در اوایل هفته گذشته دبیر شورای عالی فضای مجازی در همایش ایران دیجیتال از بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ خبر داد. در این مدت سیاستگذاران دائما از بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ صحبت کرده‌اند، با این حال همچنان هیچ اقدامی درباره این موضوع صورت نگرفته است. حامد بیدی در خصوص احتمال بازنگری در بحث فیلترینگ به «دنیای اقتصاد» گفت: «بازنگری در سیاست‌های فیلترینگ موضوعی است که بارها از سوی مسوولان عنوان شده است. با این حال تاکنون اقدامی درباره آن صورت نگرفته است و بیشتر این صحبت‌ها برای کاهش فشار افکار عمومی بوده. در واقع تصمیم‌گیری‌ها و نقشه راه از قبل تعیین و تصویب شده است و تا الان طبق آن برنامه پیش رفته‌ایم. تا این لحظه اقدامی خارج از برنامه نبوده است؛ چه آن دسته از اقداماتی که درباره فیلترینگ پلتفرم‌های شاخص انجام شده، چه آن دسته از اقداماتی که در فیلترینگ گسترده بدنه اینترنت صورت گرفته است. تمام این اقدامات در راستای مصوبات شورای عالی فضای مجازی انجام شده است، بنابراین هر حرفی که خارج از بندهای موجود در مصوبه گفته میشود، صرفا وعده‌هایی برای کم شدن فشار افکار عمومی است.» او در ادامه افزود: «موضوع دیگری که باعث تاسف میشود، آن است که شورای عالی فضای مجازی به عنوان بالاترین رکن در این حوزه سیاستگذاری می‌کند و حتی بعضی وقت‌ها به واسطه کمیسیون‌هایی که طی مدت اخیر تشکیل شده‌اند، از سیاستگذاری فراتر رفته و قانون‌گذاری، اجرا و نظارت می‌کند. این نهاد با وجود مسوولیت‌های بسیاری که برعهده دارد، تا کنون هیچ کنفرانس خبری برگزار نکرده است.»
ضرب‌الاجلی که تمام شد
کندی اینترنت و از طرفی فیلترینگ مدت‌هاست که به چالشی بزرگ برای کسب‌وکارها، دانشجویان و اقشار مختلف جامعه تبدیل شده است. در این مدت فعالان حوزه فناوری بارها با انتشار نامه‌ها و برگزاری جلسات مختلف با مسوولان خواستار بهبود وضعیت اینترنت بوده‌اند. در راستای نارضایتی کاربران و فعالان حوزه بود که رئیس‌جمهور در ششم تیرماه امسال در جلسه شورای عالی فضای مجازی، دستور داد کارگروهی متشکل از مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات تشکیل شود تا گلایه‌های مردمی را درباره کندی اینترنت بررسی کنند. رئیس‌جمهور در این جلسه با تاکید بر اقدامات خوب صورت گرفته برای توسعه شبکه ملی اطلاعات و سکوهای ایرانی و توسعه زیرساخت‌های ارتباطی به برخی گلایه‌های مردمی در سفرهای استانی در رابطه با کندی اینترنت اشاره و کارگروهی متشکل از مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات را مامور کرد تا موضوع را بررسی و حداکثر تا یک‌ماه بعد نتیجه را بررسی و راهکارهای رفع دغدغه‌های مردم را ارائه کند. از آنجا که پس از طی مهلت تعیین شده از سوی رئیس‌جمهور، کار این کارگروه نیمه تمام مانده و گزارشی نهایی نشده بود، یک ماه بعد و در جلسه بعدی شورای عالی فضای مجازی که در سوم مردادماه برگزار شد، از سوی رئیس‌جمهور مهلت بررسی این موضوع تا یک ماه دیگر تمدید و مقرر شد تا کارگروه بررسی کیفیت خدمات شبکه تا جلسه بعدی شورای عالی فضای مجازی به بررسی کیفی شبکه ادامه دهد. همچنین مصوب شد که این کارگروه ضمن اخذ نظرات تکمیلی متخصصین جهت حل مسائل فنی به بررسی موضوع ادامه دهد و به‌صورت همزمان راهکارهای عملیاتی رفع مشکلات احصا شده را طراحی و تدوین کند تا اجرای این اصلاحات نیز از سوی مسوولان دستگاه‌های ذی‌ربط آغاز شود. با وجود اینکه چهار ماه از مهلت مقرر شده توسط رئیس‌جمهور می‌گذرد، اما همچنان گزارشی از سوی این کمیته منتشر نشده است. عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات اواخر ماه گذشته در حاشیه جلسه هیات دولت در پاسخ به این سوال خبرنگاران که مهلت دو ماهه رئیس‌جمهور برای بررسی علت کندی اینترنت به کجا رسید، گفت: «مهلت دو ماهه نبود. کمیته‌ای برای بررسی اینترنت در شورای عالی فضای مجازی تشکیل، جلسات متعددی برگزار و دلایلی استخراج شد. بعضی از دلایل تاریخی است و بارها گفتم که در گذشته برای برخی از زیرساخت‌های شبکه سرمایه‌گذاری لازم انجام نشده است. راهکارهای کوتاه‌مدت پیشنهاد شد و ما اعمال کردیم و الان دو ماهی است که نرخ تاخیر در شبکه ۳۰ درصد کاهش یافته است. این مسیر جاری و ساری است و هر روز برای ارتقای کیفیت شبکه در تلاشیم.»
به نظر می‌رسد که ضرب‌الاجل رئیس‌جمهور برای بهبود کیفیت اینترنت هم به بهبود وضعیت اینترنت و کیفیت زیست مجازی کاربران کمکی نکرده است و بخش خصوصی و فعالان با وجود تلاش‌های متعددی برای ایجاد گشایشی در این زمینه، همچنان معتقدند که سیاستگذاران دغدغه‌ای برای تعامل با بخش خصوصی به‌منظور ارتقای کیفیت اینترنت ندارند.