ضرورت سیاستگذاری و قانونگذاری جهت حضور در زیست‌بوم متاورس
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با بررسی چالش‌ها و الزامات توسعه و به کارگیری متاورس بر این نکته تاکید کرده است که حضور در زیست‌بوم متاورس نیازمند توجه، سیاستگذاری و قانونگذاری است.
دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی چالش‌ها و الزامات توسعه و به کارگیری متاورس یا فراجهان را بررسی کرد.
در این گزارش به موضوع متاورس به عنوان مجموعه‌ای از دنیاهای مجازی در ادغام با محیط فیزیکی (محیط‌های موازی مجازی-فیزیکی) که بخشی از ساعات زندگی روزمره شهروندان در آن خواهد گذشت، پرداخته شده است.
فناوری‌هایی همچون هوش‌مصنوعی به ایجاد واقعی‌تر و پذیرفتنی‌ترِ متاورس توسط کاربران عادی کمک قابل‌توجهی خواهد کرد و پیشبینی میشود افراد قادر خواهند بود حتی دنیایی خلق کرده و در آن زیست مجازی داشته باشند که ابزارها و تعاملاتی خاص خودش را داشته باشد؛ این در حالی است لزوماً همه آنها در دنیای واقعی و فیزیکی امروزی ما موجود نبوده و زاییده تخیلات آنها هستند.
متاورس قابلیت همکاری بین سکوهایی که جهان‌های مجازی مختلف را ایجاد می‌کنند، فعال می‌کند. به‌عنوان مثال، کاربران می‌توانند محتوا ایجاد کنند و آن را به‌طور گسترده بین جهان‌های مجازی مختلفی که در آنها حضور دارند منتقل کنند. آواتارها به‌عنوان نمایندگان یا همزادهای دیجیتالی اشیای حقیقی در متاورس عمل می‌کنند که کاربران در محیط‌های مجازی از آنها به‌عنوان نماد خود یا سایر چیزهایی که دارند استفاده می‌کنند.
متاورس دارای دو بُعد فناوری‌های پایه برای ایجاد (همچون فناوری‌های وب، واقعیت توسعه‌یافته، هوش‌مصنوعی، همزادهای دیجیتال) و بُعد زیست‌بوم آن برای گردش و رشد و پایداری این محیط است.
ازاین‌رو، ارتقای هرکدام از زمینه‌های مختلف و جلوگیری از بروز اختلالات و حفظ منافع شهروندان در آن از اهداف اصلی قانونگذار است. عناصر ضروری در زیست‌بوم متاورس شامل قابلیت اعتماد و مسئولیت‌پذیری، امنیت و حریم خصوصی، مقبولیت اجتماعی، اقتصاد مجازی، تولید محتوا و حوزه مسائل و فضای همزادهای دیجیتال، مباحثی است که در این گزارش بررسی شده و زمینه‌های تبعیض، بی‌نظمی، کلاهبرداری و… احصا شده‌است.
بخش‌هایی که نیازمند توجه، سیاستگذاری یا قانونگذاری است شناسایی شده که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف) الزامات توسعه محیط‌های موازی مجازی- فیزیکی
۱) فرهنگ استفاده از متاورس: استفاده از متاورس نیاز به فرهنگ مناسب حضور در محیط مجازی دارد. ازآنجاکه نحوه پیاده سازی محیط توسط تولیدکنندگان (هم تولیدکنندگان نرم افزار و هم تولیدکنندگان محتوا) نقش مهمی در فرهنگ حضور در آن دارد و پس از آن فرهنگ حضور در متاورس می‌تواند حتی در فرهنگ دنیای حقیقی نیز تأثیر داشته باشد، ایجاد یک زیست‌بوم امن و پایدار نیازمند فرهنگ سازی و در عین حال تنظیم گری و قانونگذاری است.
۲) رشد پایدار: رشد پایدار محیط‌های موازی مجازی-فیزیکی نیاز به ایجاد مداوم اشیای جدید و سرزمین‌های جدید دارد. لذا فرهنگ زیستن در این محیط، حفظ امنیت و منافع شهروندان در عین تضمین سرمایه گذاری توسعه دهندگان عناصر کلیدی بقا و رشد این محیط هستند.
۳) روحیه همکاری: با توجه به ماهیت فناوری‌های سازنده محیط متاورس و همچنین نزدیکی در عین تفاوت نظامات حاکم بر حکمرانی این زیست‌بوم نسبت به دنیای فیزیکی، ایجاد روحیه همکاری در توسعه این سامانه بسیار مهم است. این همکاری در عین حال خود باعث ایجاد رقابت مثبت مبتنی بر هم افزایی نیز خواهد شد.
۴) تسهیل گری در توسعه اقتصاد دیجیتال: از آنجا که یکی از جذابیت‌های محیط متاورس توسعه کسب‌وکارهای دیجیتالی است، تسهیل گری ها در توسعه اقتصاد دیجیتال، انگیزه مناسب برای توسعه محیط متاورس و کسب درآمد را فراهم می‌سازد. لذا قوانین و مقررات اقتصاد دیجیتال در محیط فیزیکی می‌تواند تأثیر مستقیمی بر محیط متاورس که ترکیب دنیاهای مجازی-فیزیکی است، داشته باشد.
ب) تکلیف دستگاه‌ها به ایجاد زیرساختهای لازم
۱. حفاظت داده‌ها؛ نشت های اطلاعاتی و اطلاعات از دست رفته، به خصوص در حملات سایبری مشکلات زیادی را برای توسعه دهندگان ایجاد کرده است که باید در سه حوزه مورد توجه قرار گیرد:
– تعیین روال‌های رمزنگاری مناسب (توسط مقررات‌گذار)
– تعیین جریمه‌ها و سهم مسئولیت آسیب‌های وارد شده به کاربر (توسط قانونگذار)
– تعیین روال‌های مراقبت از اطلاعات در مقابل حذف (توسط مقررات‌گذار)
۲. ایجاد ظرفیت محاسباتی؛ استفاده از الگوریتم‌های هوشمند به خصوص الگوریتم‌های هوشمند مولد یکی از مهمترین بخش‌های فناوری متاورس است که معمولاً نیاز به حجم محاسبات زیادی دارد. پردازش‌های بینایی ماشین و نظارت هوشمند بر محیط واقعی برای انتقال اطلاعات به محیط مجازی نیز نیازمند ظرفیت محاسباتی زیادی هستند. (با مدیریت مقررات‌گذار)
۳. شبکه؛ ایجاد، توسعه و حفظ امنیت شبکه معمولاً فعالیتی است که بین بخش خصوصی و با نظارت دولت انجام میشود که نیاز به سیاستگذاری و قانونگذاری دارد.
۴. ذخیره سازی؛ ذخیره سازی معمولاً به صورت ابری و در بخش خصوصی انجام میشود و ازآنجاکه اطلاعات بسیار ارزشمند هستند و طول عمر بسیار زیادی نیز دارند، بنابراین باید سیاستگذاری لازم برای پیشبینی زیرساختهای لازم به منظور بیمه کردن اطلاعات و تأمین حداقل هزینه‌ها برای حفظ طولانی مدت اطلاعات انجام شود.
۵. ابزارهای واسط؛ ابزارهای ارتباطی جهت غوطه وری کاربران در محیط متاورس بسیار مهم است. این ابزارها بر دو نوع هستند: ابزارهایی که اطلاعات کامپیوتر را به کاربر انتقال می‌دهند که البته صرفاً به دید سه بعدی در حس بینایی و صدای سه بعدی در حس شنوایی ختم نمی‌شود و انواع حس‌های دیگر حتی چشایی و بویایی را نیز دربرمی گیرد، و ابزارهایی که اراده کاربر را به محیط مجازی منتقل می‌کنند که شامل انواع دستکش، لباس و حسگرهای محیطی است.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در این گزارش ضمن بررسی چالش‌ها و الزامات توسعه و به کارگیری متاورس یا فراجهان پیشنهاد راهکار تقنینی، نظارتی یا سیاستی را نیز ارائه کرده است.
محیط مجازی متاورس ادامه دنیای واقعی در ابعاد متنوع است که می‌تواند دامنه حکمرانی حکومت‌ها را توسعه دهد. به همین دلیل رقابت زیادی میان شرکت‌ها و دولت‌ها در زمینه ایجاد، توسعه و تصاحب بخش‌های بیشتری از فضای مجازی در حال انجام است.
این محیط توان بالقوه زیادی در توسعه اقتصادی دارد و می‌توان به آن به عنوان سکویی برای پرش قدرت اقتصادی نگاه کرد و البته باید از سوءاستفاده‌های ممکن اجتناب کرد. در این محیط سرعت انتقال بالاست و امکان معاملات اتوماتیک ماشین‌ها با هم وجود دارد. امکان تعریف دنیاهای موازی در آن مهیاست و همزمان می‌توان در چند مکان حضور داشت.
به نظر می‌رسد که این محیط به تنظیم‌گری و قانونگذاری برای حفظ پایداری و حرکت سریع و درست نیازمند است. برخی آسیب‌های محیط مجازی با آسیب‌های محیط حقیقی متفاوت و برخی مشترک است. هرکدام از شرایط خطرساز باید بررسی و از قبل مقررات لازم برای آن گذاشته شود.
با تعریف صحیح از امکانات و چرخه‌ها و پروتکل‌ها می‌توان از مشکلات اجتناب کرده و رشد سریع متاورس را شاهد بود. رشد سریع متاورس، کاربران آن را افزایش خواهد داد و لذا اقدامات فعالانه و تنظیمگرانه کشورها نه تنها از نظر توسعه این حوزه که از نظر نحوه استفاده از آن بسیار حائز اهمیت است.
با لحاظ زیرساختهای فناورانه مورد نیاز برای توسعه متاورس، عناصر ضروری در زیست‌بوم متاورس شامل مقبولیت اجتماعی و اعتماد به متاورس با تمرکز بر مسئولیت پذیری کاربر و سکوی ارائه دهنده خدمت، امنیت و حریم خصوصی، اقتصاد مجازی، تولید محتوا و حوزه مسائل و فضای همزادهای دیجیتال (آواتارها) هستند که در جدول زیر چالش‌های مرتبط با هریک از این عناصر و الزامات قانونی، تنظیمی یا ترویجی آن به اختصار آمده است.
پیشنهادهای راهکار تقنینی، نظارتی یا سیاستی مرکز پژوهش‌های مجلس
۱- مالکیت معنوی و قوانین آن در مورد مالکیت بر اشیای مجازی یا همزادهای دیجیتال
۲- حیطه وظایف و مسئولیت کاربران و توسعه دهندگان و سهم هرکدام از آنها در پاسخگویی و جبران
۳- زیرساختهای قانونی حفاظت از حریم خصوصی
۴- زیرساختهای قانونی امنیت داده و فضای سایبری
۵- زیرساختهای قانونی مواجهه با نشت اطلاعات و تعیین حدود و تکالیف و شیوه مقابله
۶- تعیین تکلیف امکان ثبت مالکیت اشیای مجازی در فناوری دفترکل توزیع شده و NFT
۷- سازوکار اِعمال عوامل محدودکننده یا تنظیم کننده همچون تعیین موارد و حذف محتوای غیرقانونی و خشن، کلاهبرداری، جرائم امنیتی و تبلیغات نابه جا و جرم انگاری‌های مربوط به آن
۸- روال‌های نظارتی لازم برای ایجاد رقابت عادلانه
۹- روال‌های حفاظت از اقشار آسیب پذیر از جمله کودکان و نوجوانان
۱۰- انواع سازوکارهای همکاری بین دولت، کاربران و توسعه دهندگان