ایرانیان در بخش کتاب اپلیکیشن دیوار به‌دنبال چه آثاری هستند؟
کاربران دیوار بیشتر به‌دنبال چه کتاب‌هایی هستند و آثار چه نویسندگانی را در این اپلیکیشن جستجو می‌کنند؟
کاربران دیوار به‌جز جستجو برای یافتن ملک یا خودرو و لوازم خانگی، نیازهای دیگرشان را هم از طریق این پلتفرم برطرف می‌کنند؛ مثل کتاب. مثلاً در سال گذشته حداقل ۶۳ هزار بار «شاهنامه» و ۴۵ هزار بار «دیوان حافظ» در دیوار جستجو شده است. البته این تنها بخشی از آمار مرتبط با کتاب در دنیای آگهی‌های کاربران این سایت است.
ماهنامه «اندیشه پویا» در جدیدترین شماره خود، گزارشی داده‌محور از بازار کتاب در سایت و اپلیکیشن «دیوار» منتشر کرده و بررسی به پرمخاطب‌ترین کتاب‌های جستجوشده در دیوار و پرآگهی‌ترین شهرها درزمینه کتاب و… پرداخته است.
آگهی‌های کتاب در دیوار در دسته «سرگرمی و فراغت» و زیردسته «کتاب و مجله» منتشر می‌شوند. این زیردسته شامل زیردسته‌های «آموزشی»، «ادبی»، «تاریخی»، «مذهبی»، «مجلات» و «سایر» است. در یک سال گذشته ۵۳ درصد کتاب‌های آگهی‌شده در دیوار دست‌دوم بوده‌اند و بعد از کتاب‌های «آموزشی»، بازار کتاب‌های «ادبی» و «تاریخی» هم در میان کاربران این پلتفرم داغ بوده است.
آمارهای دیوار نشان می‌دهد که در میان این دسته‌ها، عرضه کتاب‌های آموزشی (مانند بازار واقعی کتاب) بسیار داغ بوده و در یک سال گذشته، نزدیک به ۸۰ درصد کل آگهی‌ها در این دسته منتشر شده است. زیردسته‌های «ادبی»، «مذهبی»، «مجلات» و «تاریخی» هم به‌ترتیب پس از آن قرار دارند. عرضه کتاب در دیوار، مانند سایر اقلام و دسته‌ها، شامل موارد نو و هم دست‌دوم است. ۵۳ درصد کتاب‌های آگهی‌شده دست‌دوم و البته عمده‌شان به روایت آگهی‌گذاران، «در حد نو» بوده و سایر موارد هم به آگهی‌های کتاب‌های «نو» تعلق داشته است.
ظاهراً انتشار آگهی کتاب در بسیاری از دسته‌های نام‌برده موسم خاصی نمی‌شناسد. داده‌های دیوار نشان می‌دهد که تقریباً در همه ماه‌های سال، عرضه کتاب مشابه است؛ البته با یک استثنا؛ کتاب‌های آموزشی در ماه‌های شهریور و مهر فاصله قابل‌توجهی با سایر ماه‌ها دارد که البته خیلی هم دور از انتظار نیست. نزدیک‌شدن به آغاز سال تحصیلی بازار کتاب‌های آموزشی را داغ‌تر می‌کند. شاهدش هم این است که در نیمه دوم شهریورماه بیش از ۲ برابر نیمه اول آن آگهی کتاب‌های آموزشی در دیوار منتشر شده و این روند در ماه مهر نسبت به شهریور شتاب بیشتری گرفته است.
کتاب‌بازهای زابل، آبادان و زاهدان
در مدت یک سال، درمجموع در ۳۶۹ شهر، یعنی تقریباً تمامی شهرهای تحت پوشش دیوار، آگهی کتاب منتشر شده است. اما کدام استان‌ها و شهرها کتاب‌بازتر بوده‌اند؟
کتاب‌خوانان استان‌های سیستان و بلوچستان، خوزستان و کرمان از هریک از آگهی‌های کتاب در استانشان بیش از دیگران بازدید کرده‌اند. در میان شهرها هم کاربران زابل (با میانگین ۱۸۳ بازدید)، آبادان (با میانگین ۱۶۳ بازدید) و زاهدان (با میانگین ۱۴۸ بازدید) بیش از همه نظری به آگهی‌های کتاب در دیوار انداخته‌اند. جالب است که کاربران زابل و آبادان بیشتر اهل کتاب‌های تاریخی و کاربران زاهدان بیشتر به‌دنبال کتاب‌های مذهبی بوده‌اند.
ایرانیان بیشتر در جستجوی کدام کتاب‌ها و کدام نام‌ها بوده‌اند؟
بررسی کلمات و عباراتی که کاربران در این زیردسته‌ها در پلتفرم دیوار جستجو کرده‌اند، نتایج جالبی را نشان می‌دهد و می‌تواند تصویری باشد از ذائقه و میزان تمایل آن‌ها به موضوعات و عناوین کتب خاص. گفتنی است که این بررسی روی ۱۰۰ کلمه پرتکرار در جستجوی هریک از این زیردسته‌ها انجام شده که درمجموع در طول این یک سال، بیش از ۹ میلیون بار تکرار شده‌اند. متنوع‌ترین جستجوها در دسته کتاب‌های تاریخی صورت گرفته است. در این دسته به‌ترتیب تاریخ طبری، تاریخ تمدن ویل دورانت، دو قرن سکوت (عبدالحسین زرین‌کوب)، تاریخ بیهقی (که البته بیشتر به‌عنوان اثری ادبی شناخته میشود)، تاریخ ایران کمبریج و تاریخ یعقوبی تمامی آثار جستجوشده‌ای هستند که عمدتاً به تاریخ ایران می‌پردازند. جالب است که نام «تاریخ طبری» بیش از ۱۰ هزار و ۵۰۰ بار در میان این جستجوها تکرار شده است.
علاوه‌براین، در همین دسته کتب تاریخی، نام دو فرد هم به‌چشم می‌خورد؛ اولی «هاشم رضی»، از متخصصان برجسته ایران‌شناسی و آیین زرتشت و دیگری «شاه عباس» صفوی. البته نام‌های دیگری هم وجود دارد که ظاهراً نباید در این دسته جستجو میشدهاند؛ پیش از همه، «گاتری» که به‌احتمال‌قوی باید ویلیام کیت چمبرز گاتری مؤلف «تاریخ فلسفه یونان» باشد که «مهدی قوام صفری» و «حسن فتحی» آن را به فارسی ترجمه کرده‌اند. دلیل حدسمان این است که نام «کاپلستون» (مؤلف تاریخ فلسفه) و خود عبارت تاریخ فلسفه هم در این جستجوها دیده میشود و احتمالاً به‌دلیل وجود کلمه تاریخ در این آثار، کاربران نام این نویسندگان را در زیردسته تاریخ جستجو کرده‌اند.
این موارد تنها نام‌هایی نیستند که ظاهراً باید در دسته دیگری جستجو میشدهاند؛ نام «صادق هدایت» برای کاربر دیوار محبوب است، اما شاید جالب‌تر از آن، نام «ذبیح‌الله منصوری» و چند عنوان از کتاب‌های ترجمه/اقتباسی‌اش باشد. ظاهراً در بازار کتاب ایران و در میان کتاب‌خوانان وطنی، منصوری مردی برای تمام فصول است. کاربران به‌ترتیب کتاب‌های «سینوهه»، «سرزمین جاوید»، «خواجه تاجدار»، «سه تفنگدار» و «خداوند الموت» از این نویسنده را بارها در میان کتاب‌های تاریخ جسته‌اند.
شاهنامه، محبوب همیشگی ایرانیان
شاهنامه و دیوان حافظ که در دسته تاریخی هم جستجو شده‌اند، طبیعتاً باید در دسته ادبی متقاضیان پرشورتری داشته باشند. داده‌های دیوار هم شاهد همین مدعاست. شاهنامه درمجموع بیش از ۶۳ هزار بار و دیوان حافظ بیش از ۴۵ هزار بار در طول این یک سال جستجو شده‌اند که عمده‌اش در دسته ادبی بوده است. این میزان جستجو نشان می‌دهد که آثار هویتی زبان فارسی مثل همیشه متقاضیان پروپاقرص خود را دارد. به‌علاوه، نسخه‌های نفیس هر دو کتاب طرفداران بسیاری در میان علاقه‌مندان به آثار ادبی فارسی دارد.
از میان آثار ادبی کلاسیک فارسی، توجه کاربران پس از این دو اثر بیشتر متوجه آثار مولانا («مثنوی» و «دیوان شمس») و البته «شرح مثنوی» و همچنین آثار سعدی («گلستان» و «کلیات») بوده است. پس از آن‌ها هم «رباعیات خیام» و «تاریخ بیهقی» قرار دارند. در میان داستان‌های کهن هم «هزار و یک شب» جستجو شده است. در ادبیات معاصر ایران اما تنها اثر جستجوشده «کلیدر» (با نزدیک به ۵۲۰۰ بار جستجو) و از میان نام اشخاص هم فقط «صادق هدایت» (با بیش از ۴ هزار بار جستجو) موردتوجه کاربران بوده است. کاربران دیوار انگار نیم‌نگاهی هم به شارحان و متخصصان ادبیات داشته‌اند: «کاظم برگ‌نیسی»، شارح، مصحح و متخصص ادبیات فارسی و عرب و همچنین کتاب «شرح شوق»، شرح و نقد غزلیات حافظ به قلم «سعید حمیدیان».
غیر از آثار ادبی فارسی، کمدی الهی دانته (با بیش از ۶۴۰۰ بار جستجو) چشم‌نوازی می‌کند. ملت عشق (اثر «الیف شافاک») که بارها در ایران تجدید چاپ شده است و از دست‌به‌دست‌شدنش و بازنشر جملات و فرازهایش در گروه‌های مجازی چندان نمی‌گذرد، در رتبه بعدی این کتاب‌ها قرار دارد. گویا این کتاب هنوز برای مخاطبان ایرانی جذاب است. شاید به این دلیل که خط داستانی آن به شمس و مولانا مربوط میشود و اینکه نویسنده آن را به مصائب زندگی انسان‌های مدرن پیوند می‌دهد.
کاربران دیوار، مخاطبان آثار کلاسیک
تعدادی از شاهکارهای ادبیات جهان ازجمله دیگر آثاری هستند که رتبه جستجوی آن‌ها در دیوار قابل‌توجه است؛ ازجمله بینوایان (ویکتور هوگو)، جنایت و مکافات، ابله و برادران کارامازوف (هر سه از داستایفسکی)، دن کیشوت (سروانتس)، در جستجوی زمان ازدست‌رفته (مارسل پروست)، جنگ و صلح (تالستوی) و خانواده تیبو (اثر پرآوازه رژه مارتن دوگار و برنده جایزه نوبل). در این دسته هم دو کتاب معروف ذبیح‌الله منصوری، یعنی «سه تفنگدار» و «سینوهه» نیز با جستجوی اسم خود مترجم و هم با اسم کتاب‌ها موردتوجه کاربران بوده است.
در میان کتاب‌های کودکان و نوجوانان نیز هری پاتر پرمخاطب است و اینکه کاربران دیوار اسمش را ۲۸ هزار بار جستجو کرده‌اند هم این را نشان می‌دهد.
داستان کتاب‌های مذهبی و مجلات
در میان کتب مذهبی، کتب ادعیه (با سهم ۵۱ درصد از جستجوها) بیش از سایر کتاب‌ها موردتوجه کاربران بوده است. پس از ادعیه، کاربران در این زیردسته «قرآن» و «قلم قرآنی» را جستجو کرده‌اند که سهمشان ۳۱ درصد از این جستجوهاست. ظاهراً اقبال به قلم قرآنی در میان این کاربران بسیار زیاد است. این عبارت درمجموع نزدیک به ۸۱ هزار بار جستجو شده که یک‌سوم کل جستجو‌های «قرآن» را شامل میشود. در مرحله بعد، انواع تفاسیر قرآن، کتاب‌های نوحه و مداحی، نهج‌البلاغه و کتاب‌های حوزوی قرار دارند. تنها نام از میان شخصیت‌های مذهبی و حوزوی در این جستجوها «مطهری» است و نام دیگری در این میان دیده نمی‌شود.
اما جستجو در دسته «مجلات» در دیوار کمی متفاوت از سایر دسته‌هاست. ۸۰ درصد این جستجوها کلمات و عبارات کلی و موضوعی است که اشاره‌ای به هیچ مجله یا روزنامه خاصی ندارد. البته نام مجلات جستجوشده مفصل و متنوع است. از مجلات تخصصی مانند «بخارا» و «فیلم» گرفته تا مجلات فکاهی مانند «توفیق» و «گل آقا» در این فهرست دیده می‌شوند. همچنین مجله «بوردا» که مجله‌ای درزمینه خیاطی و مد است، با بیش از ۱۲ هزار و ۵۰۰ بار جستجو، در صدر پرجستجوهای مجلات قرار دارد. پس از آن مجله «ماشین» است که با بیش از ۶ هزار و ۸۰۰ بار جستجو در رتبه بعدی قرار دارد.
دیواربازها کُمیک‌باز هم هستند
برخی کتاب‌ها هم در دسته «سایر» جستجو شده‌اند. در میان این کتاب‌ها، اقبال به کتاب‌های مشهور کودکان بسیار زیاد بوده است. تن‌تن با بیش از ۳۰ هزار بار جستجو و هری پاتر درمجموع با ۲۸ هزار بار جستجو (۱۶ هزار بار در این دسته و ۱۲ هزار بار در دسته ادبی) بیش از همه موردتوجه بوده‌اند. مانگا (یا همان کمیک‌های ژاپنی با ۷۷۰۰ بار) و تام گیتس (با نزدیک به ۴۰۰۰ بار جستجو) همگی عنوان‌های پرجستجوی کودکان و نوجوانان در دسته سایر بوده‌اند. در این زیردسته دو نام هم در میان عبارات جستجوشده به‌چشم می‌خورد که در نوع خود جالب است: عنوان «کتاب‌های شریعتی» (با ۱۰۷۳ بار جستجو) و «دهخدا» (با ۱۰۰۹ بار جستجو).
کتاب کیلویی چند؟
بازار خرید عمده کتاب‌ها و مجلات هم بازار داغ و پرمنفعتی است. برخی از شاغلین این بازار ظاهراً در دیوار به‌دنبال فروشندگانی می‌گردند که قفسه کتاب‌هایشان پر از کتب و مجلاتی است که طی سالیان دراز خریده‌اند و به هر دلیلی قصد فروشش را دارند. عبارات «کتاب کیلویی»، «خرید کتاب باطله»، «کتابخانه شخصی»، «روزنامه باطله» و از این دست نیز طی یک سال گذشته بیش از ۱۸۵ هزار بار در دیوار جستجو شده‌اند.
و روزگار صعب فرهنگ
داده‌های مرکز آمار ایران می‌گوید که سهم هزینه‌های «تفریحات، سرگرمی و خدمات فرهنگی» هر خانوار شهری ایرانی در سال گذشته و به‌طور میانگین فقط ۱٫۶ درصد از کل هزینه‌های خانوار بوده است. چندی پیش اما اداره آمار کمیسیون اروپا گزارش داده بود که سهم مخارج «تفریح و فرهنگ» خانوارهای ساکن در کشورهای عضو اتحادیه اروپا ظرف سال ۲۰۲۱، از ۷٫۸ درصد به ۸ درصد افزایش یافته و سهم هزینه‌های اساسی مانند مسکن و انرژی کاهش پیدا کرده است. این ارقام به واضح‌ترین شکل ممکن جان کلام را بیان می‌کنند. کاش گوش شنوایی هم باشد!